روزنامه‌نگاری بحران

اشاره: بهاره جلالوند- مدت زیادی از حادثه «منا» نمی ‌گذرد، حادثه‌ ای که برای مدتی تیتر یک روزنامه‌ ها را به خود اختصاص داد، سال ‌ها پیش زلزله بم نیز برای مدتی مثل حادثه «منا» تیتر یک روزنامه‌ ها بود. امروز مسئله داعش و مشکلات ناشی از آن تبدیل به یک بحران شده و تیتر روزنامه‌ ها را به خود اختصاص داده است. هر روز بحران‌های زیادی در دنیا اتفاق می‌افتند و موارد یاد شده تنها بخش کوچکی از این بحران هاست، رسانه‌‌های مختلف از دیدگاه خود، به این بحران‌ ها می‌‌پردازند. روزنامه ‌نگاری بحران یک رشته تخصصی و مهم محسوب می‌شود و افرادی که می‌‌خواهند بحران را روایت کنند باید آموزش‌ های لازم را در این زمینه دیده باشند. در گفتار پیوست سه تن از استادان و صاحب‌نظران دیدگاههای خود را در مورد روزنامه ‌نگاری بحران، مطرح کرده‌اند، با هم می‌خوانیم.

دکتر حسن نمک‌دوست - استاد دانشگاه و مدیر مرکز آموزش و پژوهش همشهری

*پیش از هر چیز باید بین روزنامه‌ نگاری بین المللی ، روزنامه نگاری جنگ و روزنامه نگاری بحران تفاوت جدی قائل شد در عین اینکه ممکن است یکسری همپوشانی بین هر سه موارد یاد شده وجود داشته باشد. موقعیت‌ های بحرانی، موقعیت های پیش بینی نشده ای محسوب می‌شوند که به صورت طبیعی یا غیر طبیعی به وجود می‌آیند. موقعیت های بحرانی در واقع در یک لحظه اتفاق می‌افتند و به همین دلیل افرادی که خود را روزنامه نگار بحران می‌دانند باید همیشه آمادگی کافی داشته باشند. روزنامه نگاران بحران نه تنها از لحاظ دانش و تکنیک باید آمادگی داشته باشند، بلکه باید از نظر جسمانی و روحی نیز آمادگی های لازم را کسب کنند تا بتوانند در مواقع بحران عملکرد حرفه ای مناسبی داشته باشند. روزنامه نگار باید در شرایط بحران خودبسنده باشد و در موقعیت بحرانی مثل زلزله، به دنبال خدمات و امکانات نگردد و حتی از امکانات خود به نفع آسیب دیدگان بگذرد. روزنامه نگاران ما به طور کلی آمادگی مواجه با بحران را ندارند، ولی خوشبختانه آن دسته از افرادی که در رادیو کار می‌کنند بیشتر از روزنامه نگاران کاغذی یا آن لاین (On line ) با بحران آشنا هستند. دلیل این مسئله را می‌توان به نقش مهم رادیو در مواقع بحران نسبت داد بدین معنی که مهم ترین رسانه ای که می‌تواند در مواقع بحرانی خوب عمل کند، رادیوست. هنگام بحران شرایط به گونه ای می‌شود که عملا دسترسی به اینترنت ، روزنامه یا تلویزیون امکان پذیر نیست در چنین شرایطی رادیو بسیار مهم خواهد بود. باید برای روزنامه نگاری بحران هدفی را تعیین کنیم و هدف از روزنامه نگاری بحران این است که تا حد امکان و به سهم خود از ابعاد آسیب ، رنج و تلفات بکاهیم. روزنامه نگاری بحران باید به گونه ای باشد که بتواند تا حد امکان به حجم کمک ها بیفزاید. یکی از مهم ترین عرصه های بروز اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری، در زمان بحران است .شرایط بحرانی، شرایط خاصی است و نباید از آن برای تیراژ بالا یا معروف شدن بهره برداری کرد. روزنامه نگاران در شرایط بحران باید به گونه ای عمل کنند که به حل مشکل مردم کمک کنند.

دکتر یونس شکرخواه- استاد دانشگاه تهران و مدرس روزنامه نگاری

تفاوت هایی بین روزنامه نگاری جنگ ، بحران و بین المللی وجود دارد با اینکه بین این روزنامه نگاری ها شباهت هایی هم وجود دارد. روزنامه نگار در هر حوزه ای که کار می‌کند، باید برای همه شرایط آمادگی لازم را داشته باشد برای مثال اگر جنگی اتفاق می‌افتد یا بمب گذاری در مترو لندن انجام می‌شود، روزنامه نگار باید بتواند خود را به آن بحران برساند. خیلی از نقاط مختلف دنیا، غالبا روزنامه نگاری جنگ و بحران را با یکدیگر تدریس می‌کنند. بحران ها یا خود به خود اتفاق می‌افتند (بلایای طبیعی ) یا توسط انسان (جنگ) به وجود می‌آیند. بحران ها به هر شکلی که باشند یک موضوع را نفی نمی کنند و آن هم آمادگی اتاق خبر است.  بسیاری از روزنامه نگاران به بحران آشنایی ندارند و به صورت فوریت به آن نگاه نمی کنند. برای روزنامه نگاری بحران 3 دایره فرضی باید در ذهن وجود داشته باشد. یک دایره مربوط به گذشته آن اتفاق است و بدون داشتن سابقه از یک بحران خاص، نمی‌توانیم در روزنامه نگاری بحران فعالیت کنیم. دایره دوم یک نگاه به آینده است و روزنامه نگار بحران باید بداند بحران به کجا خواهد رفت و در نهایت دایره سوم است که حلقه حرفه ای محسوب می‌شود و باید با اخلاق رفتار کرد و به دنبال راهی برای کاهش درد آسیب دیدگان گشت. این دایره در واقع مستلزم حرفه ای بودن روزنامه نگار است و باید بتواند به گونه ای عمل کند که حمایت مالی ، اجتماعی ، روحی و روانی را برای افراد آسیب دیده از بحران فراهم کند. روزنامه نگار بحران باید امید بخش افرادی باشد که از بحران صدمه دیدند و نباید در شرایط بحران جو را هیستریک کرد. به جای هیستری سازی باید خرد را در شرایط بحران حاکم کنیم و نباید از فاجعه عکاسی کرد به شکلی که برای افراد مشکل روانی ایجاد کند.  یکی دیگر از موارد مهم در بحث بحران که روزنامه نگاران باید به آن توجه کنند این است که بحران را سیاسی نکنند چون راه انسداد هر نوع کمک، سیاسی کردن موضوع بحران است.

اکبر نصر اللهی - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی

کشور ما در معرض انواع و اقسام بحران با درجات مختلف وجود دارد و می‌توان به بحران های سیاسی، طبیعی ، اقتصادی و فرهنگی اشاره کرد به همین دلیل ما بیش از کشورهای دیگر نیاز به یادگیری و تبادل تجربه در رابطه با روزنامه نگاری بحران داریم. هر جایی که بحران وجود دارد ، به ابزار مدیریت بحران رسانه هم نیاز است. رسانه ها در بحران نقش 2 گانه دارند و می‌توانند بحران زا ، بحران زدا یا امیدزا یا امیدزدا باشند و می‌توانند اعتماد زا یا اعتماد زدا باشند. مردم در شرایط بحران، بیش از پیش به رسانه مراجعه می‌کنند و اگر رسانه و روزنامه نگار نتوانند نیازهای مخاطبان را در این شرایط برطرف کنند، باعث مخاطب گریزی خواهند شد. اگر مردم نتوانند از یک رسانه  نیاز خود را در رابطه با بحران رفع کنند، به سراغ رسانه دیگری می‌روند. چنانچه عملکرد روزنامه نگاران در بحران خوب نباشد، خود این مسئله تبدیل به یک بحران برای رسانه خواهد شد. خیلی از رسانه‌های حرفه ای و موفق امروز، با پرداختن به بحران پیشرفت کردند که می‌توان برای مثال به الجزیره و سی. ان . ان (CNN) اشاره کرد. بحران را می‌توان تبدیل به فرصت کرد البته به شرط آنکه این مسئله منجر به نقض حقوق قربانیان نشود. نداشتن آمادگی برای بحران، هزینه بحران را بالا می‌برد . ساختار و مدیریت رسانه، بر خروجی رسانه در زمان بحران تاثیر می‌گذارد. خیلی از موارد دیده می‌شود که رسانه های مکتوب به اشتباه در زمان بحران، اخبار رادیو و تلویزیون را عینا نقل می‌کنند و جای اخبار تحلیلی و تفسیری در رسانه های مکتوب خالی است.