چه کسانی بیشتر به تلگرام اعتماد می‌کنند؟

مقدمه: میزان اعتماد اجتماعی در بین کاربران شبکه‌ اجتماعی تلگرام، موضوع مقاله‌ای پژوهشی است که بخش نخست آن را پیش از این با طرح مساله و مرور ادبیات نظری بحث ملاحظه کردید. اکنون در بخش پایانی این مقاله، یافته‌ها و نتایج این پژوهش از نظرتان می‌گذرد.

***

چارچوب نظری شکل‌گیری اعتماد اجتماعی

در بررسی پیشینه مطالعاتی اعتماد اجتماعی ضعف عمده در کمبود مطالعه نظری و تجربی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری اعتماد اجتماعی است. با مروری بر نظریه‌پردازی‌های صورت گرفته، اعتماد و نظریه‌های مربوط به آن را می‌توانیم در سه سطح خرد، میانی و کلان مورد توجه قرار دهیم. در هر یک از این سطوح، می‌توان تئوری‌های متفاوتی را قرار داد که هر یک از منظر و دیدگاه خاصی به اعتماد می‌نگرند. در سطح خرد اعتماد به‌عنوان ویژگی فردی مطرح می‌شود و بر احساسات، عواطف و ارزش‌های فردی تأکید می‌گردد و در بررسی اعتماد تئوری‌های شخصیت و متغیرهای فردی موردتوجه قرار می‌گیرد. بر اساس این دیدگاه اعتماد  با مفاهیمی چون همکاری، صداقت، وفاداری، صمیمیت، امید و دگرخواهی ارتباط نزدیکی دارد. نظریه‌پردازانی همچون کلمن، اریکسون، پیتر ام بلاو و جانسون و ... از منظر نظریه‌های خرد به بررسی و تحلیل مفهوم اعتماد پرداخته‌اند. همه این نظریه‌پردازان اعتماد را به‌عنوان یک ویژگی فردی و متأثر از کنش‌های افراد در نظر می‌گیرند. در سطح کلان اعتماد به‌عنوان ویژگی روابط اجتماعی و یا ویژگی نظام اجتماعی و به‌طورکلی به‌عنوان یک ویژگی جمعی مفهوم‌سازی می‌شود. نظریه‌پردازانی مانند دورکیم، تونیس، اسپنسر، زیمل، پارسنز، اینگلهارت، پاتنام، فوکویاما، لومان و غیره سعی کرده‌اند با تأکید بر ساخت اجتماعی جامعه، به مطالعه اعتماد اجتماعی بپردازند. همه این نظریه‌پردازان سطح تحلیل کلان را برای بررسی خود درباره اعتماد برگزیده‌اند. همین‌طور در بررسی و تحلیل مفهوم اعتماد، سطح مطالعه خود را بر روی ساخت اجتماعی متمرکز ساخته‌اند.

در بینابین نظریه‌های خرد و کلان اعتماد، نظریه‌پردازانی چون گیدنز با طرح تئوری ساختاربندی هرگونه تقلیل‌گرایی را در بررسی مفهوم اعتماد رد کرده و با تلفیق سطح تحلیل خرد و کلان و سطح مطالعه ساخت و کنش به بررسی و تحلیل مفهوم اعتماد پرداخته‌اند. به عقیده گیدنز 'در جوامع پیش از مدرن اعتماد از نوعی پایبندی چهره دار و مبتنی بر هم حضوری بوده است. درحالی‌که در عصر مدرنیته و جهان مدرن امروزی وضعیت این‌چنین نیست. اعتماد غیر شخصی به دیگران ناشناس ناشی از ماهیت رشد یابنده نظام‌های انتزاعی می‌باشد. وجه عمده اعتماد در دوران مدرنیته، پایبندی بی چهره‌ای است که در نظام‌های تخصصی معنا پیدا می‌کند' (ریتزر،768:1386). در این نوشتار از ارائه نظریات متعدد خودداری و تنها آرای جیمز کلمن، فرانسیس فوکویاما و آنتونی گیدنز به‌عنوان نماینده اصلی این سه سطح موردبررسی قرار می‌گیرد.

جیمز کلمن (سطح خرد)

نظریات جیمز کلمن که در چارچوب نظریات سرمایه اجتماعی مطرح شده است، اگرچه به ابعاد اعتماد شخصی و انتزاعی توجه دارد، اما به‌طورکلی شیوه روان‌شناختی مبادله را مبنای تحلیل‌های خود قرار داده و به‌خصوص در تحلیل روابط گروه‌های با تعداد نسبتاً زیاد، تنها همان قواعد گروه‌های دو و سه نفره را به کار می‌برد. (به نقل از آزاد ارمکی،110:1383). به نظر کلمن 'در هر رابطه مبتنی بر اعتماد  حداقل دو جزء وجود دارد، اعتماد کننده و اعتماد شونده و فرض بر این است که درکنش هر دو جزء هدفمند بوده و به دنبال ارضای نیازهای خود هستند. طرف اعتماد کننده باید تصمیم بگیرد که با دیگری وارد معامله شود یا نه (یعنی خطر را بپذیرد یا نه) و طرف اعتماد شونده نیز باید بین حفظ اعتماد و یا شکستن آن دست به انتخاب بزند (کلمن،271:1386). طبق نظر کلمن چون انسان موجودی عقلانی است که کنش‌های او مبتنی برگزینش معقولانه است، لذا همیشه در فکر این است که در روابط خود حداکثر سود ممکن را کسب کند. لذا اگر جریان و رابطه اعتمادی سودآور باشد، اعتماد و روابط اعتمادی بیشتر خواهد شد ولی اگر این رابطه اعتماد سودآور نباشد و یا اینکه باعث ریسک بالا و عدم کسب سود متناسب باشد آنگاه اعتماد و رابطه اعتمادی کاهش می‌یابد.

فرانسیس فوکویاما (سطح کلان)

مبنای نظری و کانون تمرکز وی بر حفظ سرمایه اجتماعی به‌عنوان مجموعه معینی از هنجارها و ارزش‌های غیررسمی است و اعضای گروهی که با یکدیگر همکاری و همیاری دارند، در آن سهیم هستند. از دید فوکویاما این ارزش‌ها و هنجارها باید شامل سجایایی از قبیل صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دوجانبه باشد (فوکویاما، 10:1379)، به‌طوری‌که مشارکت در این ارزش‌ها و هنجارهای غیررسمی با چنین ویژگی‌هایی، بین گروهی از افراد که با یکدیگر همکاری دارند اعتماد را به وجود می‌آورد. فوکویاما یکی از مفاهیم مهم در تبیین سرمایه اجتماعی را «شبکه اعتماد» می‌داند، شبکه اعتماد عبارت است از گروهی که بر اساس اعتماد متقابل به یکدیگر، از اطلاعات، هنجارها و ارزش‌های یکسانی در تبادلات فی‌مابین خود استفاده می‌کنند. ازاین‌رو، اعتماد فی‌مابین نقش زیادی در تسهیل فرآیند‌ها و کاهش هزینه‌های مربوط به این‌گونه تبادلات دارد. شبکه اعتماد می‌تواند بین افراد یک گروه و یا بین گروه‌ها و سازمان‌های مختلف به وجود آید. فوکویاما معتقد است که ' قبل از ورود به هر سیستم تجاری یا اجتماعی، باید اطلاعات کافی درباره شبکه‌های اعتماد موجود در آن سیستم و ویژگی‌های آن به دست آورد. زیرا اعتماد را پایه هرگونه مبادلات اقتصادی و اجتماعی می‌داند' (به نقل از رجبلو، 1385: 85؛ الوانی و شیروانی، 1385: 156). فوکویاما عنوان می‌کند، بین سطح اعتماد با پیشرفت جوامع ارتباط معنی‌داری وجود دارد. به عقیده وی جوامع توسعه‌یافته در مقایسه با جوامع دیگر از سطح اعتماد بالاتری برخوردارند.

آنتونی گیدنز (سطح میانی)

مهم‌ترین خصلت آرای گیدنز تلفیق سطوح خرد و کلان و نیز ویژگی تحلیل الگوهای اعتماد در دوران ماقبل مدرن و مابعد مدرنیته و چگونگی سازوکار تغییر آن می‌باشد (گیدنز،33:1380).از نظر گیدنز ' اعتماد در جوامع ماقبل نوین از اهمیت کمتری در مقایسه با جوامع نوین برخوردار است. چراکه افراد هر چه فاصله زمانی- مکانی بیشتری از هم داشته باشند، به اعتماد بیشتری نیاز خواهند داشت. در جوامع ماقبل نوین که خصلتی محلی و بومی دارند و کنش‌های متقابل بیشتر در سطح محلی و رودررو رخ می‌دهند، در روابط اجتماعی افراد چنان صراحت و شفافیتی به چشم می‌خورد که نیازی به اعتماد ندارند، زیرا این اعتماد به‌طور طبیعی وجود دارد اما در جوامع بزرگ و گسترده که روابط اجتماعی در فاصله زمانی و مکانی بسیار دوری انجام می‌گیرد و افراد درگیر این روابط کمتر با یکدیگر آشنایی چهره به چهره دارند، به اعتماد از طریق نظام‌های پولی و حقوقی بسیار نیازمند هستند' (به نقل از ریتزر،767:1386). درواقع آرای گیدنز پیرامون چگونگی تعاملات و برقراری ارتباط نقطه مقابل آرای گافمن قرار می‌گیرد. درجالیکه که اروینگ گافمن در اثر خود، صحنه‌های مختلف رویارویی مردم را به‌عنوان محلی برای ارائه‌ی نقش‌های فردی می‌داند (گافمن،123:1391). گیدنز این امر را در فضای مدرنیته موردتوجه قرار داده و معتقد است گافمن تأکیدش بر حضور اجتماعی مردم در فضاهای مشترک بوده و جنبه‌ای از تعاملات چهره به چهره‌ی مردم را در نظریه‌ی خود مدنظر قرار داده است (گیدنز،199:1387). گیدنز معتقد است که باید بر تعاملات اجتماعی فضای تخیلی که در فضای عمومی و اجتماعات ذهنی در حال رخ دادن است، متمرکز شد، چراکه  روال زندگی عوض‌شده و از جا کندگی در تعاملات اجتماعی بیشتر به خاطر مکانیسم‌هایی چون ایجاد اعتماد عمومی صورت می‌گیرد(گیدنز،1384).

گیدنز در مباحث خویش‌بین دو نوع اعتماد تمایز قائل می‌شود: اعتماد به افراد خاص و اعتماد به افراد یا نظام‌های انتزاعی. اعتماد انتزاعی دربرگیرنده آگاهی از مخاطره و فرد مورد اعتماد است. لذا درحالی‌که کنشگر می‌تواند به‌راحتی در مورد میزان ارزش اعتماد به افراد خاص قضاوت کند، می‌تواند درباره میزان ارزش اعتماد نسبت به دیگران تعمیم‌یافته نیز دارای ایده‌ها و باورهایی باشد. افراد همچنین می‌توانند درباره میزان ارزش اعتماد نسبت به‌نظام‌های انتزاعی نظیر نهادها نیز دارای باورهایی باشند. از این فرآیند می‌توان تحت عنوان سطح نهادی اعتماد نام برد. این همان چیزی است که گیدنز آن را ایده اعتماد به‌نظام‌های تخصصی می‌نامد. یعنی ممکن است کنشگر از فردی که اتومبیل یا خانه او را ساخته، شناختی نداشته باشد ولی نسبت به‌نظام استاندارد، تنظیم قواعد و قوانین، نظارت و کنترل کیفیت، دارای میزانی از اعتماد باشد (شارع پور،104:1380). گیدنز همچنین برای نشان دادن نقطه مقابل اعتماد از مفهوم و اصطلاح بی‌اعتمادی استفاده می‌کند که شامل بی‌اعتمادی نسبت به اشخاص و نظام‌های انتزاعی است (گیدنز،119:1380).

روش تحقیق

تحقیق حاضر از نوع تحقیقات کمی است و با استفاده از روش پیمایش انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی دانشجویان شاغل به تحصیل در نیمسال دوم سال تحصیلی 95-94 دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان در 9 گروه آموزشی است که بالغ بر 11000 نفر بوده اند. حجم نمونه محاسبه شده بر اساس فرمول کرجسی و مورگان 400 نفر بود که با استفاده از روش نمونه­گیری احتمالی طبقه ای (Random Stratified Sampling) از میان 9 گروه آموزشی در سه دانشکده 'علوم انسانی'، 'علوم پایه و کشاورزی' و 'مهندسی و هنر'‌ و به نسبت دانشجویان هر دانشکده انتخاب شده اند. ابزار جمع­آوری اطلاعات پرسش­نامه­ای مشتمل بر سؤالات بسته طیف لیکرت است که در 4 سطح  اسمی، ترتیبی، فاصله­ای و نسبی تنظیم شده است. روایی ابزار تحقیق از نوع روایی محتوایی است. بر این اساس، مقیاس­ها و گویه­ها از نظر روایی صوری و سازه­ای ارزیابی شد. در روایی صوری نظرات اساتید و کارشناسان در مورد گویه­ها اعمال گردید و در ارزیابی روایی سازه­ای نیز از تکنیک تحلیل عامل استفاده شد. همچنین پایایی ابزار جمع­آوری اطلاعات، با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفت. از آن جا که ضریب  آلفای کرونباخ مربوط به این مجموعه پرسش­ها بزرگ­تر از 7/0 است بنابراین، پرسش­نامه دارای پایایی و اعتبار مطلوب است.

  

یافته های پژوهش

از میان جمعیت نمونه پژوهش 5/70  درصد (282 نفر)‌ دانشجوی دختر و 5/29 درصد (118 نفر) دانشجوی پسر بوده اند. 69%‌ از دانشجویان در رده سنی 18 تا  25 سال، 24 درصد در گروه سنی 26 تا 33 سال و 7 درصد در سن 34 تا 41 سال قرار داشتند. میانگین سنی حجم نمونه 22 سال است. 63 درصد از دانشجویان مجرد و 37 درصد متاهل بوده اند. 210 نفر (5/52 درصد) از دانشجویان حجم نمونه در دانشکده علوم انسانی، 118 نفر (5/29 درصد) در دانشکده علوم پایه و 72 نفر معادل 18 درصد در دانشکده مهندسی و هنر مشغول به تحصیل بودند. 34 درصد از دانشجویان ورودی سال 1394، 22 درصد ورودی سال 93، 20 درصد ورودی سال 92، 8 درصد ورودی سال 91 و 16 درصد ورودی قبل از 91 بوده اند. 5/31 درصد از دانشجویان به تازه گی (حدود 6 ماه و کمتر) از تلگرام استفاده می کنند. 5/19 درصد بین 6 ماه تا یک سال و 49 درصد بیش از یک سال است که از تلگرام استفاده می کنند. 32 درصد از پاسخگویان اظهار کرده اند که کمتر از 3 ساعت در شبانه روز از تلگرام استفاده می کنند. 25 درصد بین 3 تا 6 ساعت و 43 درصد بیش از 6 ساعت در شبانه روز از تلگرام استفاده می کنند. 21 درصد از دانشجویان در حداقل 3 گروه مجازی عضویت داشتند. 25 درصد در 3 تا 6 گروه و 54 درصد در بیش از 6 گروه عضو بودند. 68 درصد از حجم نمونه بعد از برخواستن از خواب قبل از هرکاری تلگرام خود را چک کرده، 20 درصد از پاسخگویان در مورد بازبینی تلگرام پاسخ ممتنع داده اند و تنها 12 درصد گفته اند که اولین کارشان چک کردن تلگرام نیست.

یافته‌­های استنباطی پژوهش

در آمار استنباطی پژوهش حاضر، برای بررسی فرضیه­ها از آزمون تی(t-test)  و اتا استفاده شده و نتایج حاصل از آزمون­ها در قالب جداول مربوطه، ارائه گردیده است.

فرضیه اول: این فرضیه بیانگر وجود تفاوت معنادار بین دو گروه دانشجویان دختر و پسر در میزان اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در شبکه تلگرام است. برای آزمون این فرضیه از آزمون تی دو میانگین مستقل استفاده شده است. جدول 1، بیانگر شاخص های توصیفی و نتایج آزمون t برای مقایسه میانگین متغیر مورد مطالعه با تفکیک جنسیت است. نتایج آزمون در جدول زیر، نشان می­دهد میزان T در این آزمون 69/3 و سطح معناداری معادل  00/0 است. یافته­ها نشان از تفاوت معنادار بین میانگین­های دو گروه پسر و دختر در میزان اعتماد اجتماعی دارد. میانگین نمره اعتماد اجتماعی دانشجویان دختر56/42 است، در حالیکه این میانگین برای دانشجویان پسر 64/40 است. در نتیجه میزان اعتماد اجتماعی دانشجویان دختر استفاده کننده از تلگرام بیشتر از دانشجویان پسر است. بنابراین جنسیت تأثیر معناداری در میزان اعتماد اجتماعی در دانشجویان دارد و به همین دلیل فرضیه اول مورد تأیید قرار می گیرد.

فرضیه دوم: این فرضیه بیانگر وجود تفاوت معنادار بین دو گروه متاهل و مجرد در میزان اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در شبکه تلگرام است. برای آزمون این فرضیه از آزمون دو میانگین مستقل استفاده شده است.

 

جدول شماره 1: نتایج آزمون تی برای متغیر جنسیت (N=400)

 

متغیر	N	درجه آزادی	T	سطح معناداری
جنسیت	دختر (282) 5/70% پسر (118) 5/29%	398	69/3	00/0

 

جدول 2، بیانگر شاخص های توصیفی و نتایج آزمون t برای مقایسه میانگین متغیر مورد مطالعه با تفکیک وضعیت تاهل است. نتایج آزمون در جدول زیر، نشان می­دهد میزان T در این آزمون 576/0- و سطح معناداری معادل 56/0 است. یافته­ها تفاوت معناداری را بین میانگین­های دو گروه مجرد و متأهل در میزان اعتماد اجتماعی نشان نمی­دهد. بنابراین وضعیت تأهل تأثیر معناداری در میزان اعتماد اجتماعی دردانشجویان ندارد و به همین دلیل فرضیه تأیید نمی­شود.

 

جدول شماره 2: نتایج آزمون تی برای متغیر وضعیت تاهل (N=400)

 

متغیر	N	درجه آزادی	T	سطح معناداری
وضعیت تاهل	مجرد (252) 63% متاهل (148) 37%	398	576/0-	56/0

 

فرضیه سوم: این فرضیه به تفاوت میان گروه­های سنی و میزان اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در شبکه مجازی تلگرام اشاره دارد. برای نشان دادن تأثیر متغیر سنی بر میزان اعتماد اجتماعی از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده است. جمعیت نمونه در 3 گروه سنی 25ـ 18، 33 ـ26 و 34 تا 41 سال طبقه­بندی شده است. همان طور که در جدول شماره 3 آمده است میزان F در این آزمون معادل 143/0 و سطح معناداری معادل87/0 است. با اینکه گروه سنی سوم (41-34 سال) از میانگین بالاتری در نمره اعتماد اجتماعی برخوردار است و به دنبال آن گروه دوم نسبت به گروه اول میانگین بالاتری دارد ولی، این تفاوت میانگین معنادار نیست. هرچند می توان اذعان کرد که با بالا رفتن سن به صورت طبیعی می تواند میزان اعتماد نیز بالا برود، ولی در این پژوهش متغیر سن، متغیر تاثیزگذاری برای کاربران تلگرام در میزان اعتماد اجتماعی نیست. به این ترتیب مشخص می­شود که تفاوت معناداری بین میانگین نمرات گروه­های سه گانه سنی در اعتماد اجتماعی وجود ندارد. و به همین دلیل فرضیه مورد نظر تائید نمی شود.

فرضیه چهارم: در این فرضیه بیان شده است که بین دانشکده های دانشگاه  و اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در تلگرام  تفاوت معناداری وجود دارد. نمونه آماری در 3 دانشکده علوم انسانی، علوم پایه و کشاورزی، و مهندسی و هنر طبقه­بندی شده­اند. به منطور نشان دادن تفاوت میانگین بین 3 دانشکده در میزان اعتماد اجتماعی از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده است. نتایج آزمون نشان می­دهد که میزان F در این فرضیه معادل 27/2 و سطح معناداری معادل10/0 است. با اینکه میانگین نمره دانشجویان دانشکده هنر و مهندسی نسبت به دو دانشکده دیگر بیشتر است، ولی با عنایت به سطح معناداری بیشتر از 05/0، این میانگین تفاوت معناداری را نشان نمی دهد. بنابراین متغیر مستقل دانشکده محل تحصیل نمی تواند متغیر تاثیرگذاری در اعتماد اجتماعی باشد. به همین دلیل فرضیه چهارم مورد تایید قرار نگرفت.

فرضیه پنجم: در این فرضیه بیان شده است که بین سال ورود به دانشگاه و اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در تلگرام  تفاوت معناداری وجود دارد. نمونه آماری در 5 گروه ورودی سال 94، 93، 92، 91، و قبل از 91 طبقه­بندی شده­اند. به منطور نشان دادن تفاوت میانگین بین این 5 گروه ورودی در میزان اعتماد اجتماعی از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده است. نتایج آزمون نشان می­دهد که میزان F در این فرضیه معادل 179/1 و سطح معناداری معادل32/0 است. بنابراین تفاوت معناداری بین میانگین نمرات متغیر وابسته اعتماد اجتماعی در 5 گروه مذکور مشاهده نشد و به همین دلیل فرضیه پنجم مورد تایید قرار نگرفت.

جدول شماره (3): نتایج آزمون تحلیل واریانس متغیرهای مستقل

متغیرها	N	F	ضریب اتا	سطح معناداری
سن	400	143/0	001/0	87/0
دانشکده	400	271/2	01/0	10/0
سال ورود	400	179/1	010/0	32/0
سابقه استفاده از تلگرام	400	623/4	05/0	01/0
مدت زمان مصروفه در تلگرام	400	255/5	08/0	00/0
عضویت در گروه های مجازی	400	100/4	04/0	01/0

فرضیه ششم: این فرضیه بیانگر تفاوت معنادار بین میانگین گروه های سه گانه سابقه استفاده از شبکه تلگرام و اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در تلگرام  است. حجم نمونه به لحاظ سابقه استفاده از تلگرام  در سه گروه 6 ماه و کمتر، بین 6 ماه تا یک سال و بیش از یک سال طبقه­بندی شده­اند. به منطور نشان دادن تفاوت میانگین بین 3 گروه در میزان اعتماد اجتماعی از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده است. نتایج آزمون نشان می­دهد که میزان F در این فرضیه معادل 623/4 و سطح معناداری معادل01/0 است. به این ترتیب مشخص می­شود که تفاوت معناداری بین میانگین گروه­های سه گانه مذکور در میزان اعتماد اجتماعی وجود دارد. بیشترین میانگین در بین گروهای مذکور مربوط به گروه دوم یعنی کسانیکه بین 6 ماه تا یک سال سابقه استفاده از تلگرام را دارند می باشد. بعد از گروه دوم، گروه سوم (بیش از یک سال) قرار دارد و کسانیکه به تازه گی در تلگرام عضو شده اند، میانگین نمره کمتری نسبت به دو گروه دیگر دارند. در نتیجه معلوم می شود هرچه سابقه استفاده از تلگرام بیشتر می شود میزان اعتماد اجنماعی نبز افزایش پیدا می کند. به عبارت دیگر سابقه استفاده از تلگرام در افزایش میزان اعتماد اجتماعی تاثیرگذار است. برای تشخیص تفاوت درون گروه­ها از آزمون تعقیبی پست هاک (Post Hoc) استفاده شد و نتایج آزمون نشان داد که میانگین هر سه گروه فوق به صورت زوجی نیز با هم متفاوت است(p=0.01). در نتیجه می­توان گفت که سابقه استفاده از تلگرام در تغییرات متغیر وابسته تاثیر گذار است. مقدار اتا نشان از تاثیر با شدت متوسط این متغیر در میزان اعتماد اجتماعی دارد.

فرضیه هفتم: این فرضیه به تفاوت میان مدت زمان مصروفه در تلگرام در شبانه روز  و میزان اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در تلگرام اشاره دارد. برای نشان دادن تأثیر این متغیر بر میزان اعتماد اجتماعی از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده است. جمعیت نمونه در 3 گروه تا سه ساعت در شبانه روز، 3 تا 6 ساعت و بیش از 6 ساعت طبقه­بندی شده است. همان طور که در جدول شماره 3 آمده است میزان F در این آزمون معادل 255/5 و سطح معناداری معادل001/0 است. با استفاده از داده های جدول، می توان تفاوت معناداری بین میانگین نمرات متغیر وابسته در 3 گروه مذکور مشاهده کرد. بیشترین میانگین در بین گروهای مذکور مربوط به گروه سوم یعنی کسانیکه بیش از 6 ساعت در شبانه روز از تلگرام استفاده می کنند، می باشد. بعد از گروه سوم، گروه دوم (3 تا 6 ساعت در شبانه روز) قرار دارد و کسانیکه کمتر از 3 ساعت از تلگرام استفاده می کنند، میانگین نمره کمتری نسبت به دو گروه دیگر دارند. در نتیجه معلوم می شود هرچه ساعات استفاده از تلگرام بیشتر باشد، میزان اعتماد اجنماعی نیز افزایش پیدا می کند. به عبارت دیگر مدت زمان استفاده  دانشجویان از تلگرام می تواند سطح اعتماد اجتماعی آنان را تغییر دهد. برای تشخیص تفاوت درون گروه­ها از آزمون تعقیبی پست هاک (Post Hoc) استفاده شد و نتایج آزمون نشان داد که میانگین هر سه گروه فوق به صورت زوجی نیز با هم متفاوت است(p=0.01). در نتیجه می­توان گفت هرچه مدت زمان استفاده از تلگرام بیشتر باشد، میزان اعتماد اجتماعی نیز بیشتر خواهد بود. مقدار اتا نشان از تاثیر با شدت قوی این متغیر در میزان اعتماد اجتماعی دارد.

فرضیه هشتم: در این فرضیه بیان شده است که بین عضویت در گروه های مجازی تلگرام و اعتماد اجتماعی متاثر از حضور در تلگرام  تفاوت معناداری وجود دارد. نمونه آماری در 3 دسته عضویت در سه گروه و کمتر، بین 3 تا 6 گروه و بیشتر از 6 گروه طبقه­بندی شده­اند. به منطور نشان دادن تفاوت میانگین بین این 3 گروه در میزان اعتماد اجتماعی از آزمون تحلیل واریانس استفاده شده است. نتایج آزمون نشان می­دهد که میزان F در این فرضیه معادل 100/4 و سطح معناداری معادل01/0 است. به این ترتیب مشخص می­شود که تفاوت معناداری بین میانگین گروه­های سه گانه مذکور در میزان اعتماد اجتماعی وجود دارد. بیشترین میانگین در بین گروهای مذکور مربوط به گروه سوم یعنی کسانیکه در بیش از 6 گروه مجازی عضویت دارند می باشد. بعد از گروه سوم، گروه دوم (عضویت در 3 تا 6 گروه) قرار دارد و کسانیکه در کمتر از 3 گروه عضو هستند میانگین نمره کمتری نسبت به دو گروه دیگر دارند. در نتیجه معلوم می شود هرچه تعداد گروه های مجازی بیشتر باشد، میزان اعتماد اجنماعی نیز افزایش پیدا می کند. به عبارت دیگر عضویت دانشجویان در گروه های بیشتر می تواند سطح اعتماد اجتماعی آنان را افزایش دهد. برای تشخیص تفاوت درون گروه­ها از آزمون تعقیبی پست هاک (Post Hoc) استفاده شد و نتایج آزمون نشان داد که میانگین هر سه گروه فوق به صورت زوجی نیز با هم متفاوت است(p=0.01). در نتیجه می­توان گفت که هرچه تعداد گروه های مجازی که دانشجویان در آن عضو می شوند، بیشتر باشد، میزان اعتماد اجتماعی نیز افزایش پیدا می کند. مقدار اتا نشان از تاثیر با شدت متوسط این متغیر در میزان اعتماد اجتماعی دارد.

  

