اینترنت چینی؛ دیوار آتش و سپر طلایی

گروه پژوهش- چین از جمله کشورهایی است که محدودیت‌های بسیاری برای اینترنت اعمال کرده است و مردم این کشور با چالش بسیاری برای دسترسی به اینترنت مواجه‌اند. دیوار آتش بزرگ[1] نامی است که روی اقدامات قانونی و فناوری‌هایی نهاده شده که جمهوری خلق چین برای تنظیم اینترنت در داخل کشور اعمال می‌کند. این طرح سانسور اینترنت در چین و نیز مسدود کردن دسترسی به وب‌سایت‌های خارجی و کاهش سرعت ترافیک اینترنت برون‌مرزی را دربرمی‌گیرد. همچنین محدود کردن دسترسی به منابع اطلاعاتی خارجی، مسدود کردن ابزارهای اینترنتی خارجی (به عنوان مثال گوگل و سرویس‌های آن، فیس‌بوک، توییتر، نیویورک‌تایمز، ویکی‌پدیا و مانند آن) و برنامه‌های تلفن همراه.

از مهم‌ترین اهداف حاکمیت امنیتی در چین کاهش وابستگی به زیرساخت و خدمات آمریکایی است و نیز بهره‌برداری گسترده از فرصت دیپلماسی فضای مجازی برای توسعه حاکمیت چین و امکان نظارت درست بر فضای مجازی چین از اهداف حاکمیت مدیریتی و حقوقی در این کشور است[2]. دیوار آتش بزرگ چین تلاشی ملی برای محافظت از اطلاعات و زیرساخت‌های دولتی و شرکت‌های چینی در برابر حملات سایبری است. این طرح تحت نظارت وزارت امنیت عمومی چین (MPS) است و به طور رسمی، این پروژه به عنوان «سپر طلایی»[3] شناخته می‌شود. درباره استفاده دولت چین از امنیت سایبری به عنوان توجیهی برای کنترل اطلاعاتی که شهروندان این کشور می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند، بحث و سخن بسیار است. کاربران در جست‌وجوی وب‌سایت‌های مسدود شده با دیوار آتش نشانه‌ای مبنی بر مسدود شدن سایت نمی‌بینند، بلکه معمولاً به‌نظر می‌رسد که سایت موردنظر با مشکلات فنی مواجه است. برای مثال مرورگرها پیام می‌دهند: صفحه‌ای پیدا نشد . (see: Contributo, 2019)

سپر طلایی چین و وضعیت دسترسی به اینترنت 

ترکیب سپر طلایی از دیوار آتش و دیوار بزرگ چین تشکیل شده است. این پروژه دارای وجوه فنی مختلفی است و دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی مختلفی ازجمله دانشگاه هاربین و مؤسسه تکنولوژی رایانه آکادمی علوم چین در ایجاد آن سهیم‌اند. سپر طلایی کار خود را با مسدود کردن دسترسی به صفحات وب آغاز کرد و بعد از گسترش آن، قابلیت مسدود کردن فیلترشکن‌ها، ارتباطات رمزگذاری‌شده و تور (tor) نیز به آن افزوده شده ‌است. با وجود این، طبق یافته‌های جدید، روش‌هایی برای دور زدن سانسور با استفاده از سرورهای پروکسی خارج از دیوار آتش نیز  موجود است.[4]

مدیریت فضای مجازی چین بر عهده شورای عالی امنیت فضای مجازی و توسعه جامعه اطلاعاتی است و همچنین از اداره کل فضای مجازی چین برای اجرای طرح‌های خود بهره می گیرد.  به دلیل مسدودیت بسیاری از وب‌سایت‌های خارجی در چین، وب‌سایت‌های فعال باید مجوز ICP را از وزارت صنعت و فناوری کسب کنند. کنترل اطلاعات از مبدأ نیز از جمله دیگر اقدامات کنترلی چین است که براساس آن حکومت چین صاحبان سکوهای خارجی را برای فیلتر نشدن ملزم به اطاعت از خواسته‌های خود کرده است. مجبور کردن گوگل به نمایش روایتی منحصربه‌فرد برای کاربران چینی نمونه‌ای از این الزامات است. طبق قوانین چین، همه شبکه‌های اجتماعی از جمله وی چت  در مواقع لازم باید داده‌های کاربران خود را به حزب کمونیسم حاکم ارائه دهند. مقامات دولتی علاوه بر  مسدود کردن  محتوای وب‌سایت‌ها، دسترسی افراد به اینترنت را نیز کنترل می‌کنند.[5]

