رسانه و سلامت

رسانه با توجه به قابلیت‌های بی‌نظیرش می‌تواند بعنوان یک مکانیسم ارتباطی نقش مهمی را در زمینه سلامت ایفا کند. رسانه همواره در نمایش و معرفی تازه ترین نوآوری‌های پزشکی، تغییر در رفتار سلامت، تولید اطلاعات سلامت، نمایش تصاویر مربوط به سلامت، سبک زندگی، پزشکی، دارو و درمان و بیماری سهیم بوده است. رسانه‌های جمعی قدرت قابل توجهی در ساختن الویت‌ها -این که ما باید به چه مسائلی بیندیشیم- و چهارچوب بندی کردن مسائل - و این که چگونه باید به آن مسائل بیندیشیم، دارند.

نمایش های رسانه ای، باورها و ادراکات افراد از بیماری‌ها و سلامت را می سازند یا بر آنها تاثیر می‌گذارند و این باورها و ادراکات به نوبه خود رفتار سلامت فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مسائل سلامت که در رسانه ها به نمایش گذاشته می‌شود به سرعت می‌تواند نگرش مخاطب را تغییر دهد. علاوه بر شکل دادن باورها و ادراکات، نمایش های رسانه ای می‌توانند تولید معنا کنند (Lupton, 1999). تصاویر، کلام و گفتمان رسانه بر نحوه نگریستن به مسائل، مفاهیم و حتی موجودات انسانی تاثیر می‌گذارد.این‌که ما بیماری و فرد بیمار را چگونه بنگریم  کاملا تحت تاثیر قالب و چهارچوبی است که رسانه با کمک آن، بیماری و فرد بیمار را به ما معرفی می کند. حتی رسانه می‌تواند ایدئولوژی خود را در چهارچوب بندی کردن موضوعات سلامت دخیل سازد یا این‌که صرفا در راستای تامین منافع ایدئولوژیک خود به ارائه اطلاعات سلامت بپردازد. بنابراین باید گفت که در این موارد رسانه دیگر ارزش اطلاع رسانی یا آگاهی دهی ندارد بلکه صرفا یک ایدئولوژی خاص را منعکس می‌سازد، یا آن را حفظ و جاودانه می‌کند. اهمیت این مهم باید در برنامه های آموزش سلامت و کمپین های تبلیغاتی،  حمایت رسانه ای و حتی فعالیت های آموزش سلامت لحاظ شود (Kline, 2006). بنابراین محققین حوزه سلامت و رسانه باید به مطالعه الویت ها، تصاویر و اظهاراتی که در رسانه به نمایش گذاشته می‌شود بپردازند، همچنین واکنش مخاطبان رسانه به  پیام های آن را نیز مورد توجه قرار دهند.

حرفه گرایان و دست اندکاران امر بهداشت به قدرت رسانه برای بهبود و ارتقای سلامت جامعه پی برده اند. استراتژی های رسانه ای از جمله حمایت رسانه ای، تبلیغات معکوس، ارتباطات مخاطره، بازاریابی اجتماعی و بویژه ارتباطات از طریق منابع معتبر، همگی استراتژی های سلامت جامعه را حمایت می‌کنند و جز فعالیت های مهم سلامت همگانی به شمار می‌آیند. سازمان های سلامت با کمک مهارت های رسانه ای می‌توانند به توانایی هایشان برای چهارچوب بندی کردن پیام ها اطمینان پیدا کنند و در استفاده موثر از رسانه به درستی عمل نمایند.

مدیریت سلامت خود[1]

یکی از مباحت مهم در حوزه سلامت « مدیریت سلامت خود» است که اشاره به مسئول بودن فرد در قبال سلامتی و بهداشت خود دارد. به عبارت دیگر، فرد باید در  مدیریت سلامت خود نقش مهمی را ایفا کند و درباره سلامتی خود بتواند تصمیم‌گیری کند. در جامعه ای که بر مسئولیت فردی شخص در قبال سلامتی اش تاکید می‌شود، اطلاعات سلامت نقش مهمی را برای شخصی که جست‌وجوگر اطلاعات سلامت است و مسئولیت سلامت خود را نیز بعهده دارد، ایفا می‌کند.

