سواد خبری چیست؟

از اواسط دهه 2000 وحشتی بر صنعت مطبوعات امریکا مستولی شد. کاهش تیراژ روزنامه ها و همچنین افت درآمد حاصل از آگهی ها بسیاری از مدیر مسئولان روزنامه ها را به تعدیل نیروی انسانی واداشت. عمر برخی از روزنامه های پر آوازه مانند راکی مانتین نیوز[1] به پایان رسید و روزنامه‌های دیگری مانند شیکاگو تریبون[2]، لس آنجلس تایمز[3] و فیلادلفیا اینکوایرر[4] به سمت ورشکستگی رفتند. همزمان با این تحولات به پشتوانه قابلیت‌های اینترنت و تکنولوژی‌های نوین ارتباطی مباحث جدیدی نیز مانند همگرایی رسانه‌ای، حذف دروازه‌بانان خبری، محو شدن مرز میان مصرف کننده و تولید کننده پیام مطرح شد. تکنولوژی های نوین ارتباطی فرصت های بی بدلیل و نامحدودی را برای مصرف، تولید و توزیع اطلاعات در اختیار میلیون ها نفر در سرتاسر دنیا قرار دادند.

در این میان درحالی‌که روزنامه های امریکا با تحولات ساختاری دست و پنجه نرم می کردند،  صنعت خبر تغییرات عمده ای را تجربه می کرد و در فرایند تولید و مصرف اطلاعات در دنیای دیجیتال تحولاتی صورت گرفته بود، مدیریت دانشگاه استونی بوروک[5]، شرلی استروم کنی[6]، گروه آموزشی روزنامه نگاری را در این دانشگاه بنیان گذاشت و از هوارد اشنایدر[7]، فردی که 35 سال سابقه روزنامه نگاری در نیوزدی[8] داشت، دعوت بعمل آورد تا او را در هدایت و مدیریت این گروه در دانشگاه یاری دهد. اشنایدر هم به دعوت خانم استروم کنی پاسخ مثبت داد و با ایده  'سواد خبری'[9] وارد دانشگاه استونی بوروک  شد. 

به همین منظور اشنایدر با بسیاری از همکاران سابق خود مشورت کرد و همگی بر سر این مسئله توافق داشتند که در دنیای پیچیده رسانه ای امروز باید به همه دانشجویان نحوه انتخاب و ارزیابی منتقدانه محتوای رسانه از جمله اخبار آموزش داده شود. مدیر دانشگاه استونی بوروک نیز معتقد بود « برای حمایت و پشتیبانی از دموکراسی، باید به دانشجویان بیاموزیم که چگونه هوشمندانه محتوای رسانه ها بویژه اخبار را بخوانند، ببینند، بشنوند، آنها را به نقد بکشند، یا به آنها شک کنند. بطور کلی باید به دانشجویان بیاموزیم که از این پس باید شهروندانی مسئول باشند».

به پیشنهاد اشنایدر دوره سواد خبری برای کلیه دانشجویان مقطع کارشناسی صرف‌نظر از رشته تحصیلی شان برگزار شد و توجهات بسیاری از طرفداران و حامیان آموزش سواد رسانه‌ای، سواد خبری و روزنامه نگاری را جلب کرد. گروه آموزش روزنامه نگاری دانشگاه استونی بوروک دو رسالت اصلی را در برنامه های خود تعریف کرده بودند. اول آموزش نسل آینده گزارشگران، روزنامه نگاران و سردبیران و رسالت دوم آموزش نسل آینده مصرف کنندگان خبری.

اشنایدر باور داشت که از طریق آموزش سواد خبری می توان به دانشجو آموخت که چگونه مانند یک روزنامه نگار و دروازه بان خبری بیندیشد. از همان ابزارها، تکنیک ها، روش ها و مهارت های تفکر انتقادی که یک روزنامه نگار در فرایند جمع آوری، پردازش و  ارزیابی خبراستفاده می کند، او نیز باید استفاده کند. هدف، پرورش شهروندانی آگاه تر و منتقدتر است. با فراگیری سواد خبری دانشجو این توانایی را پیدا می کند که به چه خبری اعتماد کند، چگونه اخبار دریافتی را مدیریت کند، بر اساس آن آگاهانه تصمیم‌گیری کند و دست به انجام عملی بزند. سواد خبری این توانایی را به فرد می دهد که مرز باریک میان اطلاعات درست از نادرست را به خوبی تشخیص دهد و در انتخاب اخبار صحیح دچار لغزش و اشتباه نشود.

