نشریات رایگان، به عنوان یک کسب و کار رسانه‌ای

در مورد رسانه های 'آن‌لاین' (online ) و تهدیدی که برای روزنامه‌های 'پرینتی' Print ایجاد کرده اند، بسیار گفته شده است. برخی دیدگاه های افراطی، از نابودی رسانه های چاپی سخن گفته‌اند. کسانی چون 'آرتور سالزبرگر' ناشر روزنامه نیویورک تایمز هم باور دارند و اظهار ناامیدی کرده اند، که 'نمی‌دانم آیا پنج سال دیگر این روزنامه چاپ خواهد شد یا خیر.' و به همکارانشان توصیه کرده‌اند: 'که بیایید، برای زمانی که دیگر عرضه نسخه‌های چاپی متوقف شود، آماده شویم ' برخی نیز پیش بینی کرده‌اند که طی ۱۰‬ سال آینده روزنامه به یک فراورده فرعی اینترنت تبدیل خواهد شد.

شاید خوش بین ترین افراد کسانی بودند، که به مدیران روزنامه‌های چاپی توصیه کرده اند، که نسخه های الکترونیکی و آن لاین را با آغوش باز بپذیرند. آنها گفته اند که قرار نیست روزنامه ها نابود شوند، اما مدیران رسانه ای باید فرهنگ سازمانی را به نفع خرده فرهنگهایی که به رسانه های آن لاین و استفاده از فن آوری های نوین ارتباطی در فضای مجازی گرایش دارند،تغییر دهند.این در حالی است که سودآوری همچنان مسئله اصلی رسانه های آن لاین است. کاملاً روشن است که تبلیغات آنلاین کافی نیست و راهکارهای درآمد زایی این رسانه ها به دلیل کمبودهایی که در زیر ساخت های اطلاعاتی جوامع وجود دارد، هنوز به عنوان یک مسأله در اکثر جوامع مطرح است.

از این رو دغدغه هفتاد و هفتمین کنفرانس سالانه انجمن بین‌المللی 'Imna' تأملی دوباره در روزنامه، در جهان چند رسانه ای بود. در کنفرانس امسال که در پاریس برگزار شد، 525 نفر از 50 کشور جهان شرکت داشتند و دیدگاه هایشان را در مورد شرکت های رسانه‌ای مبتنی بر روزنامه، در شرایط جدید رسانه ای بیان داشتند. آنها دیدگاه هایشان را در مورد بقا و رقابت رسانه ای در آینده غیر قابل پیش بینی دانستند و اینکه ارزشهای اصلی روزنامه ها در جهان رو به رشد چند رسانه ای ها و رسانه های آن لاین چگونه خواهد بود،را مطرح کردند.

مدیران و محققین رسانه ای تصریح کردند، که هر رسانه برای جامعه مخاطبین و آگهی دهندگانش، ارزش یگانه و منحصر به فرد خودش را دارد و قرار نیست رسانه ای جای رسانه دیگر را بگیرد. در عین حال روزنامه ها باید فرهنگهای درونی (internal cultures ) خودشان را تغییر دهند و از ابزار های ارتباطی فضای مجازی استفاده کنند.

در کشورهای آسیایی تا دهه 90، کسب و کار روزنامه ها در اقتصاد رسانه‌ای غالب بود. از آن زمان با عمومیت یافتن رسانه های جدید روزنامه ها را از موقعیت بلامنازع خود دور کردند. در برابر این رکود تدریجی معمولاً به توجه به رسانه های آن لاین تاکید شده است و کمتر به نقش و اهمیت روزنامه‌های رایگان توجه می شود. نشریات رایگان عمدتاً برای افراد ساکن متمرکز در مناطق مرکزی شهر های بزرگ ( Metropolitan areas) منتشر می شود. بر این اساس این نشریات عمدتاً در سیستمهای حمل و نقل عمومی متراکم، به خصوص مترو توزیع می شوند و البته مراکز توزیع جانشینی هم وجود دارد. مثل فروشگاه های بزرگ، ساختمان های اداری، بیمارستان ها و شهرکهای دانشگاهی.

