نشریه جهانی رسانه

اشاره: احسان شاقاسمی و مهروش ذاکری -
دکتر یحیی کمالی پور رئیس واحد ارتباطات و هنرهای خلاق و مدیر مرکز مطالعات جهانی در دانشگاه پوردو واقع در ایالت ایندیانای آمریکا است. او پانزده  جلد کتاب تدوین و تألیف کرده است که برخی از آن­ها عبارتند از رسانه‌ ها، قدرت و سیاست در عصر دیجیتال (2010) حق ارتباط (2009) ارتباطات جهانی (ویرایش دوم,‌ 2007) و رسانه های جهان(2006).  تعدادی از کتابهای ایشان  به زبانه ی فارسی و چینی ترجمه شده است. وی همچنین مؤسس و مدیر مسئول نشریه جهانی رسانه (Global Media Journal) و یکی از سردبیران نشریه جهانی سازی برای رفاه عمومی (Journal Globalization for the Common Good) است. در مورد ایده شکل‌گیری نشریه جهانی رسانه، ضرورت‌ها، اهداف، نقش و کارکردهای آن در محافل ارتباطی، آکادمیک و رسانه‌ای،‌ مدرسه همشهری با ایشان گفت‌وگویی انجام داده است که متن آن در ادامه از نظرتان می‌گذرد.

***

چه شد که به فکر تاسیس نشریه جهانی رسانه افتادید؟

ایده راه اندازی مجله جهانی رسانه را من از سال1999   میلادی و قبل از آن‌که مدیر گروه ارتباطات شوم در ذهن داشتم. در آن سال ایده‌ام را با مدیر وقت  گروه ارتباطات در میان گذاشتم و چندان علاقه‌ای به این پروژه نشان نداد. اما دوازده سال  پیش که به مدیریت گروه ارتباطات منصوب شدم توانستم این ایده راعملی کنم و در پاییز سال 2002 اولین نسخه مجله  جهانی رسانه روی اینترنت قرارگرفت.

البته اگر جزئیات بیشتری در این باره بخواهید، باید توضیح دهم که من یک کتاب درسی به نام ارتباطات جهانی تدوین کرده ام که نسخه اول آن در سال 2002 و نسخه دوم آن در سال 2007 منتشر شد. یکی از مشکلات کتاب های درسی رسانه‌ای در عصر حاضر آن است که اطلاعات آنها به سرعت کهنه می‌شود. من به دنبال راهی بودم که بتوانم اطلاعات ارائه شده در متون درسی را به روز نگه دارم. در حین کار با کتاب یاد شده، یک وب‌سایت به نام Global Media Monitor راه انداختم که باوجود آن‌که برای مطالعه‌کنندگان حوزه ارتباطات بسیار مفید و جالب بود اما  مرا قانع نکرد و به فکر انتشار Global Media Journal افتادم. انتشار اولین نسخه این نشریه با استقبال بسیار خوبی روبرو شد و بسیاری از همکاران در سراسر دنیا مرا تشویق به گسترش آن کردند. سپس شروع کردم به تماس گرفتن با استادان دانشگاه های معتبر در کشور های مختلف و پیشنهاد کردم که نسخه‌ای از این مجله را در کشور خود دایر کنند.فکر کنم دومین نسخه این نشریه، نسخه عربی آن بود که در دانشگاه آمریکایی قاهره منتشر شد که هم اکنون به دانشگاه آمریکایی شار جه منتقل شده است. در عرض کمتر از ده سال 18 نسخه مستقل از این مجله تاسیس  و راه اندازی شده که جدیدتر ین آن، نسخه آلمانی است.یعنی در حال حاضر  هر یک از کشورهایی که نام می‌برم نسخه مستقلی از این نشریه را تولید و از طریق اینترنت منتشر می‌کنند:  آمریکا، آلمان، استرالیا‌، برزیل، کانادا، چین، هند، مالزی، قبرس، پاکستان، ایران، لهستان، روسیه، مکزیک، پرتقال و ترکیه. علاوه بر اینها دو نسخه هم به زبانهای عربی و افریقایی منتشر می‌شوند.در حال حاضر عده ای نیز در تلاشند تا  نسخه های دیگری از این نشریه را راه اندازی کنند که درآینده به فهرست بالا اضافه خواهد شد.من تصمیم دارم که طی ده سال آینده، حداقل ده نسخه دیگر به این نشریه جهانی اضافه کنیم.

