به مبلغی که مرد در هنگام وقوع عقد نکاح به زوجه خود می‌پردازد یا مکلف به پرداخت می‌شود مهریه گفته می‌شود.
قرآن کریم از مهریه به نام صدقه یاد کرده است و چنین به نظر می‌رسد که به کارگیری این لغت برای معرفی این امر حقوقی، سمبلی برای عرض علاقه مرد به آغاز زندگی مشترک است که وی با پیشکش کردن یک هدیه مادی، تمایل خود را به تشکیل زندگی مشترک بروز دهد...
پیشگفتار: به مبلغی که مرد در هنگام وقوع عقد نکاح به زوجه خود می‌پردازد یا مکلف به پرداخت می‌شود مهریه گفته می‌شود.
قرآن کریم از مهریه به نام صدقه یاد کرده است و چنین به نظر می‌رسد که به کارگیری این لغت برای معرفی این امر حقوقی، سمبلی برای عرض علاقه مرد به آغاز زندگی مشترک است که وی با پیشکش کردن یک هدیه مادی، تمایل خود را به تشکیل زندگی مشترک بروز دهد.
مهریه در اسلام بر سه قسم است: مهر المسمی مهری است که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق نموده و آن را در عقد ذکر میکنند. تعیین میزان مهر مطابق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی منوط به توافق طرفین است و محدودیتی در این ارتباط در قانون پیشبینی نشده‌است. و طبق ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی، مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آنها بشود، معلوم باشد(ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی)
شرایط مهر المسمی:
- دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد
- قابل تملک و نقل و انتقال باشد
- مشخص و معلوم باشد
- معین و تصریح شده باشد
- دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد
- شوهر قدرت تسلیم مهریه را داشته باشد
مهرالمثل
اگر در زمان انعقاد عقد راجع به مهریه توافق نشده یا اینکه مهریه نوعی تعیین شده که مطابق قانون نبوده، ولی عمل زناشوئی بین زوجین رخ داده‌است، در این حالت بر اساس عرف و عادت محل و وضعیت خاص زوجه مانند تحصیلات، سن، شغل و امثال آن مهریه‌ای هم شأن زنان مشابه وی تعیین می‌گردد که به این نوع مهریه مهرالمثل می‌گویند.
مهرالمتعه
در نکاحی که دائم بوده و مهریه ذکر نشده یا شرط عدم مهر شده باشد زوج به زوجه مطلقه خود که با او نزدیکی نکرده‌است مهریه‌ای پرداخت می‌کند و این مهریه اصطلاحا مهرالمتعه گفته می‌شود.
اهمیت و شرایط مهریه:
'قال رسول الله: افضل نساء امتی اصبحهن وجهاً و اقلهن مهراً
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
بهترین زن امت من فردی است که از همه زیباتر و مهرش از همه کمتر باشد.
مولای متقیان حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
لا تغالوا بمهور النساء فتکون عداوه
مهر زنان را زیاد نکنید که موجب کدورت است.
یعنی کانون خانواده از اول باید به محور محبت و صفا بنیان گذاری شود نه به پشتوانه مهر سنگین، بسیار مشاهده می شود ؛ برخی از بانوانی که کم جنبه هستند و مهر زیاد را پشتوانه خویش قرار می دهند تا خواسته های خویش را بر شوهر خود تحمیل کنند و این برخورد ناشایسته سبب کدورت های مختلف می شود'[1].
طرح مسئله:
'زندگى در جوامع بشرى گذشته سادهتر بود و پیچیدگى و مشکلات امروز را نداشت و در نتیجه سن ازدواج پایینتر بود؛ ولى جوامع شهرنشین امروزى از پیچیدگى و مشکلات خاصى برخوردار است و همین امر باعث شده که جوانها نتوانند به راحتى تشکیل خانواده دهند و در نتیجه سن ازدواج بالاتر رفته است. آخرین آمارى که در دست است سن ازدواج پسرها را حدود 27 سال و دخترها را حدود 24 سال نشان مىدهد.'[2] آنچه به طور عمده باعث شده که جوانان کشور زیر بار ازدواج نروند، مشکلات اقتصادى است، اما سنگینى مهریه نیز یکى از مشکلات مهم است. اگرچه مهریه جزء بدهىهاى نقدى شوهر محسوب نمىشود؛ ولى به هر حال بار مسؤولیتى است که بر دوش مرد قرار خواهد گرفت. از این رو چنین به نظر می رسد که یک جوان بدین علت نیز در پذیرش این مسؤولیت درنگ مىکند.
لذا این تحقیق در پی دانستن این موضوع است که مردم تهران تا چه حد با تعیین مهریه های سنگین موافق هستند و آیا وجود مهریه سنگین می تواند دلیلی بر بالا رفتن سن ازدواج و همچنین بقای ازدواج‌ها در جامعه باشد؟
پرسش های اصلی تحقیق:
ضرورت و اهمیت تحقیق:
از اهداف این تحقیق می‌توان به بررسی میزان اعتقاد مردم به سنگین بودن مهریه و نقش مهریه سنگین در بقای ازدواج و همچنین برسی اهمیت نقش مهریه سنگین در بالا رفتن سن ازدواج، اشاره کرد.
هدف تحقیق:
پیشینه تحقیق:
از بررسی منابع موجود در کتابخانه ملی چنین استنباط می شود که درارتباط با موضوع مهریه، تا کنون تحقیقات زیادی انجام شده است از جمله: پایان‌نامه حیدر محمد‌زاده که در آن به مطالعه درباره مهریه و عوامل موثر بر آن پرداخته( این تحقیق در سال 1379 و در شهر تبریز انجام شده است). همچنین نشستی با عنوان خانواده و ازدواج توسط گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شده که یکی از موارد مطرح شده در این نشست موضوع مهریه بود(کدام بحران در خانواده؛ گرفتن حق حیات از زنان یا مهریه). همچنین می‌توان به مقاله‌ای با عنوان مهریه عامل ثبات یا علتی برای نظام گسیختگی خانواده اشاره کرد که در آن به توضیح درباره ضرورت وجود مهریه، اهمیت بالا بودن میزان مهریه، عوامل تعیین کننده میزان مهریه پرداخته شده است. اما چنین به نظر می‌رسد که تحقیق حاضر نخستین تحقیق از طریق نظرسنجی تلفنی است که در شهر تهران در این ارتباط انجام شده است.
روش شناسی تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به نظر پاسخگویان درمورد مهریه دست یافت. این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 600 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن‌ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش‌های تحقیق را داشته‌اند، منعکس شده است.
روش تحقیق و گردآوری اطلاعات
در این پژوهش پیمایشی، با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) گردآوری شده است .عددهای داخل جدول گرد شده است.
نحوه نمونه گیری:
بر اساس فرمول کوکران
جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 600 نفر از مردم تهران است. از این تعداد 50 درصد مرد و 50 درصد زن هستند.
زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 8 تا 10 آذر ماه 1388 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسشنامه نظرسنجی
1. بعضی‌ها می‌گویند مهریه سنگین می تواند علت بالا رفتن سن ازدواج در کشور ما باشد، شما با این مسئله چقدر موافق‌اید؟
2. شما با تعیین مهریه سنگین موافق‌اید ؟
3. در صورت بلی چرا ؟
4. در صورت خیرچرا ؟
5. به نظر شما چه چیزی برای مهریه مناسب تر است ؟
6. میزان مهریه از نظر شما چقدر باید باشد ؟
7. به عقیده شما مهریه باید هنگام عقد به عروس و یا خانواده وی پرداخت شود؟
8. به نظر شما مهریه سنگین می تواند تضمینی برای بقای ازدواج باشد؟
9. مهمترین عاملی که باعث می شود خانواده ها مهریه سنگین تعیین کنند چیست ؟
10. با جمله' مهریه را کی داده و کی گرفته' چقدر موافقید؟
11. سن
12. تحصیلات
13. جنس
چکیده:
طرح نظرسنجی حاضر، به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان درباره مهریه، در میان شهروندان تهرانی به اجرا درآمده است. یافته‌های این طرح به قرار زیر است:
-50 درصد از پاسخگویان زن و 50 درصد مرد هستند.
-32درصد پاسخگویان در گروه سنی 21 تا 30 سال قرار دارند.
- مدرک تحصیلی 41 درصد از پاسخگویان دیپلم است.
-44درصد از پاسخگویان معتقدند که مهریه سنگین نمی‌تواند علت بالا رفتن سن ازدواج جوانان باشد.
-92درصد از پاسخگویان با تعیین مهریه سنگین مخالف‌اند.
