مطلب حاضر از کتاب ژانرهای روزنامه‌نگاری اثر مغدید سپان و دو کتاب هنر روزنامه‌نگاری اثر کاروان علی قادر و دانا حبیب کرکوکی انتخاب شده است. مغدید، نویسنده کرد زبان عراقی، دکترای روزنامه نگاری‌اش را از سوئد گرفته و دارای چندین کتاب در حوزه روزنامه نگاری است. کاروان علی قادر هم‌وطن وی و از روزنامه نگاران فعال روزنامه 'کوردستانی نوی' و روزنامه 'ئاسو' است. داناحبیب کرکوکی نیز دانشجوی دوره دکترای رشته روزنامه نگاری دانشگاه بغداد است و از وی تاکنون سه کتاب (دو مجموعه داستان و کتاب خطابه سیاسی) و چندین مقاله به زبان عربی منتشر شده است.
اشاره: مطلب حاضر از کتاب ژانرهای روزنامه‌نگاری اثر مغدید سپان و دو کتاب هنر روزنامه‌نگاری اثر کاروان علی قادر و دانا حبیب کرکوکی انتخاب شده است. مغدید، نویسنده کرد زبان عراقی، دکترای روزنامه نگاری‌اش را از سوئد گرفته و دارای چندین کتاب در حوزه روزنامه نگاری است. کاروان علی قادر هم‌وطن وی و از روزنامه نگاران فعال روزنامه 'کوردستانی نوی' و روزنامه 'ئاسو' است. داناحبیب کرکوکی نیز دانشجوی دوره دکترای رشته روزنامه نگاری دانشگاه بغداد است و از وی تاکنون سه کتاب (دو مجموعه داستان و کتاب خطابه سیاسی) و چندین مقاله به زبان عربی منتشر شده است.
* * *
مقدمه
گزارش‌نویسی در هنر روزنامه‌نگاری، اهمیت فراوانی دارد، به طوری‌که بسیاری از روزنامه‌ها صفحات خاصی را به آن اختصاص می‌دهند. خبر، نقل رویداد است اما گزارش، تجزیه و تحلیل رویداد و بررسی ارتباط آن با حوادث دیگر و پیشینه تاریخی موضوع است.
چنانچه رویداد یا حادثه‌ای خاص از اهمیت زیادی نزد مخاطبان برخوردار باشد، روزنامه‌نگار به خبر اکتفا نمی‌کند و با بررسی و تحلیل جنبه‌های مختلف آن، به تنظیم گزارش کاملی درباره رویداد موردنظر می‌پردازد و با روشن‌کردن ابعاد گوناگون مسأله، حس کنجکاوی مخاطب را ارضا می‌کند و درکنار آن می‌تواند دیدگاه خود را هم بیان کند.
تاریخچه
تاریخ گزارش به نیمه اول سده 19 میلادی بر میگردد و آن زمانی بود که برای اولین بار ، گزارش در دادگاه‌ها، مجلس و اجتماع حزب‌های سیاسی استفاده شد.
اما واژه گزارش ریشه در زبان فرانسه دارد و به معنی به گذشته بازگشتن، بازگشت به چیزی و رساندن است. در تاریخ روزنامه‌گاری جهان نیز سه روزنامه‌نگار در پیشرفت این ژانر نقش بیشتری داشته‌اند؛ جان ریدر امریکایی، ایگون ایرون کیشی از پراگ و ارنست همینگوی.
به گفته بعضی از منابع تاریخی،'دیفو'، اولین فردی بوده که در روزنامه‌نگاری بریتانیایی، گزارش نوشته است و بعد از او، 'نورتگلیف' درسال 1896 از گزارش به عنوان ستون اصلی روزنامه ملی 'دیلی میل' استفاده کرده است.
بعدها به علت گسترش سوادآموزی و آغاز جنبش افکار دموکراسی مانند آزادی گفت و گو و بیان، گزارش‌نویسی به یکی از هنرهای اصلی روزنامه‌نگاری جهان تبدیل شد. سپس، پیشرفت فکری اجتماع و آگاهی از مسایل و مشکلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، مردم را به تغییر وضع اجتماع تشویق کرد و از سوی دیگر، این موضوع سبب شد تا در حوزه روزنامه‌نگاری نیز به گزارش اهمیت بیشتری داده شود.
جالب است بدانیم در سده های گذشته، در روزنامه‌نگاری شوروی، جنجالی بر سر این ژانر ایجاد شد و قضیه این بود که تعدادی از تندروان حزب کمونیست می‌خواستند استفاده از این ژانر در نشریات آن کشور ممنوع شود و دلیل آن‌ها این بود که گزارش را یک نفر تهیه می‌کند؛ در صورتی که اصول کمونیست بر پایه شورا و جمع قرار گرفته است و درنتیجه گزارش نوعی رویکرد و گرایش به سمت سرمایه‌داری است.