نکته مهم در مورد این نشریه منحصر به فرد بودن آن در دنیاست. این نشریه در نوع خود، اولین و بی نظیر است و فکر می‌کنم در تاریخ ارتباطات، با همین دو ویژگی 'اولین' و ' بی نظیر' بودن ثبت شود.این نشریه جای خودش را در این دنیای دیجیتال پیدا کرده و از این به بعد باید جای آن را مستحکم تر کرد. من خیلی خوشبین هستم و بازتاب‌های آن بسیار مثبت و تشویق آمیز بوده که مطمئنا باعث دلگرمی است. مسلما خیلی خوشحالم که در کشور خود من هم دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ارزش این کار را درک کرده است و نسخه فارسی را به کمک اساتید و دانشجویان به طور مطلوبی روی اینترنت قرار داده است. من فکر می‌کنم این نشریه جایگاه خوبی در ایران دارد و این مسلما باعث افتخار من است. اطمینان دارم که به مرور دانشجویان و استادان در ایران و کشورهای فارسی زبان مثل افغانستان و تاجیکستان از این نشریه استقبال خواهند کرد کما این‌که تا الان هم میزان استقبال، خوب بوده است.

چرا زودتر برای تاسیس نسخه فارسی این مجله اقدام نکردید؟

این مسئله به مشکلات فرهنگی و اقتصادی کشور ما بر می‌گردد. باعث تاسف است که همه چیز به کندی پیش می‌رود. من این پیشنهاد را چندین بار چه در سخنرانی و چه در نشست ها با عده زیادی مطرح کردم اما کاری روی آن انجام نشد. آقای میر سعید قاضی که استاد روابط عمومی دانشگاه علامه طباطبایی هستند این پیشنهاد را با دکتر عبداللهیان مطرح کردند. می توانید از دکتر عبداللهیان بپرسید که چرا تاسیس نسخه فارسی این نشریه برای ایشان مهم بوده است. مسلما ایشان به اهمیت این کار علمی جهانی پی بردند و به یاری همکاران و دانشجویان نشریه را منتشر کردند که باعث خوشحالی است. قبل از انتشار این نشریه به زبان فارسی همیشه از من می‌پرسیدند که چرا شما یک نسخه از این مجله را به زبان فارسی منتشر نمی کنید و من جوابی نداشتم که بدهم.

این متاسفانه یکی از ضعف های فرهنگی ماست که مختص فضای دانشگاهی ما نیست. مایه تاسف است که چنین عدم هماهنگی‌ای در فضای آموزشی کشور و جود دارد.برای پیشبرد و توسعه کشور باید گروه ها با هم رابطه درست و سالمی  داشته باشند و از یکدیگر حمایت کنند اما در حال حاضر چنین رابطه‌ای وجود ندارد.در بقیه کشورها  مشکل یاد شده تا این حد جدی و بزرگ  نیست. در آمریکا، رقابت  سالم و در ایران رقابت ناسالم است. این  ناشی از یک ضعف فرهنگی است که امیدوارم این نشریه پلی باشد که ارتباطات را بیشتر کند و استادان و دانشجویان این رشته در دانشگاههای مختلف  بتوانند با هم همکاری بیشتری داشته باشند چون به سود همه خواهد بود. هدف، آموختن است و هر چقدر ارتباطات بیشتر باشد مسلما در کار آموزش هم پیشرفت بیشتری وجود خواهد داشت.

