زبان مخاطبان در گفتارهای رادیویی

اشاره: نویسندگی در رادیو عنوان مجموعه گفتارهایی از استاد احمد سروری از تهیه‌کنندگان ارشد و پیش‌کسوت رادیوست. در 4 بخش گذشته این گفتارها موضوعاتی چون روش‌ها و گام‌های اساسی نوشتن برای رادیو و تفاوت‌های زبانی در نوشتارهای رادیویی مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مخاطبان و تاثیر آن بر زبان گفتارهای رادیویی پرداخته شده است. با هم می‌شنویم و می‌خوانیم.

***

پس از عامل زمان پخش برنامه، عامل دیگری که در شکل‌گیری زبان برنامه نقش دارد ویژگی‌های جمعیتی مخاطبان است. هر مخاطب مقتضی زبان و بیان خاصی در نگارش برای رادیو است. مطلبی که برای کودک نوشته می‌شود با مطالب افراد بزرگسال و مطالبی که برای مخاطب جوان می‌نویسیم باهم تفاوت زبانی دارند. همین‌طور است نوشتن متن برای دانشجویان، کارگران، روستاییان، دانش‌آموزان و نظایر اینها.

بدیهی است دایره واژگان کودک محدود است و نحو جملات او ساده و مفاهیم در گفتارها مربوط به پدیده‌های ملموس و تجربه‌های حسی اوست. در حالی‌که زبان گروه جوان قدری میل به ترکیب‌های انتزاعی و شاعرانه دارد و در نگارش و گفتار برخی هنجارگریزی‌های زبانی و اخیراً هم آمیختگی با برخی گویش‌های فرودست اجتماعی گاه مشهود است.

 بنابراین ویژگی‌های مخاطب در شکل‌گیری زبان برنامه نقش دارد، از مخاطب که بگذریم به عامل دیگری در شکل‌گیری زبان برنامه می‌رسیم که گرایش‌های زبانی و عوامل ارتباط دهنده است.

علائق زبانی عوامل ارتباط دهنده یعنی نویسنده، گوینده و گزارشگر در برنامه و بر زبان برنامه تاثیر می‌گذارد. بعضی از نویسندگان یا گویندگان دارای گویش بومی خاصی هستند یا به سبک نگارشی یا نوع ادبی خاصی مثلاً نثر کهن یا نثر معاصر دلبستگی دارند و این را در قلم و بیان خود اظهار می‌کنند که خواه ناخواه در زبان برنامه تاثیر می‌گذارد. از این‌رو چه بسا با تغییر گوینده، نویسنده و گزارشگر یک برنامه، سبک بیان و زبان هم در آن برنامه تغییرکند.

بنابراین ما در برنامه‌های رادیویی با گونه‌های زبان‌ و سبک‌های بیانی متنوعی سروکار داریم. برخی از این گونه‌ها کم کاربردند و بسامد پایینی در موقعیت‌های ارتباطی خاصی کاربرد دارند و برخی هم که در بخش بعدی گفتارم به آن می‌پردازم از زمره گونه‌های پربسامد رادیو هستند.