اصحاب رسانه‌ها مسئولیت سنگینی را در جوامع مختلف بر عهده دارند چرا که انتشار و تولید یک خبر، مصاحبه، گزارش و... می‌تواند بازتاب عمیقی بر روی افکار مردم جامعه بگذارد. گاهی این تاثیرات مثبت و گاهی منفی است، اینجاست که حساسیت شغل روزنامه نگاری بیش از پیش به چشم می‌آید...
اشاره: بهاره جلالوند - اصحاب رسانه‌ها مسئولیت سنگینی را در جوامع مختلف بر عهده دارند چرا که انتشار و تولید یک خبر، مصاحبه، گزارش و... می‌تواند بازتاب عمیقی بر روی افکار مردم جامعه بگذارد. گاهی این تاثیرات مثبت و گاهی منفی است، اینجاست که حساسیت شغل روزنامه نگاری بیش از پیش به چشم می‌آید. همه این‌ها در کنار هم ضرورت اخلاق در رسانه و ر روزنامه نگاری را پر رنگ تر می‌کند.با استاد 'علی‌اکبر قاضی‌زاده' در یکی از کارگاه های نخستین همایش رسانه و حقوق شهروندی همراه شدیم تا با اخلاق در روزنامه نگاری بیشتر آشنا شویم.
***
پدیده ای به نام اخلاق
پیش از به میان آوردن سخنی از اخلاق در روزنامه نگاری باید برای آن یک مقدمه در نظر گرفت.به طور سنتی و به شکل غیر معقولی روزنامه نگاران زیر ذره بین اخلاق هستند.بخشی از این مسئله تقصیر خود روزنامه نگاران است به این معنا که از بس گفتیم که ما رکن چهارم مردم سالاری هستیم و مسئولیت بازرسی از جامعه را داریم و... جامعه از صنف روزنامه نگاران و رسانه‌ها توقعات عجیب و غریبی دارد که گاهی خود ما روزنامه نگاران و اهالی رسانه از شنیدن آن وحشت می‌کنیم و در انجام دادن و یا ندادن آن تردید داریم.این بدین معنا نیست که نقش و کارکرد رسانه نفی شود ولی اغراق در وظایف و کارکردها پدیده ای به نام اخلاق را جدی تر خواهد کرد.وقتی صحبت از اخلاق در روزنامه نگاری می‌شود منظور، آن چیزی نیست که معلمان اخلاق مثل ارسطو از آن سخن به میان می‌آورند، منظور موازین حرفه ای روزنامه نگاری است.به عبارت روشن تر این که در روزنامه نگاری چه موازین، معیارها و نکته هایی را می‌توانیم و باید رعایت کنیم.
اخلاق چیست؟
می توان برای اخلاق یک تعریف سنتی در نظر گرفت، اخلاق عبارت است از رفتارها و خودداری از رفتارهایی که به صورت داوطلبانه در جهت خوشایند دیگران صورت می‌گیرد.اخلاق در واقع مجموعه ای از کارها، گفتار و رفتارهایی است که به شکل کاملا داوطلبانه انجام می‌شود.اما در بحث روزنامه نگاری منظور از اخلاق این تعریف های سنتی نیست و بیشتر معیارهای حرفه ای مورد نظر است.
واقعیت چیز دیگری است!
رسانه پیش از این که رکن چهارم مردم سالاری باشد و پیش از این که آینه تمام نمای زشتی‌ها و پلیدی‌ها باشد، یک بنگاه اقتصادی است و باید سود آور باشد.این سرمایه گذاری در بعضی جوامع توسط دولت انجام می‌شود و دولت ایستگاه های رادیویی، تلویزیونی، روزنامه و مجله را خودش ایجاد می‌کند، در نتیجه انتظار دارد که رسانه‌ها در موردش مثبت و مطلوب حرف بزنند و انتشار مطالب نیز به همین شکل باشد. اما در دنیای غیر متمرکز و توسعه یافته به طور معمول روزنامه نگاری پیش از هر چیز یک تجارت است.برای مثال در سال 2001، انگلستان 60 میلیارد پوند از گردش کار رسانه در آمد کسب کرده است، این گردش مالی در سال 2010، 79 میلیارد پوند در یک سال بوده است.بنابراین چنین صنعتی که با این حجم گردش پولی همراه است، خواسته یا ناخواسته با مشکل اخلاق و پیچیدگی های اخلاقی مواجه می‌شود.این صنعت رسانه ای در جهان امروز بعد از 2 صنعت مهم دیگر دنیا یعنی تسلیحات و صنایع نفتی، رتبه سوم را داردو بیشترین پول در گردش را به خود اختصاص می‌دهد.این بدین معناست که ما روزنامه نگاران در صنعت پر حرف و حدیثی فعالیت می‌کنیم.
جعل نکنید!
پدیده ای به نام جعل خبر در دنیای رسانه وجود دارد که به شدت به اعتبار رسانه آسیب می‌زند. جعل خبر همیشه مفهومش این نیست که چیزی اتفاق نیافتاده به عنوان خبر در رسانه بیاید، بلکه می‌تواند به گونه های دیگری باشد. برای مثال ممکن است عددی در خبر از روی حدس و گمان آورده شود یا این که اسم یک فرد، بخشی از یک خبر، و... در مقوله جعل قرار بگیرد.
3 وظیفه
3 وظیفه مهم در کار اطلاع رسانی رسانه‌ها بر عهده روزنامه نگاران است: کشف دقیق اطلاعات، جستجوی نکته های عینی و دوری از تعصب. در رابطه با نکته سوم یا همان دوری از تعصب و داوری باید گفت این مسئله بیشتر شبیه افسانه است تا واقعیت، چرا که در هیچ کجای دنیا نمی توان انسانی را با شعور متوسط پیدا کرد که ادعای بی طرفی کند.کسی که حرفه روزنامه نگاری را بر می‌گزیند حرفی برای گفتن ویک جهت گیری فکری دارد. اما وظیفه روزنامه نگار این است که جانب داری مثبت یا منفی خود را به گونه ای آشکاردرکارش دخالت ندهد.به عبارت روشن تر خبرنگارباید بتواند موضع خود را بپوشاند و در متن خبر و گزارش به نحوی قضاوت کند که وقتی یک خواننده منصف آن را می‌خواند احساس کند که روزنامه نگار هر دو سوی ماجرا را دیده است. به چنین دلایلی است که می گوئیم بی طرفی افسانه ای بیش نیست. در جوامعی که روزنامه نگاران در غیاب احزاب و نهاد های دیگر کار سیاسی - اجتماعی می‌کنند این جهت گیری‌ها حساس تر می‌شود. یعنی به دلیل عوامل درون گروهی (مجموعه سیاست های راهبردی) یک خبرنگار ناچار است خود را با جهت گیری رسانه وفق بدهد. این هنرکه روزنامه نگار بتواند جهت گیری فکری خود را بپوشاند بخشی از اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری است.
نهایت امر
مبحث اخلاق روزنامه نگاری به مسائل یاد شده منتهی نمی شود و نکات دیگری پیرامون آن وجود دارد که در گفتار بعدی می‌توانید آن را دنبال کنید.