نتیجه گیری

حدود یک دهه است که ارتباطات مجازی در ایران بسیار رونق گرفته است. در ابتدای امر این ارتباط از طریق ایمیل و در صفحات گفتگو (چت) اینترنتی باب شد. سپس امکان ارسال متن از طریق پیام کوتاه (اس ام اس) گسترش یافت و با پیشرفت تکنولوژی گوشی های تلفن همراه و راه اندازی شبکه های اجتماعی که دسترسی به آن ها از طریق گوشی های تلفن همراه نیز امکان پذیر است، امروزه این نوع ارتباطات به اوج خود رسیده است، به طوری که درصد بالایی از جوانان در بسیاری از گروه های مجازی عضو هستند و همه روزه مطالب بسیاری بین آن ها رد و بدل می شود. در این میان شبکه تلگرام یکی از ابزارهای مهم برای انجام تعاملات مجازی در جامعه ایرانی است. با توجه به یافته های توصیفی پژوهش حاضر حاکی از اینست که 49 درصد پاسخگویان بیش از یک سال است که از تلگرام استفاده می کنند و 43 درصد آنها بیش از 6 ساعت در شبانه روز را در تلگرام می گذرانند و 54 درصد در بیش از 6 گروه عضو هستند و همچنین 68 درصد از آنها بعد از برخواستن از خواب قبل از هرکاری تلگرام خود را چک می کنند، می توان از وقوع تغییراتی اساسی در امکان های کنش میان افراد سخن گفت. به عبارتی دیگر داده های فوق بیانگر اینند که به موازات پیشرفت های تکنولوژیک و حرکت به سمت جامعه اطلاعاتی، سبک زیستی افراد نیز تغییر کرده است. چنین تغییری به معنای گسترش روند تعاملات مجازی، توفق زیست مجازی بر زیست واقعی و عضویت و برقراری ارتباط در گستره متننوعی از گروه های اجتماعی است. بنابراین شبکه های اجتماعی در جامعه ایرانی، میدانی مهم برای انعکاس حضور و بودن افراد هستند و از بسترهای اصلی شکل گیری فضاها و گفتگوهای عمومی برای کنشگران اجتماعی هستند. در این میان اعتماد اجتماعی یکی از میانجی های مهمی می تواند باشد که کاربران را به استفاده بیشتر از شبکه تلگرام سوق دهد. با این حال  اعتماد اجتماعی خود از متغیرهای دیگری تاثیر می پذیرد که بنا بر نتایج پژوهش حاضر می توان گفت برحسب متغیر جنسیت، یافته­ها نشان از تفاوت معنادار بین میانگین­های دو گروه پسر و دختر در میزان اعتماد اجتماعی دارد. به این معنی که میزان اعتماد اجتماعی دانشجویان دختر استفاده کننده از تلگرام بیشتر از دانشجویان پسر است. از طرف دیگر می توان گفت که زنان اعتماد بیشتری در استفاده از شبکه تلگرام دارند و برحسب متغیر زمان و عضویت در گروه های تلگرامی، کسانیکه ساعات بیشتری از شبکه تلگرام استفاده کرده اند و در گروه های بیشتری عضو بوده اند، بیشتر از سایرین اعتماد به این شبکه دارند و این اعتماد می تواند باعث افزایش میزان اعتماد اجتماعی آنان نیز باشد. به عبارت دیگر، هرچه سابقه استفاده از تلگرام بیشتر می شود و افراد در گروه های بیشتری عضو می شوند، میزان اعتماد اجنماعی نبز افزایش پیدا می کند. گرچه شاید نفس استفاده ساعات زیاد از اینترنت را بتوان در لوای مفهوم اعتیاد به اینترنت امری منفی دانست، اما ارتباط معنادار متغیر زمان با اعتماد اجتماعی از سویی می تواند حاکی از این باشد که کاربران در گذر زمان با نحوه استفاده شبکه تلگرام بیشتر آشنا می شوند و هاله های ابهام و ناشناختگی کاربردهای چنین شبکه ای برایشان زدوده می شود و در سوی دیگر با عضویت در گروه های مختلف خطرپذیری افراد افزایش پیدا می کند و ممکن است، کارهایی که به تنهایی شهامت انجامشان را ندارند در بستر میانکنش های گروهی انجام دهند. 

* جامعه‌شناس، عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام‌نور، مدرس دانشگاه تهران

 

منابع

- آزاد ارمکی، تقی و دیگران. (1383). اعتماد، اجتماع و جنسیت؛ بررسی تطبیقی اعتماد متقابل در بین دو جنس. مجله جامعه‌شناسی ایران. دوره پنجم. شماره 3.

- ازکیا و غفاری. (1384). جامعه‌شناسی توسعه. تهران، انتشارات کیهان.

- الوانی، سیدمهدی و شیروانی، علیرضا. (1385). سرمایه اجتماعی (مفاهیم، نظریه‌ها و کاربردها). تهران، نشر مانی.

- امیرکافی، مهدی. (1374). اعتماد اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن. نمایه پژوهش. شماره 18، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- انعام، راحله. (1380). بررسی اعتماد بین شخصی در میان روستاییان شهریار، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهراء.

- اینگلهارت، رونالد. (1382). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی. (مترجم، مریم وتر). تهران، نشر کویر.

- بل، دانیل. (1389). درآمدی بر فرهنگ های سایبر، ترجمه: کوثری، م؛ حسنی، حسین. تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.

-  تاجبخش، کیان و همکاران. (1384). اعتماد، دموکراسی و توسعه. تهران، نشر شیرازه.

- چلپی، مسعود. (1382). جامعه‌شناسی نظم، تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی، تهران، نشر نی.

- دهخدا، علی اکبر (1373). «لغت نامه»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران

- رجبلو، موسی. (1385). بررسی میزان اعتماد اجتماعی بر حسب پایگاه اجتماعی، اقتصادی در میان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال. پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی. واحد تهران شمال:،دانشکده مدیریت و علوم اجتماعی.

- ریتزر جرج. (1386). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. (مترجم، محسن ثلاثی). تهران: انتشارات علمی.

- زاهدی، شمس السادات. (1390). از اعتماد عمومی تا اعتماد سیاسی(پژوهشی پیرامون رابطه اعتماد عمومی و اعتماد سیاسی در ایران)، پژوهش های مدیریت در ایران، دوره 15، شماره 4، زمستان 90.

- زتومکا، پیوتر. (1386). اعتماد یک نظریه جامعه شناختی. (مترجم، فاطمه گلابی). تهران، چاپ افست اتحاد.

- سلیمی،حسین.(1383).فرهنگ گرایی،جهانی شدن و حقوق بشر،تهران،نشر وزارت امورخارجه

- سلیمی، حسین. (1384). جهانی شدن، تهران، نشر سمت.

- شرام ، ویلبر. (134). ارتباط‌جمعی و رشد ملی، ترجمه ابراهیم رشیدپور، تهران، نشر دانشگاه تهران.

- شارع پور، محمود. (1380). فرسایش سرمایه اجتماعی و پیامدهای آن. نامه انجمن جامعه‌شناسی. سال اول. شماره یک.

- ضیمران، محمد. (1385). اندیشه‌های فلسفی در پایان هزاره دوم، تهران، نشر هرمس

- عمید. (1369). فرهنگ لغت فارسی عمید.

- فوکویاما، فرانسیس. (1379). پایان نظم؛ سرمایه اجتماعی و حفظ آن. (مترجم، غلامعباس توسلی). تهران، جامعه ایرانیان.

- کلمن، جیمز. (1386). بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمه؛ منوچهر صبوری، تهران، نشر نی.

- کیویستـو، پیتـر. (1388). اندیشه‌های بنیـادی در جامعه‌شناسـی، ترجمـه منوچهـر صبـوری، تهـران، نشـر نـی.

- گوتدینر، مارک؛ باد، لسلی. (1390). مفاهیم اساسی در مطالعات شهری، ترجمه ی عبدالرضا ادهمی، تهران، نشر برنا.

گافمن، اروینگ. (1391). نمود خود در زندگی روزمره، ترجمه مسعود کیان پور،

- گیدنز،آنتونی .(1384). مسائل محوری در نظریه اجتماعی، ترجمه محمد رضایی، تهران، انتشارات سعاد.

- گلابی، فاطمه. (1384). نقش اعتماد در امر توسعه با تأکید بر عملکرد و نقش شوراهای اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی. دانشکده علوم اجتماعی: دانشگاه تهران.

- گیدنز، آنتونی. (1384). پیامدهای مدرنیت. (مترجم، محسن ثلاثی). تهران، نشر مرکز.

- گیدنز، آنتونی. (1378). تجدد و تشخص. (مترجم، ناصر موفقیان). تهران: نشر نی.

- وبستر ، فرانک. (1383). نظریه‌های جامعه اطلاعاتی . ترجمه اسماعیل قدیمی ، تهران : انتشارات قصیده سرا.

 

- Adorno, Theodor W, Horkheimer, Max. (1987). Dialektik der Aufklärung, Frankfurt am Main: Fischer

- Bassett, C. (1997). Virtually gendered: life in an on-line world', in K.Gelder and S.Thornton (eds), The Subcultures Reader, London: Routledge.

- Brown, M. W. (1993). Alternative ways of assessing model fit. in: Bollen KA, Long JS (Eds.), Testing structural Equation Models, Thousand Oaks, CA: Sage

- Coleman, J. S. (1988). «Social Capital in the Creation of Human Capital». The American Journal of Sociology, (94): P.95

- Ellison NB, Boyd D.  (2007). Social network sites: Definition, history, and scholarship. Journal of Computer-Mediated Communicatio. 13(1):210-30.

- Fromm, Erich (2000). Die Furcht vor der Freiheit, übersetz von Liselotte und Ernst Mickel, München: Deutscher Taschenbuch Verlag.

- Fukuyama, F. (1995). Trust: the social virtues and the creation of prosperity. London: Hamish Hamilton.

- Joosten T. (2012). Social media for educators:Strategies and best practices. John Wiley & Sons.

- Kaplan AM, Haenlein M. (2010). Users of the world, unite!The challenges and opportunities of Social Media.Business horizons. 53(1):59-68.

- Koohi, M. (2012). Participation, Social Capital and Economic Empowerment among Farmers in Agricultural Production Cooperatives in Isfahan Province, Iran. PhD Thesis in Community Development. University Putra Malaysia. p.102.

- Korczynski, M. (2000). «The political economy of trust». Journal of Management Studies, (37), pp. 1-21.

- Luhman, N. (1979). Trust and Power: two works by Niklas Luhmann. Chichester: Wiley.

- Mandaranno, L., Steins, C. (2011). Building Social Capital in the Digital Age of Engagement, Journal of Planning Literature, 25: 123, pp. 124-135.

- Mrcuse, Herbert. (1967). Der eindimensionale Mensch, Berlin: Hermann Luchterhand Verlag GmbH.

- Mollering, G. (2006). Trust: Reason, Routine, Reflexivity. Oxford: Elsevier

- Nooteboom, B. (2007). «Social capital, institutions and trust».  Review of Social Economy, LXV. P. 87

- Simmel, G. (2004). The Philosophy of Money, Translated by Bottomor, T. London: Routledge.

- Tess PA. (2013). The role of social media in higher education classes (real and virtual) - A literature review.Computers in Human Behavior. 29(5):A60-A8.

- Wilska, Terhi_anna. (2002). Me a consumer?consumption,Identities and lifestyles in Today. Fanland. Acta Sociologica. Vol 45.