اهمیت جهانی این نشریه چیست؟

در زمانی که اولین نسخه هندی نشریه جهانی رسانه قرار بود افتتاح شود، به هند رفتم.فقط برای افتتاح این نشریه مراسم بسیار مجللی برنامه ریزی کرده بودند که حضور سیاستمداران، فرماندار، بخشدار و استادان دانشگاه از دانشگاه های مختلف و جشن و شام از جمله آنها بود.من در آنجا صحبت کوتاهی کردم و با یک کلیک نسخه هندی نشریه را افتتاح کردیم.برای انتشار نسخه چینی هم مراسم بسیار مجللی در دانشگاه چینگوای  (Tsinghua)در پکن که از معتبرترین دانشگاه های چین است برپا شد.سیاستمداران، نمایندگان سفارت خانه های کشور های مختلف از جمله ایران هم حضور داشتند. البته در این مراسم نسخه چاپی این نشریه هم در اختیار حضار قرار گرفت که مخارج آن را یکی از شرکت های IT بر عهده گرفته بود و احتمالا برای نسخه فارسی هم شما می‌توانید از شرکت هایی که در عرصه بین المللی و بخصوص IT و ارتباطات فعالیت دارند، کمک بگیرید. راه های مختلفی وجود دارد که می‌توانید از نشریه به لحاظ مالی پشتیبانی کنید.متاسفانه ایران تنها  کشوری است که برای انتشار این مجله مراسم خاصی برگزار نکرد. همه نسخه های دیگر این کار را انجام دادند اما من در همه آنها حضور نداشتم و لی برای بقیه پیغام  فرستادم.پیامی هم برای نسخه فارسی فرستادم که منتشر شد اما باید بدانید که انعکاس این خبر در رسانه های هند و چین خیلی زیاد بود. روزنامه های اصلی هند و چین این خبر را بطور مفصل منتشر کرده بودند.شاید این نشریه باعث شود که دانشجویان و استادان با هم نزدیک تر شوند و همکاری بیشتری داشته باشند.

یکی  از خصوصیت های بارز نسخه دیجیتالی این است که مخاطبین زیادی دارد مثلا نسخه فارسی بسیا ر موفق بوده و در چندسال گذشته هزاران بازدید در سراسر جهان داشته داشته است که اگر می‌خواستید این تعداد را بصورت چاپی ارائه دهید بسیار پرهزینه و غیر ممکن بود.این نشریه محدودیت جغرافیایی ندارد و در عین حال دانشگاه و گروه ارتباطات دانشگاه تهران به جزئی از یک شبکه جهانی گستر ده تبدیل شده اند.این یک کار استثنایی است چرا که با مجله های چاپی و مرسوم نمی توانید این کار را انجام دهید.

چه سازمان هایی نشریه شما را ایندکس کرده اند؟

اگر به صفحه اول نسخه انگلیسی بروید می‌بینید که چند مرکز معتبر نشریه را ایندکس کرده‌اند:

GMJ-American Edition is abstracted and indexed in the ProQuest CSA, Scopus, and EBSCO 
.Listed in DOAJ and Ulrich's.

ولی ISI  که به  Thompsonتغییر نام داده خیلی‌ کند کار می‌کند و از طرفی درگیر تغییرات برون سازمانی بوده است. این گروه، مجله را ارزیابی کرده و پیشنهاداتی ارائهٔ داده اند که در دست اجراست. پس از انجام این تغییرات تکنیکی‌، در آینده نزدیکی‌ در این لیست نیزقرار خواهد گرفت.در هر حال، با وجود ایندکس‌های معتبر دیگرنباید این‌روزها  بیش از حد روی این ایندکس قدیمی تمرکز کرد. بعد از انتشار نسخه اول این نشریه، دو مورد الگو برداری از این نشریه انجام شده است. مورد اول نسخه چاپی ای است به نام Global Media and Communication  که در انگلستان منتشر می‌شود و من نیز از اعضای هیات تحریریه آن هستم.بنیانگذار این نشریه یکی از دوستان خودم است که برای آغاز این کار با من تماس گرفت من هم موافقتم را اعلام کردم و گفتم اشکالی ندارد دنیا بزرگ است و حوزه ارتباطات هم بسیار وسیع است و به بیش از یک یا دو نشریه نیاز  دارد.اما نشریه من (GMJ) خصوصیت های خود را حفظ کرده است. من زیاد دنبال نسخه چاپی نبودم چون  معتقدم  که  دوران چاپ سپری شده و همه چیز، به خصوص استفاده از کاغذ و چاپ، به سرعت دیجیتالی خواهد شد.مجله دیگری  نیز به نام Journal of Global Mass Communication   روش این نشریه را کپی کرده که  من هم جزو هیات تحریریه آن نیز هستم.