طبق گزارش گاردین اینترنت در چین پیش از این شفافیت بسیار داشت و  نقش مهمی در برقراری ارتباط مردم چین ایفا می‌کرد. وبلاگ‌نویسان محبوب، که برخی از آنها از اصلاحات جسورانه اجتماعی و سیاسی حمایت می‌کردند، ده‌ها میلیون دنبال‌کننده داشتند و شهروندان چینی از فیلترشکن‌ها برای دسترسی به وب‌سایت‌های مسدود شده استفاده می‌کردند. بعد از اعمال محدودیت‌ها شهروندان به صورت آنلاین با هم متحد شدند و با ارائه طومارهای مجازی و سازماندهی اعتراضات فیزیکی، از مسئولان امر پاسخ خواستند. در سال 2010، یک نظرسنجی از 300 مقام چینی نشان داد که 70 درصد آنها نگران افشای جزئیات زندگی خصوصی خود از طریق اینترنت بودند. قبل از به قدرت رسیدن شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، اینترنت در حال تبدیل شدن به یک فضای سیاسی پر جنب و جوش برای شهروندان چینی بود. اما این کشور اکنون دارای بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین عملیات سانسور آنلاین در جهان است. درواقع شی جین پینگ هیچ تمایزی بین دنیای مجازی و دنیای واقعی قائل نیست. از دیدی او هردو دنیا باید به انعکاس ارزش‌ها، آرمان‌ها و استانداردهای سیاسی یکسان بپردازند. برای این منظور، دولت در ارتقای فناوری برای نظارت و سانسور محتوا سرمایه‌گذاری و قوانین جدیدی درباره محتوای قابل قبول تصویب کرده است. افرادی هم که از محدودیت‌های جدید سرپیچی کنند، به شدت مجازات می‌شوند. درواقع او یک دیوار آتشین در برابر اینترنت جهانی بنا کرده است. (see: Economy,2018)

قانون حفاظت از داده‌ها

کنگره ملی خلق چین در سال 2021  قانون حفاظت از داده‌های آنلاین کاربران را تصویب کرد طبق گزارش خبرگزاری شینهوا[6] این قانون از اول نوامبر ۲۰۲۱ میلادی اجرایی شده است. چین در راستای قانونمندسازی فضای سایبری برای حفاظت از حریم اطلاعات می‌کوشد و درین باره الزامات بیشتری نیز برای شرکت‌های فناوری تعیین خواهد شد. گفتنی است به دلیل شکایت مردم از مدیریت نادرست و سوء استفاده از اطلاعات که باعث نقص حریم خصوصی‌شان شده، شرکت‌های فناوری بزرگ خود را ملزم به ذخیره صحیح اطلاعات کاربران کرده‌اند.

قانون مذکور بر شیوه کنترل اطلاعات خصوصی کاربران به صورت شفاف و نیز معقول تأکید دارد. ضمن اینکه جمع‌آوری اطلاعات نیز باید محدود شود. این قانون به همراه «قانون امنیت داده» از تلاش‌های مهم دولت چین برای نظارت بر اینترنت در آینده هستند. قانون امنیت داده نیز از اول سپتامبر ۲۰۲۱ میلادی اجرا شده است. این قانون به تعیین چهارچوبی برای شرکت‌ها می‌پردازد تا به طبقه‌بندی داده‌ها براساس ارزش اقتصادی و ارتباط آن با امنیت ملی کشور  بپردازند.[7]

قانون حفاظت از اطلاعات شخصی در چین مقررات خاصی دارد؛ ممنوعیت جمع‌آوری بیش از حد اطلاعات شخصی و نیز تبعیض قیمتی علیه مشتریان فعلی که مبتنی بر داده‌های بزرگ است، از جمله این مقررات است. طبق این قانون، پردازشگرهای اطلاعات شخصی باید هنگام ارائه اطلاعات و بازاریابی تجاری به افراد از طریق تصمیم‌گیری خودکار، ویژگی‌های شخصی کاربران را هدف قرار ندهند و راه‌هایی را برای رد پیشنهاد ارائه دهند. طبق این قانون تعلیق یا خاتمه خدمات برای برنامه‌هایی که به طور غیرقانونی داده‌های شخصی را پردازش می‌کنند، الزامی است. اطلاعات شخصی حساسی چون داده‌های بیولوژیکی، اعتقادات مذهبی، مسائل مربوط به حوزه سلامت، اطلاعات مالی و محل زندگی، و اطلاعات شخصی افراد زیر ۱۴ سال تحت قانون مذکور محافظت می‌شود و فقط در مواقع خاص پردازش می‌شود.[8]

 چینی‌ها و محبوبیت پیام‌رسان‌های داخلی

مردم چین طرفدار و شیفته پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی هستند. در چین از پیام‌رسان وی‌چت برای تبادل‌نظر، تبلیغات و توسعه کسب‌وکارها استفاده می‌شود. علاوه بر وی‌چت، ویبو، بایدو، کیوکیو و تیک تاک نیز از دیگر اپلیکیشن‌ها و موتورهای جست‌وجو داخلی محبوب در چین هستند. هرچند حکومت چین برای هر یک از این شبکه‌های اجتماعی غربی یک شبکه جدید اجتماعی معادل طراحی کرده است تا علاوه جلوگیری از تأثیرات سوء شبکه‌های اجتماعی خارجی بر جامعه چین، محدودیت‌ها و مشکلات شبکه‌های اجتماعی خارجی را هم رفع کند.

به نظر می‌رسد مردم چین به این شبکه‌های جایگزین التفات نشان داده‌اند؛ زیرا هم از نظر سنتی علاقه زیادی به شبکه‌های اجتماعی غربی ندارند و هم به دلیل عدم آشنایی با زبان خارجی پیگیر آنها نیستند.[9] البته پیام‌رسان‌های دیگری مثل تلگرام، سیگنال و واتساپ در چین قابل دسترسی‌اند. سایت نظارت بر سانسور Apple Censorship نشان می‌دهد همه پیام‌رسان‌های اصلی غربی هنوز در فروشگاه App China در دسترس‌اند.. (see:  Liao, 2021)

چین ادعا می‌کند صرفاً مسئله جایگزینی شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی در بین نیست بلکه مهم نظارت سیستم‌های امنیتی روی این شبکه‌هاست.

امنیت سایبری و حفاظت از داده‌ها در چین

اداره فضای سایبری چین (CAC) چهارمین پیش‌نویس مقررات مربوط به ارزیابی امنیت صادرات داده‌ها را از سال 2017 منتشر کرده است. پیش‌نویس مقررات، دامنه صادرات را که مشمول ارزیابی امنیتی دولتی صورت‌گرفته توسط CAC خواهد بود، گسترش می‌دهد و  حدود فعالیت پردازشگرهای اطلاعات شخصی را روشن می‌کند. علاوه بر اعمال ارزیابی امنیتی دولتی برای محدوده مشخصی از صادرات داده‌ها، پیش‌نویس مقررات همچنین تمامی پردازش‌کنندگان داده را ملزم می‌کند تا قبل از صدور داده‌ها به خارج از چین، ارزیابی خود را انجام دهند. از اهم موارد مندرج در این پیش‌نویس می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

اقدامات ارزیابی امنیت صادرات داده، قانون مبارزه با تقلب در شبکه‌های مخابراتی، اصلاحیه قانون ضد انحصار، پیش‌نویس دستورالعمل طبقه‌بندی و درجه‌بندی بسترهای اینترنتی و دستورالعمل اجرای وظایف بسترهای اینترنتی، تقویت مدیریت پیشگیری از اعتیاد دانش‌آموزان مدارس ابتدایی و متوسطه به بازی‌های آنلاین با افزایش الزامات احراز هویت، مقررات مدیریت اطلاعات نام حساب کاربری اینترنتی، اخطار درباره تقویت مدیریت پایانه‌های پذیرش پرداخت و مشاغل مرتبط و صدور قوانین اداری توسط کمیسیون ملی بهداشت برای تنظیم تشخیص و درمان اینترنتی. (Gong, 2021)

مزایای طرح حفاظت سایبری در چین

سرویس اطلاعات اینترنتی چین برای تنظیم وضعیت شرکت‌های فناوری قوانینی را وضع کرده است. برای مثال طبق قانون، شرکت‌ها از استفاده از اطلاعات شخصی برای ارائه قیمت‌ محصولات یا خدمات به کاربران منع خواهند شد. قوانین فراگیر به پوشش الگوریتم‌هایی می‌پردازد که به اقداماتی چون تعیین قیمت، کنترل نتایج جست‌وجو، توصیه ویدئوها و فیلتر محتوا مشغول‌اند. آنها محدودیت‌های جدیدی را برای شرکت‌های بزرگ حمل‌و‌نقل، تجارت الکترونیک، پخش زنده رسانه‌های اجتماعی اعمال خواهند کرد. این قوانین توسط اداره فضای سایبری چین وضع شده که یک نهاد قدرتمند است و امنیت سایبری، سانسور اینترنت و قوانین تجارت الکترونیک را اجرا می‌کند. ممنوع کردن حساب‌های جعلی، دستکاری اعداد ترافیک و تبلیغ محتواهای اعتیادآور از دیگر اقدامات مذکور است. محافظت از  کارگران دلیوری (تحویل‌دهنده) و رانندگان و کارگران را نیز در زمره این مقررات قرار می‌گیرد. (see: Conrad, 2022)

