روزنامه رایگان

 ایده انتشار روزنامه رایگان یا مترو به 4 دهه قبل برمی‌گردد، اما اولین شماره این نوع روزنامه در سال 1995 در سوئد منتشر شد. از آن زمان تاکنون در بیش از 18 شهر جهان این روزنامه منتشر شده است به‌طوری که در حال حاضر مترو بیستمین روزنامه بزرگ جهان است. اولین نشریه مترو  ایران نیز باکمک  شهرداری تهران  از 29 مهرماه امسال منتشر شد که به صورت  رایگان در ایستگاه‌های مترو توزیع  می شود. نشریه متروتهران که فعلا دو هفته نامه  است 100 هزار نسخه تیراژ دارد اما قرار است تا پایان سال شمارگان آن به یک میلیون نسخه افزایش یابد و در سال آینده به صورت روزنامه منتشر شود.

فلسفه انتشار این روزنامه و روند تعییر و تحول آن را در مقاله ای از دکتر مغدید سپان پی می‌گیریم. مغدید سپان، نویسنده کرد زبان عراقی دکترای روزنامه نگاری‌اش را از دانشگاه 'سانکت پیتربورگ'سوئدگرفته است. وی مقاله‌های  زیادی به زبان مادری، روسی وسوئدی منتشر کرده است. انتشار و سردبیری روزنامه به زبان روسی، ساخت فیلم مستند و چاپ کتاب‌های تئوری‌های روزنامه نگاری،خبرگزاری‌های جهانی، اگر روزنامه‌نگار به سراغتان آمد و چند اثر دیگر به زبان‌های کردی، سوئدی و روسی ازآثار او به شمار می‌رود.

مقاله پیش رو، ازکتاب 'ژانرهای روزنامه‌نگاری و تاریخ چاپ‌خانه' وی انتخاب و ترجمه شده است. باهم می‌خوانیم.

***

روزنامه مترو برای اولین بار در تاریخ 13فوریه1995 در شهر استکهلم سوئد توسط « پیللی اندرسون » طراحی و منتشر شد . در حقیقت ، فکر منتشر کردن روزنامه مترو در سال 1973 شکل گرفت  . در آن زمان ، «پیللی» در رشته اطلاع رسانی دانشگاه استکهلم پذیرفته شده بود . آن وقت، دغدغه بیشتر جوانان اروپا، تلاش بر علیه سرمایه‌داری بود. او هم یکی از افراد « چپ » بود که می‌خواستند ؛ اجتماع را تغییر دهند، به ویژه که وی از برنامه‌های درسی دانشگاه نیز ناراضی بود.

روزی در سر کلاس درس « اقتصاد روزنامه » استاد سوالی بدین شرح مطرح می‌کند : پول روزنامه از کجا تامین می‌شود ؟

دانشجویان در جواب گفتند : از طریق اشتراک . استاد گفت : 30 درصد پول روزنامه از طریق اشتراک است اما 70 درصد بقیه پول چی ؟ کسی پاسخی برای گفتن نداشت. یک دفعه، یکی از دانشجویان گفت : شاید بقیه پول از طریق آگهی تامین شود -  که راست هم می‌گفت - در آن لحظه یکی دیگر از دانشجویان پرسید : اگر 70 درصد پول روزنامه از طریق آگهی باشد پس چرا، رایگان به مردم روزنامه ندهیم ؟ و در آن لحظه بود که فکر انتشار روزنامه به صورت رایگان در مغز پیللی متولد شد .  

در آن ایام ، بیشتر کسانی که مشترک روزنامه بودند ، اشتراک خود را به دو دلیل تمدید نمی‌کردند ، یا می‌گفتند پول نداریم و یا اینکه وقت خواندن روزنامه . این موضوع ، سبب شد تا روزنامه‌ای منتشر شود که از لحاظ محتوا و طراحی با دیگر روزنامه‌ها متفاوت باشد .

مجموعه این افکارباعث تولد روزنامه‌ای جدید شد که در مدتی کوتاه، توانست به یکی از 20 روزنامه بزرگ جهان تبدیل شود. اهمیت و ارزش فکر «پیللی» در این بود که او می‌دانست  مردم می‌خواهند چه نوع روزنامه‌ای مطالعه کنند.