 

سواد خبری و تفاوت آن با سواد رسانه‌ای

بنیاد مک کورمیک[10] (2012) سواد خبری را این‌گونه تعریف می کند:

«توانایی بکارگیری مهارت های تفکر انتقادی برای قضاوت درباره اعتبار اخبار و گزارش های خبری و منابع اطلاعاتی. سواد خبری شهرواندان را قادر می سازد تا مصرف کنندگان و نیز تولیدکنندگان هوشمند اطلاعات مبتنی بر حقیقت باشند.»

بر اساس مطالب آموزش داده شده در دانشگاه استونی بوروک، سواد خبری عبارت است از: «توانایی استفاده از مهارت های تفکر انتقادی برای ارزیابی و قضاوت در خصوص اعتبار و باورپذیری گزارش خبری که  از طریق رسانه های چاپی، تلویزیون یا اینترنت دریافت می شود.»

سواد خبری در حقیقت زیر مجموعه سواد رسانه ای است. در سواد رسانه ای بر تاثیر رسانه و پیام آن تاکید می شود در حالیکه در سواد خبری اختصاصا خبر رسانه مورد توجه است.

 

در سواد رسانه ای به این پنج سوال پاسخ داده می شود:

1)   چه کسی پیام را بوجود آورده است؟

2)   چه روش های خلاقانه ای برای جلب توجه مخاطب مورد استفاده قرار گرفته است؟

3)   درک و فهم من از پیام چقدر متفاوت از درک و فهم سایر افراد از همان پیام است؟

4)   چه نوع سبک زندگی، ارزش ها یا نقطه نظراتی در پیام گنجانده شده یا از پیام حذف شده است؟

5)   هدف از ارسال پیام چیست؟ ( Thoman & Joll, 2004, 25-27).

 

در حالیکه در سواد خبری باید به 7 سوال زیر پاسخ داده شود:

1)   نکته اصلی که گزارش یا خبر می خواهد بگوید چیست؟

2)   آیا مدارک و شواهدی دال بر درستی یا نادرستی آنچه گزارش می خواهد بگوید وجود دارد یا خیر؟

3)   آیا گزارشگر برای یافتن اصل واقعیت نهایت تلاش خود را کرده است؟

4)   منابعی که گزارشگر در گزارش نامبرده است از اعتبار کافی برخوردار هستند؟

5)   آیا گزارشگر گزارش شفافی ارائه کرده است؟

6)   آیا به کلیه عناصر خبری در گزارش پاسخ داده شده است؟

7)   آیا در گزارش جانب انصاف و عدالت رعایت شده است؟ (Stony Brook Center for News Literacy).

 

 اشنایدر در یکی از کارگاه های آموزشی خود، 12 نکته را برای اینکه یک مصرف کننده خبری آگاه و هوشمند باشیم پیشنهاد می دهد:

1)   بدانید متنی را که می خوانید یا برنامه ای را که می بینید خبر است، تبلیغات است یا پروپاگاندا و ....

2)   خبر را از عقیده تفکیک کنید.

3)   در طول زمان، خبر را تعقیب کنید.

4)   منابع خبر را ارزیابی کنید.

5)   همواره از خود بپرسید آیا روزنامه نگار یا گزارشگر تمام سعی خود را برای یافتن حقیقت کرده است.

6)   در اینترنت اولین لینک هیچگاه به معنای معتبرترین لینک نیست.

7)   خبر را از کانال های خبری متعدد چک کنید.

8)   نسبت به اطلاعاتی که سوگیری شخصی شما را به چالش می کشد جبهه گیری نکنید.

9)   درباره رسانه خبری بر اساس خروجی خبری یا گزارش آن قضاوت نکنید. درباره خروجی خبری یا گزارش بر اساس اصول اشتباه قضاوت نکنید.

10)  مصرف کننده خوب بودن در دنیای دیجیتال کار سخت و دشواری است.

11)  در دنیای اینترنت، ما همگی به توزیع اطلاعات می پردازیم.

12)  زمانی برای شنیدن، خواندن و تماشا کردن خبر اختصاص دهید.

 

 

 

منابع:

Robert R. McCormick Foundation. (2012). Why news matters. Retrieved June 6, 2012, from http://www.mccormickfoundation.org/page.aspx?pid=968

Thoman, E., & Jolls, T. (2004). Media literacy-A national priority for a changing world. American Behavioral Scientist, 48(1), 18-29. doi: 10.1177/0002764204267246

 http://www.centerfornewsliteracy.org

http://www.youtube.com/watch?v=Rv4YgX5udlM

 

 

 

 

---

[1] Rocky Mountain News

[2] Chicago Tribune

[3] Los Angeles Times

[4] Philadelphia Inquirer

[5] Stony Brook University

[6] Shirley Strum Kenny

[7] Howard Schneider

[8] Newsday

[9] News Literacy

[10] McCormick Foundation