فرد اطلاعات سلامت را جست‌وجو می‌کند تا شکاف میان آنچه که می‌داند و آنچه که نمی داند را پرکند. همچنین از عدم اطمینان خود در مورد سلامتش بکاهد.  جست‌وجوی اطلاعات می‌تواند در محیطی اتفاق بیافتد که در آن منابع مختلف اطلاعاتی وجود داشته باشد و جست‌وجو کننده اطلاعات برای رفع نیاز اطلاعاتی خود از میان منابع متعدد یک یا تعداد بیشتری منبع اطلاعاتی را آگاهانه انتخاب کند. منابع اطلاعات سلامت به دو گروه منابع رسمی و غیر رسمی تقسیم می‌شوند. پزشکان و افرادی که فراهم کنندگان سلامت هستند از نمونه های منابع رسمی به شمار می‌آیند و از میان منابع غیر رسمی می‌توان به اعضای خانواده و رسانه های جمعی مرسوم و نوین اشاره کرد. در میان منابع غیر رسمی رسانه ها بویژه رسانه های نوین نقش مهمی را در گسترش اطلاعات سلامت ایفا می‌کنند(Hardey, 1999). نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که رسانه ها در زمره منابع ثانویه اطلاعات سلامت به شمار می‌آیند. در کشورهای پیشرفته از میان منابع ثانویه اطلاعات سلامت، وب سایت ها در جایگاه اول و رسانه های جمعی جایگاه های بعدی منبع سلامت را به خود اختصاص داده‌اند (Global Health Survey, 2011). رسانه‌ها بویژه رسانه های نوین با انتشار اطلاعات سلامت، به افراد را در پذیرش مسئولیت سلامت خود و نیز مدیریت سلامت خود کمک شایانی می‌دهند.

اینترنت: منبع اطلاعات سلامت

با پیدایش اینترنت و وب سایت های شخصی، در رفتار جست‌وجوگری اطلاعات سلامت افراد تحولات عظیمی صورت گرفته است. گفتمان سلامت در اینترنت به دلیل پویا و تعاملی بودن آن متفاوت از گفتمان سلامت در رسانه های سنتی است. کمیت و کیفیت اطلاعات سلامت در رسانه اینترنت نیز از کمیت و کیفیت اطلاعات سلامت در رسانه های سنتی متمایز است. تعاملی بودن اینترنت فرد را در مدیریت اطلاعات خود بیشتر درگیر می‌سازد. علاوه بر این، ناهمزمانی اینترنت به جست‌وجو کننده اطلاعات سلامت اجازه می‌دهد تا هر زمان که بخواهد اطلاعات را ذخیره سازد یا مورد بازدید قرار دهد. جست‌وجوگر اینترنتی اطلاعات سلامت دیگر محدودیت زمانی و مکانی در جست‌وجوی اطلاعات ندارد. اینترنت حجم وسیعی از اطلاعات را برای تعداد بی شماری از افراد بطور آسان و سریع فراهم می‌کند. از این رو ابزار بسیار خوبی برای اجرای برنامه های پیشگیرانه و برنامه های آموزشی در حوزه سلامت است(Eng, 2005). علاوه بر این، ابزاری برای برقراری ارتباط پزشکان با بیماران است. همچنین بی نامی اینترنتی می‌تواند به جست‌وجوگر اطلاعات سلامت این امکان را بدهد تا بدون فاش ساختن هویت خود در فضای وب جست‌وجو کند و جواب سوالش را بیابد. (Cotton & Gupta, 2004) حتی قابلیت چند رسانه ای بودن اینترنت هم می‌تواند جست‌وجوگر اطلاعات را در دریافت پاسخ سئوالش بیشتر یاری دهد. علاوه بر این ، اینترنت می‌تواند با نیاز کاربر هماهنگ شود. مثلا کاربر می‌تواند زبانی را که می‌خواهد اطلاعات به آن زبان باشد را انتخاب کند (Wathen &  Burker, 2002).

