فریبکاری در رسانه

بهاره جلالوند- مطالب چاپ شده در مطبوعات، گزارش ها و مصاحبه‌هایی که از رادیو تلویزیون پخش می‌شوند همه و همه قبل از این که به مرحله تولید برسند باید مراحل مختلفی را طی کنند. شاید طی شدن این مراحل برای مخاطب چندان ملموس نباشد ولی هر چه این مرحله‌ها به دقت، و با وسواس و حساسیت بیشتری طی شوند حاصل آن گزارش‌ها و مصاحبه‌های بهتر و با کیفیت‌تری خواهد بود که بر روی مخاطب اثر مثبتی می‌گذارد.  یکی از مهم ترین مراحلی که هر مطلب باید از صافی آن بگذرد اخلاق است، از لحظه‌ای که روزنامه نگار اقدام به گرفتن یک مطلب می‌کند تا انتشار و پس از آن باید اصول اخلاقی را همواره در نظر بگیرد چرا که عدم رعایت اخلاق در رسانه می‌تواند بازتاب بدی در جامعه داشته باشد و افکار عمومی را تا حدود زیادی گمراه کند. استاد «علی اکبر قاضی زاده» در یکی از کارگاه های نخستین همایش رسانه و حقوق شهروندی به این مقوله مهم می‌پردازد.

***

سنجش محبوبیت با فروش بیشتر

یکی از مهم ترین آثار قضاوت مخاطبان درباره ما ،فروش روزنامه است به ناچار باید این گزینه را برای ارزیابی برگزید چرا که علامت دیگری برای اندازه گیری وجود ندارد. بنابراین رای جامعه به روزنامه از طریق برداشتن آن از روی دکه روزنامه مشخص می‌شود این‌که روزنامه ما چه قدر بر حق است با این معیار مشخص خواهد شد. برخی افراد فکر می‌کنند که یک‌سری از روزنامه ها به دلیل آگهی هایی که دارند خوب به فروش می‌رسند این در حالی است که نباید بگوییم آگهی از خود روزنامه جداست. رسانه ای مثل روزنامه مجموعه ای است از آگهی و صفحات مختلفی مثل حوادث، ورزشی، سیاسی، اقتصادی و. . .  پس نمی توان این مجموعه را جدا از هم در نظر گرفت. مثال های دیگری هم در این رابطه وجود دارد برای مثال می‌توان گفت وقتی بخشی از جامعه سر یک ساعت، پای یک برنامه خاص می‌نشینند و آن را نگاه می‌کنند باید پذیرفت که آن برنامه موفق است. 

تفاوت ها را جدی بگیرید!

اغلب ما به خصوص در کشورهای درحال توسعه، نویسندگی را با روزنامه نگاری اشتباه می‌گیریم. خیلی ها تصور می‌کنند کسی که خوب می‌نویسد روزنامه نگار خوبی است در حالی که نوشتن در روزنامه تنها 10 درصد کار است و 70-80 درصد روزنامه نگاری به کشف مربوط می‌شود. این جاست که تفاوت روزنامه نگاری و داستان نویسی آشکار می‌شود.  در داستان نویسی هر قدر خیال به پرواز در بیاید فرد موفق تر خواهد بود. نوشتن رمان نیاز به استناد ندارد ولی در روزنامه نگاری چنین نیست و خیال در آن جایی ندارد ضمن این‌که باید برای مطالب استناد داشت. وظیفه روزنامه نگار این است که به دنبال کشف برود و نکته های عینی را در جامعه برگزیند.

فریبکاری در رسانه

فریبکاری و ساختگی بودن یکی دیگر از مواردی است که باید در اخلاق رسانه‌ای به آن توجه ویژه داشت. فریبکاری در رسانه ها وقتی اتفاق می‌افتد که شما به جای آن‌‍‌که تمام سوژه را نشان بدهید بخشی از آن را به نمایش می‌گذارید. برای مثال حادثه ای اتفاق افتاده است و شما به جای آن‌‍‌که مجموعه آن اتفاق را به مخاطب بگویید یک گوشه بسته از آن را نشان می‌دهید و نقل می‌کنید. این نوع فریبکاری در رسانه های تصویری خیلی مصداق دارد.

فریبکاری به شکل های مختلف

فریبکاری در رسانه اشکال مختلفی دارد. یکی از انواع آن گزینشی و انتخابی عمل کردن است یعنی شما بعضی از نظرها و نکته ها را در متن بگنجانید و از برخی نکته ها  که خلاف یک خط به خصوص است صرف نظر کنید. نوع دیگر فریبکاری در رسانه بازسازی نام دارد که در رسانه‌های نوشتاری امکان پذیر نیست ولی در رسانه‌های دیداری کاملا سابقه دارد. بازسازی فیلم، تغییر دادن پس زمینه (بک گراند) فیلم، تغییر عناصر و اجزای فیلم کارهای فریبکارانه‌ای است که در رسانه‌های دیداری اتفاق می‌افتد. مورد دیگری که به عنوان فریبکاری در رسانه‌های دیداری اتفاق می‌افتد بزرگ نمایی و کوچک نمایی است این‌که یک نمای فیلم درشت نشان داده می‌شود و از حاشیه‌ها صرف نظر می‌کنند. مورد دیگر فریبکاری استفاده از رایانه و نرم افزار فتوشاپ برای نشان دادن خلاف واقعیت و القای آن به مخاطب است.

مثال های بیشتر

بارها پیش آمده که در سینمای مستند انگلیس از فریبکاری بهره گرفته اند مثلا مستندی در رابطه با فساد در شهر لندن ساخته اند و بعدا مشخص شده که افراد حاضر در مستند از عوامل فیلم سازی بودند. در واقع برای اثر گذاری بیشتر بر روی مخاطب آمده اند یک کار را بازی کرده اند و به عنوان مستند آن را به مردم عرضه کرده اند. اوج کارهای فریبکاری دیداری در برنامه های معروف کویئز شو است.  این نوع برنامه ها بیشتر در غرب به نمایش در می‌آیند و فریبکارانه ترین و ساختگی ترین برنامه تلویزیونی محسوب می‌شوند. شیوه کار هم به این شکل است که برای خلق هیجان می‌آیند و پرسش ها را دستکاری می‌کنند، جواب ها را از پیش به شرکت کنندگان می‌دهند بعد در اوج مسابقه که شرکت کننده قرار است برنده 100 میلیون دلار شود نمی‌تواند به سئوال پاسخ بدهد.  یکی از اثرات مستقیم فریبکاری این است که رسانه مشتری خود را از دست می‌دهد.

قدم بعدی

آنچه گفته شد تنها بخش کوچکی از اخلاق در رسانه بود، حوزه اخلاق در رسانه بسیار گسترده است.  مباحث دیگری چون حریم خصوصی ،نحوه حضور روزنامه نگاران در فجایع و حوادث، رابطه میان روزنامه نگاران و منبع و. . . در مقوله اخلاق در روزنامه نگاری قرار می‌گیرد که در گفتاربعدی به آن می‌پردازیم.