مطبوعات ترکیه از نگاه یک گوشه‌نویس

سرآغاز: چندی پیش «اوزگن آجار» (0zagen Acar) ستون‌نویس کهنه‌کار روزنامه جمهوریت ترکیه،‌ میهمان روزنامه همشهری بود. یادداشت یا ستون‌نویسی در مطبوعات ترکیه به «گوشه یازیسی» (نوشته‌های گوشه‌ای، با همان تلفظ و معنی گوشه فارسی) معروف است و مشهورترین روزنامه‌نگاران این کشور کسانی هستند که صاحب گوشه‌اند و جالب این جاست که گوشه آن‌ها، برای مدت‌های طولانی، حتی سالیان سال، در مکان مشخصی از صفحه یک روزنامه حفظ می‌شود. با‌ آقای آجار، در مورد مطبوعات ترکیه سخن گفته‌ایم و او از زاویه دید خود وضعیت مطبوعات این کشور را تحلیل کرده است.

آشنایی: هر چند پیش از گفت‌وگو، اطلاعات خوبی در مورد اوزگن آجار تهیه کرده بودم، ولی از وی خواستم قدری درباره خودش سخن بگوید. او گفت در سال 1938 در نیژده بورسا به دنیا آمده و 1962 از دانشگاه علوم سیاسی دانشگاه آنکارا، ‌در رشتة اقتصاد مالیه با گرایش سیاسی فارغ‌التحصیل شده است. آجار از سال 1960، یعنی از زمان دانشجویی در روزنامه جمهوریت آغاز به کار کرده است و این همکاری را تا به امروز ادامه داده است. او اکنون گوشه‌نویس جمهوریت است و هفته‌ای یک روز ستونی دارد که در حوزة همان رشته تحصیلی اوست. محتوای یادداشت‌‌های او روابط اقتصادی ترکیه با دیگر کشورها را در بر می‌گیرد و به نوعی در حوزه سیاست خارجی  است. با این همه، او علائق شخصی‌اش را میراث فرهنگی و حوزه تاریخ و دین می‌داند و در این ارتباط به خاطره‌ای اشاره می‌کند که هنوز پس از گذشت سال‌ها، برای او شیرین است: «در سال 1966، گنجینه فرهنگی بزرگی به نام قارون از ترکیه به یغما رفت. مطلع شدم موزه متروپولیتن این گنجینه را به نمایش گذاشته است. 16 سال گذشت. اطلاعاتی جمع‌آوری کردم و مطلبی نوشتم. دولت ترکیه بر اساس نوشته‌های من، مدیران موزه را به دادگاه فرا خواند. محاکمه 8 سال طول کشید و بالاخره گنجینه قارون به ترکیه بازگشت.»

آجار، در سال‌های 94،1993، دو سال سردبیر ارشد روزنامه جمهوریت شده است. او در آنکارا زندگی می‌کند و معتقد است استانبول شهر زیبایی است، ولی خیلی شلوغ و در هم تنیده است و اعصاب آدم در این شهر داغان می‌شود. وی می‌گوید: « سال 1971 برای جشن‌های2500 ساله به ایران آمدم. 1986 هم با تورگوت اوزال به ایران آمدم. سه بار هم در سال 2006 ایران بودم و الان هم که اینجا هستم.»

از او در مورد تغییرات تهران در این سال‌ها سؤال می‌کنم. با جمله‌ای سجع و موزون پاسخم را می‌دهد: «آغاج لارچوخالیب، بینالار اوجالیب! (درخت‌ها زیاد شده‌اند، بناها بلندتر!)»

تعلق حرفه‌ای

اوزگن آجار، آن قدر به روزنامه‌ای که چهل و نه سال در آن کار کرده، دلبستگی حرفه‌ای دارد که در تقسیم‌بندی روزنامه‌های ترکیه، آن‌ها را سه دسته می‌کند و «جمهوریت» را به طور مستقل در یک دسته قرار می‌دهد.

آجار می‌گوید: «جمهوریت در سال 1924 تأسیس شد. نامش ابتدا یئنی گون (روزگار نو) بود که بعدها با پیشنهاد آتاتورک به نام فعلی تغییر یافت. جمهوریت، مشی مستقل دارد و از قدیم به روزنامه‌ای منتقد معروف است.»