اگر یکی از نسخه های مجله در ISI ایندکس شود، این امتیاز به بقیه نسخه ها هم تسری پیدا می‌کند؟

هر مجله باید مستقل در ISI ایندکس شود اما اگر یکی از نشریه ها ایندکس شود کار ایندکس شدن بقیه راحت تر می‌شود. همانطور که قبلأ اشاره کردم، ژورنال در چندین ایندکس معتبر قرار دارد، مقالات منتشر شده در این نشریه می‌تواند برای ارتقأی استادان  به رده‌های بالاتر دانشگاهی مورد  استفاده  قرار گیرد.

مسائل سیاسی  تا چه حد در  روند کار این نشریه موثر است؟

مسلما مسائل سیاسی روی همه روابط اثر می‌گذارد. دید منفی دو طرفه است، ذهنیت منفی از ایران در آمریکا و ذهنیت منفی از آمریکا در ایران بر روی همه چیز تاثیر می‌گذارد. اما اینهانمی تواند دلیل  موجهی برای عدم رویکرد به چنین کارهایی باشد. مواردی از این دست، همچون  پل های ارتباطی عمل می‌کنند که نتیجه بخش نیز خواهند بود. این پل های ارتباطاتی در طول زمان می‌توانند در حل مشکلات فرهنگی، علمی و روابط بین کشورها تاثیرگذار باشند.

حوزه عملی این ژورنال محدود است به حوزه‌های دانشگاهی و علمی‌  بنابر این مثل رسانه های عمومی نیست که روی ذهنیت های عمومی تاثیر گذار باشد اما روی استادانی که دراین رشته تدریس می‌کنند تاثیر می‌گذارد.استاد روی دانشجو تاثیر می‌گذارد و فکر می‌کنم این روش گرچه محدوداست اما موثر خواهد بود.

دانشگاهها چگونه می‌تواند نسخه جدیدی از این نشریه را راه اندازی کند؟

زمانی که من به عنوان بنیانگذار و مدیر جهانی این شبکه برای دانشگاه های مختلف دعوتنامه می‌فرستم، از آنها انتظار دارم که قبل از این که وب‌سایتشان را راه اندازی کنند، ده قدم بردارند.این نسخه ها از نظر صفحه بندی، لوگو و طرح مشابه هستند و هر نسخه، سردبیر و هیات تحریریه خود را دارد و در انتخاب موضوع مورد علاقه خود آزاد است. آنها حتی آزاد هستند که مقاله هایی از نسخه های دیگر ترجمه کنند.یکی از خصوصیات این نشریه این است که به دانشجویان دوره دکترا اجازه می‌دهد که کار خود را چاپ کنند و این در جهان کم سابقه است.گذشته از آن سردبیر می‌تواند در هر شماره از افراد دعوت کند که یک مقاله بفرستند. بعد از این‌که دیدم نشریه ای همه این شرایط را داراست  شخصا زیاد درگیر آن نشریه  نمی‌شوم و خود مدیر مسوول و هیات مدیره تصمیم می‌گیرند که چه مقالاتی را چاپ کنند.

دیجیتال بودن مجله چه اهمیتی دارد؟

بر اساس آنچه که تاکنون دیده ام، عمر رسانه‌‌های چاپی به سرعت در حال سپری شدن است. نسخه‌های دیجیتال نیز در حال  جایگزینی آنها هستند. این یک امر اجتناب ناپذیر است. کما این‌که در دانشگاه خود من (پوردو) کامپیوتر‌ها جایگزین محوطه ای‌ شده اند که روزگاری پر از مجله و روزنامه بود.