نشریات رایگان یک مدل کسب و کار رسانه‌ای جدید و موفق است. از این رو یکی از مسائل جدی در این کنفرانس، توسعه مدل های نشریات رایگان به عنوان یکی از راهکارهای رشد شرکت های رسانه ای مبتنی بر نشریات چاپی بوده است. زمانی 'روپرت مرداک' روزنامه ها را به دلیل حجم بالای آگهی که به خود اختصاص می دادند، از جهت سودآوری به 'رودخانه طلا' تشبیه کرده بود. امروزه در مغرب زمین این رودخانه در حال خشک شدن است. انتشار روزنامه‌های رایگان می تواند در آینده پیش رو، کاهش 'طلای رودخانه' روزنامه‌های سراسری را، به سبد روزنامه‌های رایگان بریزد و سود شرکت رسانه‌ای را محفوظ بدارد.

از این رو امروز هفت درصد رسانه‌های پرینت جهان و 20 درصد رسانه های پرینت در اروپا رایگان هستند. رشد اگهی های مترو بین‌الملل به عنوان بزرگترین نشریه رایگان جهان،از رشد تبلیغات اینترنتی در ده سال گذشته بیشتر بوده است (گزارش سال 2006 مترو بین‌الملل).

موفقیت نشریات رایگان با توجه به محتوای مطلوب و همچنین فرمت و شیوه های توزیع در هر فرهنگ مصرف متفاوت است و به ویژگی های عادات مصرف رسانه‌ای بستگی دارد.

'آنا کیرا' (Anna Kirah) استاد مردم شناسی دانمارکی می گوید: روزنامه ها مدیون خوانندگانشان هستند.به همین جهت تغیر می کنند. خلاقیت در مدیریت روزنامه ها وقتی شروع می شود، که مدیران چشم بندها را باز کنند و به زندگی و عادات زندگی روزمره مردم توجه کنند. رسانه ها باید به زبان مردم سخن بگویند و همچنین با توجه به فرهنگ مصرف مردم توزیع شوند.

در بعضی کشورها توزیع در منازل (door to door ) به خوبی جواب داده است و در برخی از متروها نیز عمده ترین محل توزیع بوده است. محتوای نشریات نیز در فرهنگهای مصرف رسانه ای مختلف، متفاوت است. نشریه '20 دقیقه' در فرانسه، جوانان فعال و خانمها را به عنوان مخاطب مورد هدف قرار داده است. بعضی از نشریات رایگان در کره جنوبی نیز به اندازه روزنامه‌های پولی به اخبار می پردازند و در جعبه های بیرون ایستگاه مترو توزیع می‌شوند.

 مترو بین‌الملل به عنوان بزرگترین نشریه رایگان

اولین نشریه رایگان 'مترو' نام داشت، که در سال 95 در سوئد توسط گروه عصر مدرن (Modern Times Group) (MTG) ) منتشر شد. حوزه تخصصی این گروه، ارتباطات از راه دور بود و تا آن زمان روزنامه ای در این کشور منتشر نکرده بود. در سال 2002 این نشریه را به شرکت 'مترو بین‌الملل' که اول بار در 'لوکزامبورگ' پایه ریزی شده بود، فروختند. بعد از ' مترو استکهلم' در سال 2002 این شرکت 23 ویرایش از 'مترو بین‌الملل' در 15 کشور منتشر کرد. در آن سال 10 میلیون خواننده داشت و 50 درصد نشریات رایگان جهان را مدیریت می کرد. آخرین ویرایش های 'مترو بین‌الملل' در سال 2002 در فرانسه و کره جنوبی منتشر شدند. اما چاپ'مترو سئول' (کره جنوبی) متعلق به شرکت 'مترو بین‌الملل' نبود. اما فرمت بین‌المللی این نشریات راحفظ کرد. در کانادا هم 'مترو بین‌الملل' کاملاً متعلق به این شرکت نبود و شرکتهای محلی در سهام این نشریه سهیم بودند. اما فرمت و لوگو به همان شکل جهانی بود. (Bakker 2002)

در همه شهرهای بزرگ جهان نشریه رایگان مترو با لوگوی 'مترو بین‌الملل' منتشر نمی شود و ناشر آنها شرکتهای محلی هستند. مثل روسیه و بلژیک.
'مترو بین‌الملل' بزرگترین نشریه رایگان جهان است، که رکورد سریعترین رشد را هم داشته است. آگهی های این نشریه از زمان آغاز به کار آن در سال 95 به طور متوسط 41 درصد رشد داشته است. تیراژ 'مترو بین‌الملل' به طور متوسط در سال 43 درصد رشد داشته است.