گوشه‌نویس روزنامه جمهوریت، روزنامه‌های ترکیه را به سه دسته تقسیم می‌کند و به غیر از روزنامه‌ای که خود در آن مشغول به کار است، از دو دسته روزنامه دیگر نام می‌برد:

ـ نخست، روزنامه‌هایی که مالکیت آن‌ها، از آن صاحبان شرکت‌های بزرگ تولیدی صنعتی است و علاوه بر روزنامه؛ رادیو، تلویزیون ،بانک، شرکت‌های تبلیغاتی، شرکت توزیع، تولید نرم‌افزار، فروشگاه زنجیره‌ای و حتی آژانس‌های گردشگری هم دارند. وجود این مجموعه در کنار هم چرخه‌ای پدید می‌آورد که خود به خود حمایت‌کننده یکدیگر می‌شوند. روزنامه‌ها و در کل رسانه‌های این مجموعه، خبرهای دولتی را به خوبی پوشش می‌دهند و سعی می‌کنند جنبة انتقادی برجسته‌ای نسبت به رویدادهای دولتی نداشته باشند.

در این قبیل روزنامه‌ها و نیز سایر رسانه‌های مرتبط، خبرهای کارگری دیده نمی‌شود و به نوعی شاهد بازتاب تمنیات و خواسته‌های قشر متوسط به بالای جامعه هستیم. حریت، ملیت و صاباح از جمله روزنامه‌های این دسته هستند که هم‌اکنون به ترتیب شمارگانی معادل 500 هزار، 150 تا 300 هزار و 400 هزار نسخه در روز دارند. البته متفاوت بودن شمارگان ملیت به دلیل ویژه‌نامه‌هایی است که در روزهای گوناگون هفته توسط این روزنامه منتشر می‌شود. مالک حریت و ملیت، آیدین دوغان است و جالب است که بدانید گروه منتشرکننده این روزنامه‌ها، دومین گروه بزرگ مالیات‌دهنده ترکیه است. این روزنامه‌ها، یک برادر رسانه‌ای بزرگ دارند به نام کانال تلویزیونی D که به نام‌های گوناگون و برای دسته‌های متفاوت از مخاطبان داخلی و خارجی پخش می‌شود.

ـ دسته دوم، روزنامه‌های دینی هستند که به ویژه در سال‌های اخیر توسعه فراوانی پیدا کرده‌اند. این نشریه‌ها شمارگان پایینی دارند و دامنه‌ای بین 15 تا 30 هزار نسخه در روز را در بر می‌گیرند. درست است که برخی از این روزنامه‌ نیز با کانال‌های تلویزیونی و رادیوهای محلی پیوند دارند، ولی این مسأله همه‌گیر نیست. منابع تأمین مالی این نشریه‌ها، معمولاً افراد دارا و دینداری هستند که به قصد اصلاح جامعه و کاهش هجمه فعالیت نشریات دیگر وارد کار نشر شده‌اند. برخی از این نشریه‌ها، بدون دریافت وجه و به رایگان توزیع می‌شوند.

آجار، در این قسمت به نام چند روزنامه اشاره می‌کند، ولی می‌خواهد ترجیحاً از درج نام آن‌ها خودداری شود.

جمهوریت و روزنامه‌های دیگر

آجار می‌گوید: «در حال حاضر شمارگان جمهوریت 70 هزار نسخه در روز است و تقریباً قیمت‌مان دو برابر روزنامه‌های دیگر است. جمهوریت آگهی دارد، ولی به دلیل آن که معمولاً آگهی‌ها در چرخة خاص مؤسسات همسان توزیع می‌شود، حجم بالایی ندارد، از لحاظ حجم هم ما با 20 صفحه، کمترین حجم را در میان نشریات کثیرالانتشار دارا هستیم. روزنامه‌های دیگر حجمی معادل 40 تا 50 صفحه دارند، ویژه‌نامه‌های محلی (ویژه‌نامه ازمیر، ویژه‌نامه آنتالیا و...) منتشر می‌کنند و هر روز یک مجلة ضمیمه (مگزین علاوه لری) دارند که موضوعات موردپسند عامه هم چون هنرپیشگان و هنرمندان، زنان، مد، اجتماع و.... را مورد توجه قرار می‌دهند.»

او ادامه می‌دهد: «به این مجله‌های ضمیمه اضافه کنید ویژه‌نامة جدول، ویژه‌نامة سیاحت، ویژه‌نامه برنامه‌های تلویزیونی، ویژه‌نامه کسب و کار و نیز ضمیمه‌ای که برخی از این روزنامه‌ها روزهای شنبه منتشر می‌کنند و نوعی آمادگی برای تعطیلات آخر هفته است.»

وقتی از مرد 70 سالة جمهوریت در مورد ویژه‌نامه‌ها و ضمائم این روزنامه‌ها سؤال می‌کنیم، اطلاعات جامعی در مورد آن‌ها می‌دهد و البته اضافه می‌کند که چون در هر صورت جمهوریت، ‌روزنامه‌ای فکری، مستقل و منتقد است و در طرح همه مسائل، از جمله موضوعات مورد علاقة مخاطبان، از استانداردهای خود عدول نمی‌کند، بدیهی است که با استقبالی مشابه سایر نشریات روبه‌رو نشود.

اوزگن آجار، فهرست ضمایم روزنامه جمهوریت را این چنین به تصویر می‌کشد:

دوشنبه‌ها، ویژه‌نامه دیپلماتیک در حوزه سیاست خارجی، در 20 صفحه با قطع تابلویید.

سه‌شنبه‌ها، ضمیمه ورزشی، در 20 صفحه با قطع تابلویید.

چهارشنبه‌ها، ویژه‌نامه توریسم، در 24 صفحه و با قطع A4

پنج‌شنبه‌ها، ویژه‌نامه کتاب، در 24 تا 40 صفحه و با قطع تابلویید.

جمعه‌ها، ویژه‌نامه علم و تکنیک،‌ در 20 صفحه با قطع تابلویید.

شنبه‌ها، ویژه‌نامه هفته سونو (آخر هفته)، در 16 صفحه و به قطع بزرگ (قطع روزنامه).

یکشنبه‌ها، مجله ضمیمه اندیشه در موضوع هنرمندان، اندیشمندان،  فیلسوفان، نویسندگان و... ترکیه و جهان در 16 صفحه و با قطع مجله‌ای.

البته به گفته آجار، ماهی یک بار ویژه‌نامه کشاورزی و نیز جمعه هر هفته ویژه‌نامه آنکارا و ویژه‌نامه ازمیر نیز به همراه این روزنامه منتشر می‌شود و برای تمامی نمایشگاه‌های معتبر و تأثیرگذار هم ویژه‌نامه در نظر گرفته می‌شود. به گفته آجار، تمامی ویژه‌نامه‌ها و ضمایم جمهوریت، رایگان است.

خاتمه

گوشه‌نویس روزنامه جمهوریت در پایان گفت‌‌وگو، از من می‌خواهد اطلاعاتی دربارة مؤسسه همشهری به او بدهم که البته چنین نیز می‌کنم. ولی وقتی می‌خواهد گوشه‌نویس‌های معروف روزنامه، روزها، صفحه‌ها و محل قرار گرفتن گوشه و موضوع مورد توجه در هر گوشه را برایش توضیح دهم؛  ضمن اشاره به دو سه نفر از دوستان تحریریه که جسته گریخته و البته در صفحات گوناگون، یادداشت‌هایی می‌نویسند، سر و ته قضیه را سر می‌آورم و به این فکر می‌کنم که چه کسی را می توانم در مقام گوشه‌نویس معروف روزنامه‌ همشهری با قدمتی 17 ساله، به او معرفی کنم.

 

کمی بیشتر درباره جمهوریت     

 روزنامه جمهوریت،که قبل از ماه مه 1924 با نام یئنی گون(روزگار نو) و توسط یونس نادی فعالیت می کرد،با نظر آتاترک تغییر نام یافت و حمدی نبی زاده و ذکریا سرتل برای ادامه انتشار با نام جدید به همکاری فراخوانده شدند. استانبول آن زمان حدود یک میلیون نفر جمعیت داشت و روزنامه های معروفی چون تانین(حسین جاهد)، تصویر افکار( ولید ابوضیاء) و وطن( احمد امین یالمان) به خوبی در میان مردم شناخته می شدند. شمارگان اولیه جمهوریت 7 هزار نسخه بود که 10 سال بعد به 25 هزار و در سال 1939 به 62 هزار رسید. قیمت فروش آن ابتدا 3 کروش بود که در 1926 به 5 و در سال 1943 به 8 تا 10 کروش رسید.