هدف از برخی از مقررات مذکور رسیدگی به شکایات مربوط به خدمات آنلاین است. همان طور که اشاره شد، شرکت‌ها از توجه به ویژگی‌های شخصی (میزان تماس و خدمات گرفتن) برای ارائه قیمت‌های متفاوت برای یک محصول به کاربران منع خواهند شد. آنها همچنین باید به کاربران نیز اطلاع و به آنها اجازه انصراف دهند، شرکت‌هایی که قوانین را نقض می‌کنند نیز ممکن است جریمه نقدی، منع از ثبت نام کاربران جدید، لغو مجوزهای کسب و کار یا تعطیلی شدن وب‌سایت یا برنامه‌های‌شان شوند.

اجرای برخی از مقررات جدید ممکن است دشوار یا غیرممکن باشد. به عنوان مثال، کنترل رفتار الگوریتمی که به دلیل ورودی جدید همواره در حال تغییر است، از منظر فنی دچار چالش است. (ibid)

معایب طرح حفاظت از اینترنت در چین

مقررات اینترنتی در طرح حفاظت از اینترنت در چین گاهی صورت سرکوب پیدا می‌کند. شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین، در سخنرانی افتتاحیه نوزدهمین کنگره حزب کمونیست، درباره حمایت چین از اقتصاد باز و نیز استقبال بازارهای چین از سرمایه‌گذاران خارجی سخن گفت. این درحالی است که با وجود آزادسازی مالی که رئیس جمهوری چین درباره آن می‌گوید، برخی از جنبه‌های زندگی در دومین اقتصاد بزرگ جهان آزادانه نیست و دچار محدودیت است. این محدودیت به ویژه در ارتباطات دیجیتال در چین دیده می‌شود. رگولاتورها و واضعان مقررات اینترنتی در چین به شدت در حال محدود کردن 750 میلیون کاربر اینترنت در کشور هستند. به گفته کارشناسان، پکن با وجودی که در گذشته دسترسی به گوگل و فیس بوک را مسدود کرده بود، در چند سال اخیر محدودیت‌های جدیدی اعمال کرده که می‌توان آن را در زمره سخت‌ترین محدودیت‌های تاریخ به شمار آورد. (Choudnury, 2017)

در سال 2017 مسئولان حوزه اینترنت به سرکوب وب‌سایت‌های برتر پخش ویدئوی چین و تشدید محدودیت‌های شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN) پرداختند. همچنین برنامه‌های تلویزیونی خارجی را از پلتفرم‌های آنلاین حذف کردند و با وضع برخی قوانین، کاربران را ملزم به ثبت‌نام در انجمن‌های آنلاین با نام واقعی خود کردند؛ ضمن اینکه مسئولیت گفت‌و‌گوهای موجود در سایت‌های چت را به عهده مدیران نهادند. علاوه بر این، قوانین جدیدی هم برای نظارت روی وب‌سایت‌های خبری آنلاین توسط کارکنان تحریریه مورد تایید دولت وضع شده است. (ibid) درواقع محدودیت‌های اینترنت در چین دست سایت‌ها و فضاهای مختلف مجازی را بسته و آزادی عمل را از آنها گرفته است. این شامل حال کاربران عادی اینترنت نیز می‌شود. در این باره می‌توان به مسئله «دور زدن» اینترنت توسط کاربران اشاره کرد. طبق گزارش CNBC کاربران برای دسترسی به وب‌سایت‌های فراوانی که توسط دستگاه سانسور چین مسدود شده‌اند، از ابزارهای دور زدن بهره می‌گیرند. برای نمونه، یک دانشجوی غیرچینی که به مدت 6 سال است در چین زندگی می‌کند برای رهایی از محدودیت اینترنتی و اتصال به دنیای خارج، به انواع فیلترشکن‌ها پناه می‌برد تا بتواند به یوتیوب و وب‌سایت‌های مرجع مربوط به درس‌هایش دسترسی پیدا کند. هرچند به دلیل ممنوعیت استفاده از وی‌پی‌ان، دسترسی به برخی فضاها بسیار سخت شده است زیرا مقامات چین تلاش بسیاری برای محدود کردن دسترسی کاربران به وی‌پی‌ان‌ها جهت پاکسازی اینترنت داخلی انجام داده‌اند. درنتیجه برخی از شرکت‌ها درنهایت با مقامات همکاری می‌کنند و در صورت درخواست آنان، داده‌های کاربران را تحویل می‌دهند (ibid)