23 میلیون نفر نشریات مترو را می خوانند. 74 درصد خوانندگان زیر 49 سال هستند. از هر ده نفر چهار نفرشان بین 18 تا 35 سال دارند.

این شرکت در هفته 8.7 میلیون نسخه از بیش از 70 ویرایش نشریه مترو را در 23 کشور و در بیش از صد شهر دنیا به 19 زبان توزیع می کند. 24149 جعبه برای دردسترس بودن نشریه در دنیا وجود دارد و 3149 نفر این نشریه را توزیع دستی می کنند. 51 درصد خوانندگان مترو زن هستند. 'مترو بین‌الملل' 1500 پرسنل دارد.

11 سال از انتشار نخستین نشریه رایگان در جهان می گذرد.این نشریات کارنامه اقتصادی قابل توجهی از خود ارائه داده اند. یکی از عوامل مؤثر بر آن را مصرف رسانه ای جامعه مخاطبین شهری در حال رشد و نیز ویژگی های جامعه جوانان کشورهای در حال توسعه دانسته اند. به عبارت دیگر متوسط سن خوانندگان روزنامه در جهان به 50 سال می رسد. گرایش نسل‌های جوان تر به روزنامه‌های رایگان  (free newspapers) و وب سایتهای خبری رایگان (free internet sites) باعث شده است، این نسل را نسل آزاد بنامند.

از این رو در سالهای اخیر رسانه های آن لاین و روزنامه‌های رایگان موضوع های اصلی مباحث صنعت رسانه در کشورهای پیشرفته بوده‌اند. بی تردید بسیاری از مباحث روز مربوط به مدیریت صنعت روزنامه در کشورهای پیشرفته، ممکن است، مسأله روز جامعه ما به نظر نرسد. اما بی تردید این مباحث دغدغه سالهای پیش روی صنعت رسانه کشورمان خواهد بود.

متأسفانه در ادبیات رسانه ای کشور ما ،کمتر به نشریات رایگان پرداخته شده است. با توجه به شرایط محیطی پیش رو لازم است، کسب و کار نشریات رایگان مورد بررسی و توجه قرار گیرد.

metro international:annual report 2006      

* Imna یک انجمن غیر انتفاعی است که به صورت تخصصی به صنعت روزنامه می پردازد. این انجمن 1200 عضو در 80 کشور جهان دارد و جایزه هایی برای ارتقای رقابت می دهد. و کنفرانس برگزار می کند و می کوشد تا بهترین ایده ها را برای ارتقای صنعت روزنامه در جهان جمع آوری کند.

دفتر این انجمن بین‌المللی در 'دالاس' آمریکاست. اما در شهرهای دیگری مثل 'دهلی' هم دفتر دارد.

* 're-imagining newspapers in multi media world'

نگاهی به وضعیت سوئد

'سوئد' از نظر تعداد روزنامه برای هر نفر، در اروپا بعد از 'فلاند' در مقام دوم قرار دارد. در این کشور به ازای هر هزار نفر 489 نسخه روزنامه وجود دارد. این آمار برای 'فلاند' 522 نسخه برای هر هزار نفر است. (طبق آمار سال 2005)

بسیاری از روزنامه‌های سوئد مفتخرند، که 115 سال است، که بی وقفه منتشر می شوند و این در دنیا آمار جالب توجهی است. متوسط تیراژ در این کشور 22 هزار و پانصد نسخه است. فقط پنج روزنامه خارج از شهر های بزرگ 'استکهلم'، 'گوتنبرگ' و 'مالمو' تیراژ بالای 50 هزار دارند.