تا سال 1930 حروفچینی و صفحه آرایی دستی بود . در این زمان حروف چینی لاینوتایپ  به کارگرفته شد و برای نخستین بار روزنامه پر عکس شد و از حاکمیت ساختن گراور برای تصویرگریخت. لوگوی روزنامه تاکنون هیچ تغییری نیافته و در 85 سال گذشته، فقط اندازه دو حرف اندکی تغییر پیدا کرده است. تا سال 1934 توزیع جمهوریت توسط شرکت آرتین افندی صورت می پذیرفت وسامانه اشتراک پستی نیز برقرار بود. آن موقع اکثر نشریات ، صرفا  در استانبول منتشر می شد وچون سیستم چاپ همزمان در شهرهای گوناگون برقرار نبود، روزنامه ، در خوش بینانه‌ترین حالت ، یک روز بعد به دست مخاطبان سایر شهرها می‌رسید و البته شهرهایی هم بودند که یک هفته بعد ، روزنامه 7 روز پیش را دریافت می‌کردند.

تغییر در آگهی‌ها از 1928 و همزمان با همه گیرشدن تغییر الفبا شروع شد.در 1940، جمهوریت شروع به چاپ آگهی کوچک کرد. در همان سال آگهی‌های دورنگ نیز به چاپ رسید. هم چنین در سال 1930، چاپ عکس‌های رنگی هم در روزنامه آغاز شد. عکاسان آن وقت روزنامه نامیق گورگوج و صلاح الدین گیز بودند. 

از سال 24 تا 1945، یونس نادی سردبیر جمهوریت بود. ولی در این سال‌ها ، ذکریا سرتل، یعقوب قدری، عابدین داور، م. نرمی و شکری قایا هم سرمقاله می‌نوشتند. بعد از یونس نادی،فرزندش نادر نادی سردبیر شد و پسر دیگرش دوغان نادی، فیکره می‌نوشت.فیکره در مطبوعات ترکیه به مطالب کوتاه طنز آمیزی گفته می‌شود که حاوی نکات حکیمانه و تفکربرانگیز است و مهارت زیادی برای پدید آوردن آن لازم است.

در نخستین شماره‌های روزنامه ضیاء گوگلاب ، آکا گوندوز، حسن بدرالدین، راشد اکرم، احمد راسیم، پیام صفا، احمد رفیق، اسماعیل حبیب، عابدین داور، جناب شهاب الدین، ودات ندیم ، حالیت ضیاء، جواد فهمی، ممتاز فایق، فؤاد کوپرولو و حالیت فردی اعضای هیأت تحریریه را تشکیل می‌دادند.در این سال‌ها دومین صفحه روزنامه به یادداشت انسان‌های عالم اختصاص داست که به عنوان سنتی پایدار  تا به امروز ادامه دارد.در نخستین شماره، شاهد گفت وگو و گزارش یونس نادی از دیدارش با مصطفی کمال آتاترک هستیم. از 1928، کاریکاتور ' رامیز' در صفحه نخست جا گرفت. علاوه براین روزنامه که سال‌ها 8 صفحه‌ای منتشر می‌شد، در دهه 40 به 4 صفحه تقلییل پیدا کرد.

جمهوریت، نخستین توقیف را در سال 1934 به مدت 10 روز تجربه کرد. در 1940 هم به دلیل شکایت اداره انتشارات سیاسی دولت 90 روز توقیف شد.

صفحات ویژه جمهوریت با موضوعاتی چون کودکان، زنان، مد، سینما، اقتصاد، صنعت هوانوردی، مباحث مرتبط با ارتش، تاریخ، ورزش، گفت و گوی علمی،طنزو صفحات گزارش آغاز به کار کرد که اکنون نیز با تغییراتی در حال ارائه است.

در سال 1935، در کنار روزنامه واحد کتاب نیز راه اندازی شد و کتابهای ضمیمه با قیمت مستقل منتشر شد. در 1925، نسخه فرانسوی روزنامه هم انتشار یافت. علاوه بر این روزنامه یئنی گون که همزمان با انتشار جمهوریت تعطیل شد، دوباره از 1935 آغاز به کار کرد.

 یونس نادی ، سردبیر جمهوریت در انتخابات سال 1939 به مجلس ملی ترکیه راه یافت.او به دلیل اتخاذ سیاست‌های متفاوت، از احزاب گوناگون حمایت کرد و در نهایت در 28 ژوئن 1945 وفات یافت و میراثش به آژانس چاپ و روزنامه نگاری جمهوریت منتقل شد.

 کشته‌شدگان جمهوریت

 از سال 1979 تاکنون 7 نویسنده جمهوریت کشته شده است. البته 1 نفر نیز پیش از این تاریخ فلج شده بود.این کشته شدگان عمدتا یادداشت‌نویس‌ها و روزنامه‌نگارانی هستند که با جمهوریت همکاری داشته‌اند و  فهرست بدین قرار است :

- پروفسور جاوید اورهان توتنگیل ، رئیس انیستیتوی جامعه‌شناسی دانشکده اقتصاد دانشگاه استانبول، کشته شدن به وسیله 4 مرد مسلح ، 1979.

-- امید قافتانچی اوغلو، نویسنده و تهیه کننده تلویزیون، کشته شدن به وسیله 2 مرد مسلح در محله مجیدیه استانبول،1979.

-- پروفسور بحریه اوچوق، استاد دانشکده الهیات آنکارا، کشته شدن در اثر انفجار یک پاکت پستی،1990.

-- معمر آک سوی، مدیر مرکز اندیشه‌های آتاترک، کشته شدن در راه بازگشت به خانه،1990.

-- اوغور مومجو، نویسنده و روزنامه نگار، کشته شدن در انفجار اتومبیل خود ،1993.

-- اونات کوتلار، نویسنده و سینماگر، کشته شدن در اثر انفجار بمب در اتاق هتل محل اقامت، 1994.

-- پروفسور دکتر احمد تانر کیسالی، همکار کانون تحقیق در اندیشه‌های آتاترک و استاد دانشگاه آنکارا، کشته شدن در اثر انفجار بمبی در مقابل منزلش،1999.

 البته همان طور که گفته شد در سال 1974 سرور تانیللی، استاد دانشگاه و نویسنده همکار جمهوریت در اثر انفجار به طور کامل فلج و زمین گیر شد.

نویسندگان گوشه‌نویس جمهوریت و نام گوشه‌های آن‌ها

همان طور که گفته شد در ترکیه اعتبار یک روزنامه با یادداشت نویس‌ها یا همان گوشه‌نویسان آن روزنامه سنجیده می‌شود و جمهوریت از قدیم در این زمینه سرآمد بوده است. اسامی گوشه‌نویسان امروزی این روزنامه که برخی از آن ها حدود 30 سال است ستون ثابت دارند، از این قرار است (اسامی ستون‌ها - یا همان گوشه‌ها - را حتی الامکان به فارسی ترجمه کرده ایم):

    * ایلهان سلجوق( پنجره)

    * حکمت چتین قایا(روزنامه سیاست)

   * مصطفی بال بی(روزنوشت)

   *علی سیرمن( دنیای امروز)

   *اوکتای آک بال(بله/خیر)

   * اورال چالیشار( نقطه صفر)

   * دنیز سوم( وضعیت)

  * اورهان بورسالی(سه شنبه‌ها)

  * حکمت بیلا(گستره)

  * اوزتین آک گوج( تحلیل)

 * اوکتای اکینچی( گوشه جدی)

*دنیز کاووکچو اوغلو(پانوراما)

*زینب اورال( نسیم‌ها)

*ایشیل اؤزگن تورک(مروری با دست وچشم)

*سلمی آنداک( نگاهی به هنر)

*لیلا تووشان اوغلو(گفته ها وشنیده‌ها)

 همان طور که گفته شد اسامی خاص هر یک از ستون ها به فارسی ترجمه شد که بدیهی است در برخی موارد نمی‌تواند به طور کامل بار معنایی اسم ستون در زبان مبدا را منتقل کند. همچنین اسامی و مشخصات برخی از صاحبان ستون‌ها که فاصله انتشار ستون آن‌ها بیش از 10 روز است، در این فهرست نیامده است و تنها گوشه‌هایی معرفی شدند که روزانه، یک روز در میان، هفته‌ای سه شماره و یا هفته‌ای یک بار منشر می‌شوند.