من فکر می‌کنم نسخه های دیجیتالی جایگزین نسخه های چاپی نشریه های علمی شوند. چندی پیش ایمیلی از کتابخانه دانشگاه خودمان داشتم که در آن به وضوح ذکر شده بود که مخارج آبونمان نسخه های چاپی به قدری زیاد شده که ما مجبوریم تعدادی از مشترکان را از فهرست آبونمان حذف  کنیم. مشکل مالی در امریکا و دیگر کشورهای دنیا  جدی است. اما در رابطه با نسخه های دیجیتال این مشکل وجود ندارد.یکی از خصوصیات  نسخه های دیجیتال  این است که شما می‌توانید هر مقاله‌ای را که مایلید در هر نقطه  از جهان  مرور و دانلود کنید و اگر ضرورت داشته باشد آنرا چاپ کنید. انعطاف پذیری  نشریات الکترونیک را در نشریات چاپی  نمی توان داشت.

به دلیل دیجتال بودن می‌توانید از نسخه های مختلف انگلیسی این نشریه استفاده کنید و بدون پرداخت هیچ هزینه ای از مقالات علمی بهره‌مند شوید. این واقعا یک قدم مثبت و یک نعمت است. فکر کنید به جای نسخه الکترونیکی، صرفا نسخه های چاپی در اختیار شما بود؛ باید از خود بپرسید که آیا آن وقت نیز قادر بودید که به راحتی و به همین سرعت به  آرشیو این نشریه دسترسی پیدا کنید؟ یکی از امتیازات دنیای دیجیتال دسترسی آسان به آنهاست.برای اولین بار در تاریخ بشر دسترسی به انواع و اقسام اطلاعات و آگاهی، بسیار سهل و آسان شد است.  من این اتفاق بی‌ نظیر را به فعال نیک‌ می‌گیرم. این در حقیقت در راستای هدف اصلی‌ من است که در کلیه فعالیتهای جهانی‌ من مشهود است: شکستن چهار چوبهای انحصاری گذشته و آزادی تبادل دانش و تبادل اطلاعات در سطح جهانی‌.

دیجتال بودن در کل چه اهمیتی دارد؟

به طور کلی تکنولوژی های دیجیتال روند دموکراسی را در سراسر دنیا امکان پذیر کرده‌اند. دیگر مثل دنیای قبل از اینترنت، به راحتی نمی توان اطلاعات  را کنترل کرد. مرزها را می‌توان بست اما اینترنت را نمی توان مسدود کرد.به همین دلیل است که می‌بینید هر روز فیلترشکن های جدیدی تولید می‌شود. سانسور اینترنت کار بیهوده ایست. البته من فکر نمی‌کنم که همه چیز باید بصورت آزادانه در دسترس همه باشد.محتواهای غیر اخلاقی، پورنوگرافیک و مخصوصا محتواهای غیر اخلاقی که در آنها از کودکان استفاده می‌شود نه باید تولید و نه باید دیده شوند.البته مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تفاوت دارند.

از نظر من باید اینترنت را به صورت یک رودخانه دید.حالا این رودخانه دیجیتال است. یک رودخانه با خود خار  و خاشاک و چیزهای ناخواسته هم حمل می‌کند. این‌که چیزهای ناخواسته ای در رودخانه است دلیل نمی شود که جلو آب را گرفت. تا آنجا که جامعه اجازه می‌دهد می‌توان یک کنترل ویژه روی محتواهای غیر اخلاقی داشت. گذشته از این، تکنولوژی به شما اجازه می‌دهد که آنچه کودکانتان از طریق اینترنت می‌بینند را محدود کنید. نرم افزاری مثل فمیلی فیچر به شما کمک می‌کند آنچه را نمی خواهید فرزندانتان ببینند کنترل کنید. دولت نباید به تنهایی این کار را بکند. رسانه ها باید آموزش دهند. اگر کسانی بخواهند به وب‌سایت های خاصی دسترسی داشته باشند به نظر من اشکال ندارد. البته من معتقدم هر چیزی مرز و محدوده خود را دارد. همان‌طور که گفتم، من به طور خاص در رابطه با پورنوگرافی که در آن از بچه ها استفاده کرده باشند خیلی حساسیت دارم و فکر می‌کنم هیچ کس نباید ببیند. آزادی، بی مرز نیست و نباید باشد و مرزهای اخلاقی باید وجود داشته باشد. در مورد رودخانه نیز شما یک تور یا وسیله و مکانیزمی پیدا می‌کنید که خاشاک ها را جمع کنید و بعد آنها را دور بریزید. بنابراین من معتقد به آزادی مطلق و بدون قید و بند  نیستم و باید در عین احترام به آزادی ، به فکر جوانها و آینده آنها هم بود.