چرا چین برخی فیلترشکن‌ها را باز می‌گذارد؟

اما  در این میان پرسشی پیش می‌آید: اینکه چرا چین تاکنون فیلترشکن‌ها را به طور کامل مسدود نکرده است؟ به عقیده برخی تحلیلگران پاسخ این پرسش بسیار ساده است. شرکت‌های بین‌المللی که در چین تجارت می‌کنند، به راحتی از فیلترشکن‌ استفاده می‌کنند. بنابراین اگر چین تمام فیلترشکن‌ها را مسدود کند، این بر عملکرد تجاری شرکت‌های داخلی یا خارجی - تأثیر می‌گذارد. در اینجا دو گونه فیلترشکن‌ وجود دارد: فیلترشکن‌های فردی و فیلترشکن‌های شرکتی. در مناطق سیاسی حساسی چون تبت و سین‌کیانگ حتی اخباری مبنی بر زندانی شدن افراد محلی به دلیل استفاده از فیلترشکن‌ها شنیده می‌شود. به‌واقع بومی‌های چین در محدودیت استفاده از فیلترشکن‌ قرار دارند نه مسافران و مهاجران. پس از گزارشی که درباره محدودیت استفاده از فیلترشکن‌ها در سال 2017 در چین انتشار یافت سروصدای بسیاری در این باب در چین به پا شد. اما واقعیت این است که چین نسبت به مشاغلی که به طور غیرقانونی از فیلترشکن‌ استفاده می‌کنند سخت‌گیری نشان می‌دهد. بنابراین کسب‌وکارها برای استفاده از فیلترشکن‌ باید از دولت مجوز بگیرند. (Summers, 2022) درواقع با وجود قطع یا ضبط تلفن افراد در چین باز هم از فیلترشکن‌ استفاده می‌شود اما به هر روی محدودیت‌های بسیار شامل حال مردم عادی است.

جالب این است که در گذشته پکن به کاربران اجازه دسترسی بیشتر می‌داد و برخلاف رسانه‌های آفلاین که به شدت تحت نظارت دولت هستند، اینترنت آزادی بیشتری به افراد برای انتشار مطالب‌شان و نیز ارائه نظرهای انتقادی می‌داد، اما طبق گفته مفسران فشار روی مقامات برای مهار فضای رو به رشد آنلاین چین افزایش یافته است. پل تریولو،[10]سرپرست ژئوتکنولوژی در گروه مشاوره اوراسیا، درین باره به CNBC گفته است که در چین فشار رو به رشدی برای کنترل روی رسانه‌های آنلاین به مانند رسانه‌های سنتی وجود دارد. (Choudnury, 2017)

درواقع سانسور اینترنتی بسته به دیدگاهی که فرد اتخاذ می‌کند می‌تواند هم به صورت مثبت و هم منفی تلقی شود. درباب مزایای این طرح سخنی چند رفت و می‌توان مواردی مانند جلوگیری از جریان پورنوگرافی کودکان و جریان خشونت، ممانعت از انتشار اطلاعات نادرست یا اولویت دادن به منافع کشور را به آن افزود. اما درباره معایب چنین طرحی، علاوه بر آنچه ذکر آن رفت، می‌توان جلوگیری از شناخت واقعیات دنیای بیرون از چین و تشدید بی‌اعتمادی مردم به حکومت، نداشتن آزادی بیان و عمل به طوری که یک پست کوچک در رسانه‌های اجتماعی نیاز به مجوز و تأیید حکومت دارد، عدم حس امنیت در حریم خصوصی، سرکوبی هرگونه نگاه انتقادی و اعتراضی به عملکرد دولت، جلوگیری از یادگیزی ایده‌های جدید و مانند آن اشاره کرد.

منابع

Contributo, TechTarget (2019). “Great Firewall of China”, available at: https://whatis.techtarget.com.

Economy, Elizabeth. C (2018). “The great firewall of China: Xi Jinping’s internet shutdown”, available at:  https://www.theguardian.com

Gong, Jemes (2021). “China Cybersecurity and Data Protection”, available at: https://www.twobirds.com.

Conrad, Jennifer, (2022). “China Is About to Regulate AI—and the World Is Watching”, available at: https://www.wired.com/.

Summers, Josh (2022).  “Is it Legal to Use a VPN in China in 2022?” available at: https://www.travelchinacheaper.com/

Choudhury, Saheli Roy (2017). “China has launched another crackdown on the internet — but it’s different this time”, available at: https://www.cnbc.com.

Liao,  Rita  (2021). “Signal and Telegram are also growing in China”, available at:

https://techcrunch.com.