در کنار ویژگی های مثبتی که اینترنت برای تبدیل شدن به اولین منبع کسب اطلاعات سلامت دارد، نباید از ویژگی های منفی آن نیز غافل ماند. اطلاعاتی که در اینترنت ذخیره شده است از هیچ طبقه بندی برخوردار نیست، این ویژگی می‌تواند جست‌وجوی اطلاعات را برای جست‌وجوگر اطلاعات سلامت مشکل سازد(Cline & Haynes, 2001). همه کاربران نحوه جست‌وجوی درست اطلاعات را نمی دانند. اینترنت می‌تواند فضایی مملو از اطلاعات سلامت درست و نادرست باشد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد از اطلاعات سلامت در اینترنت غیر معتبر هستند (Abelhard & Obst, 1999). اگر کاربر در مقابل اطلاعات نادرست منفعلانه اقدام به تغییر رفتار سلامت خود کند عواقب خوشی برای او تصور نمی شود. متخصصین سلامت گاهی نگران کیفیت اطلاعات سلامت آنلاین می‌شوند. این نگرانی زمانی بیشتر می‌شود که نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که 90 درصد از کاربران از اطلاعات سلامت آنلاین رضایت دارند (Cline & Haynes.2001).

به‌عنوان نتیجه گیری می‌توان گفت که دست اندکاران حوزه سلامت باید از قابلیت های رسانه‌ها بویژه رسانه های نوین در امر گسترش اطلاعات سلامت بهره ببرند. به افراد بیاموزند که اولین گام جهت مدیریت سلامت خود داشتن اطلاعات کافی است و رسانه ها می‌توانند نیاز اطلاعات سلامت افراد را پاسخگو باشند. علاوه بر این، افراد را از احتمال وجود اطلاعات سلامت نادرست در اینترنت نیز آگاه سازند و معیارهای ارزیابی اطلاعات را به آنها بیاموزند.

References

- Adelhard, K., Obst, O. (1999). Evaluation of medical Internet sites. Methods of Information in Medicine, 39, 75-79.

- Cline, R. J., & Haynes, K. M. (2001). Consumer health information seeking on the Internet: The state of the art. Health Education Research, 16(6), 671.

- Cotton, Shelia R., & Gupta, Sipi S. (2004). Characteristics of online and offline health information seekers and factors that discriminate between them.  Social Science &  Medicine 59, 1795-1806.

- Eng, T. R. (June, 2005). Emerging technologies for cancer prevention and other population health challenges. Journal of Medical Internet Research, 7(3). Retrieved October 10,   2012 from http://www.jmir.org/2005/3/e30/HTML

- Global Health Survey (2011). Experience & Perception in 28 countries. International Research Institutes.  Retrieved October 18, 2012 from http://dynamic-search.com.my/wp-content/uploads/2012/02/IRIS-Global-Health-Survey-Final.pdf

- Gupta, Achala, & Sinha, A. K. (2010). Health Coverage in Mass Media: A Content Analysis. J Communication, 1(1), 19-25.

- Hardey, M. (1999). Doctor in the house: The Internet as a source of lay health knowledge and the challenge to expertise. Sociology of Health and Illness, 21(6), 820-835.

- Kline, K. (2006). A decade of research on health content in the media: The focus on health challenges and sociocultural context and attendant informational and ideological problems. Journal of Health Communication, 11, 43-59.

- Lupton, D. (1999). Editorial: Health, illness and medicine in the media. Health, 3(3), 259-262.

- Wathen, C. N. & Burkell, J. (2002). Believe it or not: Factors influencing credibility on the Web. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 53, 134-144.

[1] Self-health management