به هر حال رسانه های نوین با وجود مزایایی که دارند، مشکلاتی هم ایجاد کرده اند.

همان‌طور که گفتم، من این را به فال نیک می‌گیرم. یکی از پیامدهای مثبت عصر اطلاعات و دیجیتال این است که چشم ها و گوش های الکترونیکی تنها در اختیار دولت نیست و مردم نیز چنین امکانی دارند. این نمونه خوبی است از این‌که می‌توان از سخت گیری ها و کنترل های بی جای برخی دولت ها جلوگیری کرد و آنها را ملزم به پاسخگویی کرد.یک دولت مردمی باید پاسخگو باشد و به وجهه جهانی‌ خود، فرهنگ، و مردمش توجه کند. آنچه که در درون مرزها اتفاق می‌افتد، چه مثبت و چه منفی‌، باز تابی جهانی‌ دارد و متأسفانه تصویر و وجهه منفی از کشور ما در رسانه‌های جهان توسعه یافته وجود دارد به همین دلیل نیزتصور ذهنی که مردم دنیا در رابطه با ایران دارند این است که اینجا یک کشور بدون قوانین رعایت نمی‌شود و حتی قوانین مرسوم جهانی رعایت نمی‌شود و یابه منشور جهانی حقوق بشر احترام نمی گذارند. ارتباطات باعث می‌شود که مردم غرب متوجه شوند که این یک تصویر صحیح از ایران نیست. از آن طرف شما نگاه کنید به آنچه در زندان های عراق و افغانستان از جمله گوانتانامو و ابوغریب گذشت که این تکنولوژی ارتباطاتی و این چشم و گوش‌های دیجیتالی چگونه توانستند یک فاجعه انسانی را به جهانیان نشان دهند. اگر این چشم ها و گوش‌های دیجیتالی وجود نداشت کسی از این جنایات آگاه نمی شد بنابراین آینده امیدوار کننده است. روند کنونی ، جرکت به سمت دموکراسی و ارتباطات دو سویه و احترام به حقوق بشر و مسائل انسانی است.

رسانه ها به تنهایی نمی توانند این کار را انجام دهند و دولت و مردم و نهادهای دولتی و غیر دولتی هم باید نقش خود را ایفا کنند. همین که هزاران وبلاگ در کشور وجود دارد که جوانان می‌توانند تا حدودی با هم حرف بزنند و رابطه بر قرار کنند و اطلاعات رد و بدل کنند و یا این‌که از مشاهدات خودشان گزارش دهند نکته مثبتی است.

امیدواری من در کل این است که نه تنها این نشریه بلکه این ابزارهای ارتباطاتی دیجیتال بتوانند جوانان، استادان دانشجویان و نهادهای مختلف را بیشتر به هم نزدیک کنند و حس همکاری را در مردم به وجود بیاورند. بدون همکاری نمی توانیم -چه از لحاظ علمی و چه از لحاظ سیاسی و اقتصادی- آنطور که باید و شاید پیشرفت کنیم.شاید یکی از مشکلاتی که با آن روبرو هستیم عدم همکاری و عدم اعتمادی است که در جامعه ما وجود دارد. ذهنیتی است که تاریخچه طولانی دارد و نتیجه رژیم های مستبد است و امیدوارم این ذهنیت  منفی که اعتماد را از ایرانیان سلب کرده جای خود را به مرور زمان به حس همفکری، همکاری و همدردی بدهد تا ما بتوانیم هم در سطح مملکتی و هم در سطح جهانی جایگاهی که شایسته و بایسته کشور و فرهنگ ماست پیدا کنیم. ما کشوری غنی با فرهنگی غنی هستیم و با هزاران سال تاریخ هنوز نتوانسته ایم جایگاهی که شایسته و بایسته ماست را در سطح جهانی پیدا کنیم. و به‌گفته‌ای ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم.