سه نسل از نظریات ارتباطات و توسعه-3
ارتباطات و توسعه موضوع مجموعه گفتارهایی از دکتر هادی خانیکی است. وی در دو گفتار گذشته با تشریح سیر تحول نظریه‌های ارتباطات و توسعه دو دیدگاه خوشبینانه و بدبینانه در مورد نقش رسانه‌ها در توسعه را مورد بررسی قرار داد. در این گفتار وی به تشریح دیدگاه سوم و نظریات جدید در حوزه ارتباطات و توسعه می‌پردازد که با فراتر رفتن از نگاه تک عاملی و نقش مسلط اقتصاد در توسعه توجه خود را بیشتر معطوف به عوامل و متغیرهای فرهنگی و اجتماعی می‌کند و از همین منظر نیز به رسانه‌ها به عنوان حامل و عامل فرهنگ‌ساز بهای بیشتری می‌دهد. این بحث در ادامه به تفصیل می‌آید.
در سیر تحول مفهومی توسعه، برداشت و فهم از توسعه چه در اندیشه نظریه‌پردازان و چه در فکر برنامه‌ریزان توسعه در جهان یا در کشورهای در حال توسعه با آن برداشت اولیه که توسعه را محدود به حوزه اقتصاد می‌کردند، نماند. بعدها ما شاهد هستیم که مفهوم توسعه، عوامل و متغیرهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را هم فرا می‌گیرد. اولین برداشت‌های توسعه که آن را با نوسازی اقتصادی و مدل‌های غربی یکسان می‌گرفت تا امروز که توسعه را مفهومی در نظر می‌گیرند که بیشتر در حوزه فرهنگ و اجتماع باید پی‌اش را گرفت، سیر نسبتاً طولانی طی شده است.
در این سیر هم تعاریف خوشبینانه که رسانه‌ها را در خدمت گسترش اندیشه‌ها و الگوهای غربی در نظر می‌گرفت و هم اندیشه‌های بدبینانه یا انتقادی که رسانه‌ها را حامل تفکر و طرز تلقی‌های صرفاً غربی می‌دانست و آن‌ها را در خدمت گسترش بازارهای مصرف، هنجارها و ارزش‌های غربی و بالا بردن میزان وابستگی و نظایر آن‌ها می‌دید، هردو نهایتاً به عوامل اقتصادی تکیه داشتند، یعنی چه الگوهای نوسازی غربی و چه الگوهای وابستگی که بیشتر به حوزه‌های سوسیالیستی نزدیک می‌شد هردو در این نکته مشترک بودند که نهایتاً عامل اقتصاد در توسعه عامل اصلی است اما در مفاهیم جدید توسعه به متغیرهای اجتماعی و فرهنگی توجه بیشتری دارند و به همین دلیل است که بر نسبت ارتباطات و توسعه تکیه می‌شود. رسانه‌ها با تاثیرگذاری در حوزه فرهنگ توسعه را تسهیل و تسریع یا برایش مانع ایجاد می‌کنند. از اینجا به بعد همراه با شتابی که جهان در عصر ارتباطات می‌گیرد شاهد هستیم که نظریات ارتباطی هم نسبت بین رسانه‌ها را با این جهان پرشتاب مورد توجه قرار می‌دهند.
مباحثی نظیر جهانی شدن، محلی شدن و رشد گرایش‌های محلی، برجسته شدن مقوله‌هایی نظیر هویت، شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی و اساساً سرعت پذیرش نوآوری‌ها، چگونگی شکل‌گیری گروه‌های نوآوری که پذیرنده یا حامل تغییر هستند، مباحث جدیدی است که در حوزه ارتباطات و توسعه به آن می‌پردازند. همچنین این که آیا همه رسانه‌های از یک جنس در هر جامعه‌ای می‌توانند نقش واحدی داشته باشند یا نه؟ فرق رادیو با تلویزیون هر دو با سینما هر سه با مطبوعات و همه آن‌ها با رسانه‌های جدید و شبکه‌های مجازی و همگی با رسانه‌های سنتی و تاثیری که بر همدیگر می‌گذارند و نظایر آن‌ها از جمله مباحثی است که در ارتباطات و توسعه به آن پرداخته می‌شود.
* برای شنیدن این فایل به نرم افزار Flash player نیاز دارید.
دریافت نرم افزار فلش.
