آموزش مجازی یا آموزش از دور، ضرورت‌ها، ویژگی‌ها و روش‌های آن، موضوع سلسله گفتارهایی است از دکتر عیسی ابراهیم زاده که بعد از این از سمع و نظرتان خواهد گذشت.
استاد ابراهیم زاده دارای مدرک دکترای مدیریت برنامه‌ریزی آموزش از دور از دانشگاه بریستول انگلستان و هم‌اکنون عضو هیات علمی و استاد دانشگاه پیام نور است. بخش اول از این مجموعه گفتارها را در ادامه با هم می‌شنویم و می‌خوانیم.
مقدمه: آموزش مجازی یا آموزش از دور، ضرورت‌ها، ویژگی‌ها و روش‌های آن، موضوع سلسله گفتارهایی است از دکتر عیسی ابراهیم زاده که بعد از این از سمع و نظرتان خواهد گذشت.
***
امروز وقتی سخن از آموزش از راه دور به میان می آید به دو دلیل کلمه «راه» را باید از آن حذف کرد. یکی این‌که فرهنگستان زبان و ادب فارسی در برابر عبارت «distance education»، «آموزش از دور» را تصویب کرده، دوم این‌که در مفهوم راه، فاصله جغرافیایی بارز و آشکارتر و اهمیت راه و دوری جغرافیایی بیشتر مطرح می شود. در حالی که در آموزش از دور مفهوم راه به معنای فاصله جغرافیایی نیست، و فاصله ای که مدنظر ما است و وارد بحث آن خواهیم شد، فاصله داد و ستدی است، فاصله رابطه یاددهنده و یادگیرنده است. بنابراین وقتی صحبت از آموزش از دور می کنیم، یعنی یاد دهنده و یاد گیرنده ارتباطات آموزشی شان را به جای این‌که در یک مکان و زمان معین و در حضور یکدیگر انجام دهند، آن را در زمان و مکانی متفاوت به انجام می رسانند، تبادل اندیشه، تفکر و اطلاعات هم‌زمان صورت نمی گیرد. یعنی ممکن است یاددهنده مطالب مورد نظر خود را به شکل چاپی یا الکترونیکی و دیجیتال در اختیار یادگیرنده قرار داده و او نیز در زمان و مکان مناسب خود، آن مطالب را مورد استفاده قرار دهد. این‌جا دیگر فاصله به مفهوم جغرافیایی مدنظر نیست. مثلا اگر شخصی در دانشگاه از راه دور تحصیل می کند، ممکن است خانه اش چسبیده به سازمان فیزیکی دانشگاه باشد ولی روشی که آموزش می بیند شیوه آموزش از راه دور است. مثلا الان در دانشگاه پیام نور ایران که در واقع متولی آموزش از راه دور کشور است، خیلی از کارکنان خود دانشگاه دانشجوی این دانشگاه هستند، یعنی در درون دانشگاه هستند؛ در آنجا فاصله جغرافیایی حذف می شود اما فاصله دادوستد آموزشی بین استاد و دانشجو، یاد دهنده و یاد گیرنده هم‌چنان برقرار است. این نکته ای است که باید به آن توجه کرد. البته الان این اصطلاح جا افتاده که می گویند «آموزش از راه دور» ولی واقعیت این است که این نوع آموزش، «آموزش از دور» است.
پس از این، حالا ببینیم که آموزش از دور یعنی چه؟ آموزش از دور دارای ویژگی های حاصی است که برخی از آن ها ذاتی است یعنی حتما باید برای شکل گیری این نوع آموزش وجود داشته باشد و برخی از آن ها تکمیلی است؛ به طور مثال فاصله یاد دهنده و یاد گیرنده که البته فاصله تعاملی منظور است و نه جغرافیایی که اصطلاحا به آن «transactional distance» یعنی فاصله تراکنشی می گویند. این ویژگی ذاتی است و هر قدر موضوع حضور داشتن یاد دهنده و یاد گیرنده بیشتر باشد از مفهوم آموزش از دور فاصله گرفته ایم. در حال حاضر نیز در نظام آموزش از دور در سطح جهان حضور استاد و دانشجو و به عبارتی یاد دهنده و یاد گیرنده در کنار هم بسیار نادر است و در موارد بسیار ضروری که موقعیت ایجاب می کند ممکن است چنین اتفاقی بیفتد. مثلا اگر درس بخش عملی و کارگاه داشته باشد در این صورت به حضور استاد نیاز است.
البته در شیوه های جدید آموزش از دور مانند استفاده از فضای دیجیتال برای طراحی محیط یاددهی-یادگیری، این مسئله هم تا حدود زیادی از بین رفته است. بدین صورت که شما می توانید یک آزمایشگاه مجازی درست کنید و مهارت های لازم را از طریق آن به یادگیرندگان انتقال دهید، و یا حتی آزمایشگاه های بسیار پیچیده مواد شیمیایی و پزشکی و حتی مهارتهای جراحی را می توان با شیوه انتقال از دور آموزش داد. این ها همگی از طریق تکنولوژی شبیه سازی کاملا امکان پذیر است. به این ترتیب ذات آموزش از دور، دور بودن یاد دهنده و یاد گیرنده از یکدیگر است. هر قدر این فاصله بیشتر شود، آموزش ما بیشتر جنبه از راه دور بودن را پیدا می کند. ویژگی ذکر شده به لحاظ تعامل داد و ستد یاددهی و یادگیری است. راجع به ویژگی های بعدی در بخش های آینده صحبت خواهیم کرد