-43درصد ازپاسخگویانی که با مهریه سنگین موافقند، علت آن را تضمینی برای ازدواج می‌دانند.
- 61درصد از پاسخگویانی که با مهریه سنگین مخالفند، علت آن را عدم تضمین خوشبختی بیان کرده اند.
-59 درصد از پاسخگویان سکه طلا را برای مهریه مناسب‌تر می دانند.
-30درصد از پاسخگویان گفته اند که مهریه باید در حد متعارف باشد.
- 71 درصد از پاسخگویان معتقدند که مهریه نباید هنگام عقد به عروس پرداخت شود.
-93درصد از پاسخگویان مهریه سنگین را تضمینی برای ازدواج نمی دانند.
- 50 درصد از پاسخگویان، بی‌اعتمادی را عاملی برای تعیین مهریه سنگین می‌دانند.
-70درصد از پاسخگویان، با جمله' مهریه را کی داده و کی گرفته' مخالف‌اند.
توصیف یافته‌ها
جنس پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 1، از میان 600 نفر پاسخگو، 50 درصد مرد و 50 درصد زن هستند.
جدول شماره 1- توزیع پاسخگویان براساس جنس
جنس
تعداد
درصد
زن
300
50
مرد
جمع
600
100
نمودار شماره 1- پراکندگی پاسخگویانبر اساس جنس
سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می‌شود بزرگ‌ترین گروه سنی در 600 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 21 تا 30 سال (32 درصد) و کوچک‌ترین گروه سنی 15 تا 20 سال (4 درصد) تشکیل می‌دهند.
جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان براساس سن
سن
21 تا 30 سال
191
32
31 تا 40 سال
168
28
41تا 50سال
101
17
51تا60 سال
71
12
61 تا 70 سال
44
7
15تا20 سال
25
4
نمودار شماره 2- پراکندگی پاسخگویان بر اساس سن
سطح تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 600 نفر پاسخگو، 41درصد دارای مدرک تحصیلی دیپلم و 2 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکترا هستند.
جدول شماره 3- توزیع فراوانیپاسخگویان بر اساس سطح تحصیلات
تحصیلات
دیپلم
248
41
زیر دیپلم
125
21
کار شناسی
119
20
کاردانی و دانشجو
77
13
بی‌سواد
3
کارشناسی ارشد و دکترا
14
2
نمودار شماره 3- پراکندگی پاسخگویان بر اساس سطح تحصیلات
آیا مهریه سنگین علت بالا رفتن سن ازدواج است؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 600 نفر پاسخگو 44 درصد گفته‌اند که مهریه سنگین نمی‌تواند عامل بالا رفتن سن ازدواج باشد.
جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس نظرآن‌ها در مورد این که آیا مهریه سنگین می‌تواند علت بالا رفتن سن ازدواج باشد
آیا مهریه سنگین علت بالا رفتن سن ازدواج است
خیر
256
بله
تا حدی
167
نمودار شماره 4- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظرآن‌ها در مورد این که آیا مهریه سنگین می‌تواند علت بالا رفتن سن ازدواج باشد
آیا پاسخگویان با مهریه سنگین موافق‌اند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 600 نفر پاسخگو، 92 درصد با مهریه سنگین موافق نیستند.
جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس موافقت آن ها با مهریه سنگین
آیا پاسخگویان با مهریه سنگین موافقند
550
92
8
نمودار شماره 5- پراکندگی پاسخگویان بر اساس موافقت آن ها با مهریه سنگین
علت موافقت پاسخگویان با مهریه سنگین
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 49 پاسخگویی که با مهریه سنگین موافق بوده اند، 43 درصد مهریه سنگین را تضمینی برای ازدواج می دانند.
جدول شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس علت موافقت آن ها با مهریه سنگین
چرا پاسخگویان با مهریه سنگین موافقند
تضمین ازدواج
43
تامین آینده زن
29
بی اعتمادی
10
اهمیت به زن
49
نمودار شماره 6- پراکندگی پاسخگویان بر اساس علت موافقت آن ها با مهریه سنگین
علت مخالفت پاسخگویان با مهریه سنگین
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، 61 درصد از پاسخگویانی که با مهریه سنگین مخالف اند علت آن را عدم تضمین خوشبختی دانسته اند.
جدول شماره 7- توزیع پاسخگویان بر اساس علت مخالفت آن ها با مهریه سنگین
چرا پاسخگویان با مهریه سنگین مخالفند
تضمین خوشبختی نیست
339
61
عدم توانایی پرداخت
87
16
بالا رفتن سن ازدواج
39
نشانه بی اعتمادی
33
6
تبدیل زن به کالا
منشاء سؤ استفاده
551
نمودار شماره 7- پراکندگی پاسخگویان بر اساس علت مخالفت آن ها با مهریه سنگین
پاسخگویان چه چیزی را برای مهریه مناسب تر می‌دانند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از میان 600 نفر پاسخگو، 59 درصد سکه طلا را برای مهریه مناسب می دانند.
جدول شماره 8- توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنها در مورد نوع مهریه
پاسخگویان چه چیزی را برای مهریه مناسب می‌دانند
سکه طلا
352
59
معنویات
ملک
84
وجه نقد
64
11
نمودار شماره 8- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنها در مورد نوع مهریه
میزان مهریه از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، از میان 600 نفر پاسخگو، 30درصد گفته‌اند که مهریه باید در حد متعارف باشد.
جدول شماره 9- توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنها در مورد میزان مهریه
در حد متعارف
181
30
در حد استطاعت
149
بیش از 100 سکه
83
5-12و14 سکه
63
بیش از 500 سکه
بستگی به خانواده دارد
هرچه کمتر بهتر
36
هرچه بیشتر بهتر
1
نمودار شماره 9- پراکندگی پاسخگویان براساس نظر آنها در مورد میزان مهریه
آیا مهریه باید هنگام عقد به عروس پرداخت شود؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 600 نفر پاسخگو، 71 درصد، معتقدند که مهریه نباید در هنگام عقد به عروس پرداخت شود.
جدول شماره 10- توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنها در مورد این که آیا مهریه باید هنگام عقد پرداخت شود
آیا مهریه باید هنگام عقد پرداخت شود
426
174
نمودار شماره 10- پراکندگی پاسخگویان براساس نظر آنها در مورد این که آیا مهریه باید هنگام عقد پرداخت شود
آیا مهریه سنگین می تواند تضمینی برای ازدواج باشد؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11، از میان 600 نفر پاسخگو ، 93 درصد معتقد‌اند مهریه سنگین نمی‌تواند تضمینی برای ازدواج باشد.
جدول شماره 11- توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنها در مورد این که آیا مهریه سنگین می‌تواند تضمینی برای ازدواج باشد
آیا مهریه سنگین می‌تواند تضمینی برای ازدواج باشد
556
93
نمودار شماره 11- پراکندگی پاسخگویان براساس نظر آنها در مورد این که آیا مهریه سنگین می‌تواند تضمینی برای ازدواج باشد
مهمترین عامل تعیین مهریه سنگین از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 12، از میان 600 پاسخگو، 50 درصد، بی اعتمادی را علت تعیین مهریه سنگین دانسته اند.
جدول شماره12- توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنها در مورد مهمترین عامل تعیین مهریه سنگین توسط خانواده‌ها
مهمترین عامل تعیین مهریه سنگین
301
چشم و هم چشمی
179
بالا بودن آمار طلاق
67
شرایط خانوادگی
45
نمی دانم
نمودار شماره 12- پراکندگی پاسخگویان براساس نظر آنها در مورد مهمترین عامل تعیین مهریه سنگین توسط خانواده‌ها
میزان اعتقاد پاسخگویان به صحیح بودن جمله' مهریه را کی داده، کی گرفته'
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11، از میان 600 نفر پاسخگو، 70درصد با جمله' مهریه را کی داده، کی گرفته' موافق نیستند.
جدول شماره 13- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان اعتقاد آنها به صحیح بودن جمله 'مهریه را کی داده، کی گرفته'
میزان اعتقاد پاسخگویان به صحیح بودن جمله' مهریه را کی داده کی گرفته'
موافق نیستم
422
70
103
زیاد
75
نمودار شماره 13- پراکندگی پاسخگویان براساس میزان اعتقاد آنها به صحیح بودن جمله'مهریه را کی داده، کی گرفته'
منابع:
- سایت ازدواج در اسلام
- سایت اینترنتی نهاد
[1] http://www.parsiblog.com/Link.aspx?LID=7590
[2] http://rss.nahad.ir/QAForm.aspx?ID=12638