تعریف گزارش
گزارش در روزنامه نگاری عبارت است از پیگیری روزنامه‌نگارانه در حوزه‌ای مشخص برای آشنا ساختن خواننده با همه جنبه‌های موضوع و تحریک و تشویق وی برای پیگیری. یا یکی از هنرهای روزنامه‌نگاری است برای تشریح و تبیین ابعاد مختلف یک مسأله و تجزیه و تحلیل آن به شکل موضوعی. همچنین در تعریفی دیگر می‌توان گفت: گزارش عبارت است از اطلاعات و دیدگاه‌هایی که یک روزنامه‌نگار از راه تجزیه و تحلیل، درباره یک مسأله مشخص به رشته تحریر درمی‌آورد.
گزارش خوب کدام است؟
گزارش خوب بر اساس آگاهی کامل در مورد موضوع مشخص نوشته می‌شود. آن‌ها را روزنامه‌نگاران صاحب تجربه به نگارش در می‌آورند. اینان، وقت زیادی را صرف نوشتن گزارش می‌کنند. در گزارش، گزارش‌نویس قهرمان دوم است و به مرور و در بخش‌های مختلف گزارش، قهرمان یا قهرمانان گزارش به خواننده، شناسانده می‌شود. گزارش خوب نزد مخاطب، مثل دیدن فیلم رویدادهاست که در تلویزیون نشان داده می‌شود. استفاده از حواسی غیر از شنوایی در نوشتن گزارش باعث می‌شود مخاطب درکی عمیق‌تر از مطلب داشته باشد و گزارش زنده تر و احساس برانگیز‌تر شود. اشاره به جزیات رویداد، نوشتن با زبانی ساده، همه فهم و با هدفی مشخص، گزارش را چون آیینه‌ای از واقعیت رویدادها برای خواننده جلوه می‌دهد.
قضاوت در گزارش‌نویسی
بیشتر اوقات مشکل است که چگونه بنویسی برای مثال، در زمان تعطیل شدن یک کارگاه، آیا بهتر است بیشتر در مورد کارگران بنویسی و از آن‌ها حمایت کنی یا از صاحب کارگاه؟ درصورتی که صاحب کارگاه در این بین دچار خسارت هم شده باشد. یا در مورد دیگر رویدادها، اولویت باید با چه کسی یا چه چیزی باشد؟ درحقیقت، روزنامه‌نگار نباید از هیچ کدام حمایت کند و برای آن‌ها تبلیغ کند.
اهمیت گزارش دراین است که دروغ در آن جای ندارد و در نوشتن این ژانر روزنامه‌نگاری بایدحقیقت را نشان داد. با این وجود، روزنامه‌نگاران به سه شیوه در مورد رویداد قضاوت می‌کنند: قضاوت خوب، قضاوت بد و بی طرف بودن.
در روزنامه نگاری شوروی، اگر موضوع در مورد سرمایه‌داری باشد، بی شک، روزنامه نگار با دیدی انتقادی به آن می پردازد و تا جایی که امکان داشته باشد علیه آن می‌نویسد. اما در دولت های توسعه یافته و دموکرات، روزنامه‌نگار تنها حقیقت را بیان می‌کند و به نظر من نیز نشان دادن حقیقت در نوشتن، بهترین شیوه است. برای مثال، به جای این‌که بنویسیم یکی از اعضای هیات رئیسه فلان حزب خودفروش است. می‌توان نوشت: مردم، عضو فلان حزب را دوست ندارند چون هنوز با رژیم اشغالی ارتباط دارد. البته باید این حرف را از زبان کسی نوشت و مستند باشد.
طبقه‌بندی انواع گزارش
1ـ بر اساس موضوع: گزارش سیاسی ـ جنگ‌ها و کشمکش‌ها ـ اقتصادی ـ اجتماعی ـ روشنگرانه و خردورزانه ـ علمی ـ هنری و گزارش ورزشی.
2ـ بر اساس مکان جغرافیایی: گزارش داخلی (کشوری) ـ منطقه‌ای و بین‌المللی.
3ـ بر اساس ژانر: گزارش انتقادی ـ خبری ـ توصیفی و گزارش از شخص.
4- براساس هدف: گزارش پیش‌بینی کننده - تحقیقی- عمقی- پس‌زمینه ای - پیگیرانه - گزارش وقت گذرانی.
تفاوت گزارش با برخی دیگر از شیوه‌های نوشتن
خبر: دراین ژانر ، روزنامه‌نگار دیدگاه خود را بیان نمی‌کند، تنها به نقل ساده مسأله می‌پردازد و به 5 پرسش که؟ کی؟ کجا؟ چه؟ و چرا؟ پاسخ می‌دهد در صورتی که در گزارش، روزنامه‌نگار در همان‌حال که به تشریح مسأله می‌پردازد، می‌تواند دیدگاه خود را نیز بیان کند. همچنین گزارش اصولا در پاسخ به دو پرسش چرا؟ و چگونه؟ نوشته می‌شود.
داستان: هر چند در داستان کوتاه و بلند ممکن است گاهی واقعیتی از زندگی بیان شود ولی اساسا به خیال متکی است، اما گزارش به واقعیت متکی است.
سرمقاله: سرمقاله، دیدگاه صاحبان نشریه است ولی گزارش، دیدگاه و سیاست روزنامه را بیان نمی کند هرچند علیه آن نیز نیست.
مقاله ادبی: گزارش اغلب براساس موضوعی مشخص نوشته می‌شود و با مردم ارتباط دارد، درحالی که مقاله ادبی با خود نویسنده پیوند دارد.
مراحل گزارش‌نویسی
1- مشخص ساختن سوژه یا موضوع گزارش با استفاده از رویدادهایی است که تازه اتفاق افتاده و همچنین با مردم مرتبط و نزد آنان مهم هستند. هرچند رویدادهایی که قبلا اتفاق افتاده و الان با زاویه‌ای دیگر به آن پرداخته شود می‌توان به عنوان سوژه مطرح شود. بحث سوژه آنقدر مهم است که در بعضی از روزنامه ها، دسته‌ای از روزنامه‌نگاران توانمند فقط مشغول سوژه یابی هستند.
2- روشن و مشخص ساختن اهداف گزارش نزد خود؛ گزارش‌نویس باید مواردی را که می‌خواهد برای خواننده برجسته سازد، از قبل مشخص نماید. به این شیوه، براساس اهداف گزارش است که روزنامه نگار، نقشه گزارش را طرح ریزی می کند.
3- جمع آوری اطلاعات و سابقه موضوع از طریق مصاحبه، آرشیو مطبوعات و کتابخانه.
4- آماده‌سازی گزارش؛ که آن شامل بررسی میدانی موضوع است و این‌که چگونه می‌تواند به سوالات گزارش، پاسخ دهد و اطلاعات لازم را جمع آوری و افرادی که با موضوع، ارتباط نزدیک دارند مشخص کند.
5- تحقیق در مورد صحت اطلاعات به‌دست آمده، سرعت عمل در جمع‌آوری اطلاعات و نوشتن گزارش، تهیه عکس‌های مربوط به مسأله، به‌عنوان یک سند معتبر برای اقناع مخاطب، ازد یگر موارد آماده‌سازی گزارش است. همچنین گزارش نویس باید بتواند مسأله را نزد خویش در حد نیاز، تجزیه و تحلیل نماید.
6- نوشتن گزارش؛ که باید دراین مرحله روزنامه‌نگار به سه نکته زیر توجه کند:
الف- پیش‌بینی تعداد کلمات؛
ب- بررسی واژه‌ها و اصطلاحات نامفهوم و مبهم؛
ج- درک کردن مخاطب و نوشتن در سطح فهم همه؛ عدم مخالفت گزارش با سیاست روزنامه.
اجزای گزارش
مقدمه، محتوا (متن) و پایان‌بندی به عنوان سه جزء گزارش محسوب می‌شوند که می‌توانند در گزارش به چهار شیوه زیر مطرح شوند.
مقدمه می تواندخلاصه‌ای از تمام جنبه‌های موضوع باشد و متن به هریک از جنبه ها بپردازد و در پایان، به نتیجه‌ای که به آن دست یافته اشاره شود.
گزارش نویس در مقدمه به صورت کلی و وصفی به موضوع خواهد پرداخت سپس در محتوا، جزئیات مطرح و در پایان‌بندی، جمع بندی از موضوع ارائه خواهد شد.
در مقدمه، سوال‌هایی مهم در ارتباط با موضوع نوشته می‌شود و در متن از طریق اطلاعاتی که به دست آمده (مطالعه و مصاحبه) به این پرسش‌ها پاسخ داده می‌شود و درپایان، خلاصه‌ای کوتاه از نتیجه دستاوردها یا نظر گزارش نویس مطرح خواهد شد.
منابع:
- مجموعه مقالات کتاب «ژانره‌کانی روژنامه‌وانی و میژووی چاپخانه 1450 الی 1500»، د . مه‌غدید سه‌پان، عراق، شهر هولیر، انتشارات مکریانی، چاپ دوم، 2008، صص 66-55.
- کتاب' هونه ری روژنامه نووسی ' اثر کاروان علی، عراق، سلیمانیه، انتشارات خندان، چاپ اول 9/9/2004 ، صص76-49.
- کتاب'هونه ری روژنامه نووسی'، دانا حبیب کرکوکی، سمیره احمد، عراق، شهر هولیر، انتشارات موکریانی، چاپ اول2008، صص 68-45.