روزنامه مترو به زودی در بین مخاطبان جای خود را باز کرد و به همین دلیل به یکی از روزنامه‌های بزرگ شهر تبدیل شد . این روزنامه به صورت رایگان در ایستگاه‌های متروی استکهلم توزیع می‌شد .

در ابتدا، مردم در جلو ایستگاه‌های مترو، روزنامه مترو را توزیع می‌کردند ولی بعداً جای ویژه‌ای در ایستگاه‌های مترو برای آن ساختند .

با افزایش شمار مخاطبان، جای ویژه‌ای برای دور ریختن روزنامه‌ها نیز مشخص شد . امروز در سوئد ، روزنامه مترو را یک میلیون و 94 هزار نفر مطالعه می‌کنند و شمار خوانندگان این روزنامه در سراسر جهان به 14 میلیون نفر رسیده است. بعد از پیشرفت روزافزون روزنامه مترو در سوئد، این فکر گسترش یافت که روزنامه مترو در کشورهای دیگر نیز منتشر شود .

اکنون بعد از ده سال از انتشار اولین شماره مترو ، این روزنامه یکی از بیست روزنامه بزرگ جهان محسوب می‌شود. شورای نویسندگان این روزنامه در نظر دارند که در آینده ای نزدیک، این روزنامه به یکی از 3 یا 4 روزنامه بزرگ جهان تبدیل شود. این روزنامه از سوی مترو اینترنشنال منتشر می‌شود و به هیچ حزب سیاسی وابسته نیست. روزنامه مترو ، موضوع‌های سیاست ، ورزش ، فرهنگ ، آب و هوا ، گزارش‌های مردمی و اعلام برنامه‌های رادیو و تلویزیون را پوشش دهد.

تاریخ انتشار چند روزنامه مترو در جهان به قرار زیر است:

• 1- مترو پراگ ( Metro Prag ) : تابستان 1997 در شهر پراگ ، پایتخت چک منتشر شد. اکنون این روزنامه بزرگترین روزنامه این کشور است .
• 2- مترو بوداپست ( Metro Budapest ) : شماره نخست آن در 7سپتامبر1998 در شهر بوداپست پایتخت کشور مجارستان منتشر شد . این روزنامه ، اکنون بزرگترین روزنامه این شهر است و از اوایل سال 2001 در همه شهرهای بزرگ مجارستان توزیع می‌شود .
• 3- مترو هلند (‌Metro Holland ) : اولین شماره آن در 21می1996 با تیراژ 150 هزار نسخه منتشر شد . الان این روزنامه در 162 ایستگاه مترو و قطار توزیع می‌شود و شورای نویسندگان آن در شهر آمستردام سکونت دارند. این روزنامه، پنجمین روزنامه هلند است که از 13سپتامبر1999 به بعد در 42 ایستگاه مترو شهر روتردام هم توزیع می‌شود .
• 4- مترو هلسینگ فورس ( Metro Helsingfors ) : در 7سپتامبر1999 با تیراژ 140 هزار نسخه منتشر شد. این روزنامه در 1500 مکان مانند ایستگاه مترو ، قطار و اتوبوس و سوپر مارکت‌های بزرگ قابل دسترس است .
• 5- مترو سکانه ( Metro skane ) : نخستین شماره آن در تاریخ 13سپتامبر1999 منتشر شد . این روزنامه مخصوص جنوب کشور سوئد است و در مرکز شهرهای بزرگ و سوپرمارکت‌ها و ایستگاه اتوبوس و قطار قابل دسترس است .
• 6- مترو سانتیاگو ( Metro Santiago ) : این روزنامه در کشور شیلی در 14ژانویه2000 منتشر شد. هر چند دادگاه عالی این کشور، توزیع این روزنامه را در ایستگاه‌های مترو و قطار ممنوع کرد ولی هم اکنون با کمک و پشتیبانی ساکنان سانتیاگو ، مرتب منتشر می‌شود .
• 7- مترو فیلادلفیا ( Metro Philadelphia ) : شماره نخست آن در 21ژانویه2000 منتشر شد . از همان ابتدای انتشار ، صاحب امتیاز روزنامه‌هایی چون نیویورک تایمز علیه آن شکایت کردند اما روزنامه هم اکنون مرتب منتشر می‌شود.
• 8- مترو زوریخ ( Metro Zurich ) : این روزنامه در سوئیس، با عنوان متروپل از 31 ژانویه2000 منتشر می‌شود . شرکت قطارهای دولتی ، صاحب امتیاز آن است و در 172 مکان توزیع می‌شود . این روزنامه در 13فوریه2002 به دلیل عدم سوددهی از انتشار باز ایستاد .
• 9- مترو رم ( Metro Rom ) :خستین شماره این روزنادر 3جولای2000 در شهر رم منتشر شد.
• 10- مترو بوئنوس آیرس (‌ Metro Buenos Aires ) : 9اکتبر2000 با تیراژ 300 هزار نسخه در آرژانتین متولد شد. بعد از روزنامه کلارین، مترو دومین روزنامه این کشور محسوب می شود.
• 11- مترو میلانو ( Metro Milano ) 30 اکتبر 2000 در شهر میلانوی ایتالیا با تیراژ 200 هزار نسخه منتشر شد. این روزنامه بعد از روزنامه کوریره دلاسرا ، بزرگترین روزنامه آن شهر محسوب می شود.
• 12- مترو ورشو (‌Metro Warszuwa ) : 6نوامبر2000 با عنوان متروپل ورشو با تیراژ 200 هزار نسخه در پایتخت لهستان منتشر شد. این روزنامه از لحاظ تیراژ، بزرگترین روزنامه شهر ورشو است.
• 13- مترو آتن ( Metro Aten ) : 13نوامبر2000 در یونان منتشر شد و از همان ابتدا به بزرگترین روزنامه این کشور تبدیل شد .
• 14- مترو بارسلونا ( Metro Barcelona ) : شماره نخست آن در 5مارچ2001 منتشر شد. این روزنامه با تیراژ 200 هزار نسخه در خیابان‌های شهر به صورت دستی توزیع می‌شود.
• 15- مترو بوستون ( Metro Boston ) : دومین روزنامه متروی امریکاست که شماره اول آن در 3می2001 منتشر شد. تیراژ آن 175 هزار نسخه است و در دانشگاه نیز توزیع می‌شود.
• 16- مترو مادرید ( Metro Madrid ) : 27آگوست2001 در شهر مادرید پایتخت اسپانیا منتشر شد. این روزنامه، بزرگترین روزنامه مادرید و بارسلوناست. همچنین جزو پنج روزنامه بزرگی است که با زبان اسپانیایی منتشر می‌شود . روزنامه مترو مادرید در ایستگاههای مترو ، قطار ، اتوبوس و مرکز شهر به صورت دستی توزیع می‌شود .
• 17- مترو کپنهامن ( Metro Kopenhamn ) : شماره نخست آن 31آگوست2001 در شهر کپنهاک پایتخت دانمارک با عنوان مترو اکسپرس و با تیراژ 130 هزار نسخه منتشر شد.
• 18- مترو هنگ کنگ (‌ Metro Hong Kong ) : در بهار 2002 با تیراژ 400 هزار نسخه منتشر شد .

منبع بیشتر اخبار  روزنامه مترو در کشور سوئد - که اولین روزنامه مترو در آن منتشر شد- خبرگزاری آن کشور است . و این سبب شده است تا روزنامه، پرسنل کمتری داشته باشد و درآمدی بیشتر کسب کند. این روزنامه، اخبار را به صورت کوتاه منتشر می‌کند و خواننده نیز در مدتی کوتاه فرصت خواندن آنها را پیدا می‌کند . همانطور که می‌دانیم، تنهامنبع درآمد روزنامه مترو از طریق آگهی است ، به همین خاطر در شهرهایی که اقتصادی هستند و آگهی تبلیغاتی جایگاه واقعی خود را به دست آورده است، اگر روزنامه مترو ندارند بایستی منتظر تاسیس و تولد این روزنامه باشند.

*این متن ، ترجمه‌ای است از مقاله مترو از مجموعه مقالات کتاب « ژانره‌کانی روژنامه‌وانی و میژووی چاپخانه 1450 الی 1500 » ، د . مغدید ‌ سپان، عراق، شهر هولیر، انتشارات مکریانی، چاپ دوم 2008، صص 149 الی 155 .

- ترجمه از کردی : ابراهیم محمد حسینی ، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی