روزنامه‌نگاران حوزه سلامت چه ویژگی‌هایی دارند؟

روزنامه‌نگاران حوزه سلامت چه ویژگی‌هایی دارند؟

دور سلامت را خط بکشید!

اشاره: بهاره جلالوند- امروزه تعداد نشریات تخصصی، به نسبت گذشته روندی رو به رشد دارد. نشریات عمومی نمی‌­توانند فضای زیادی از صفحات خود را به موضوعات تخصصی علمی اختصاص دهند و این شرایط باعث می­‌شود آن دسته از مخاطبانی که می­ خواهند یک موضوع را دنبال کنند، به دنبال نشریات تخصصی بروند.

برای مثال، بسیاری تمایل دارند که در حوزه سلامت مطالعه کنند اما صفحات تخصصی نشریات عمومی هم آن ها را اقناع نمی‌کند و اینگونه است که مثلا نشریات تخصصی حوزه سلامت متولد می‌شوند. وقتی قرار است نشریه‌ای با یک موضوع تخصصی مثلا سلامت به چاپ برسد، برای تولید محتوای آن، به روزنامه نگاران و خبرنگارانی متخصص در این عرصه نیاز است تا محتوای تولیدی، بتواند نیاز مخاطب را به بهترین شکل ممکن، برآورده کند. اما اینکه خبرنگار یا روزنامه­ نگار این حوزه باید دارای چه ویژگی ­هایی باشد، پرسشی است که «دکتر محمدرضا رجبی شکیب»، پزشک و روزنامه نگار با تجربه حوزه سلامت، در ادامه به آن پاسخ داده‌اند.

***

 محمدرضا رجبی شکیب:

پیش از هر چیز باید تاکید کنم که آنچه در رابطه با ویژگی­ های روزنامه‌نگار و خبرنگار سلامت به آن­ ها اشاره می کنم، نظرات شخصی­ من به عنوان یک روزنامه نگار با سال های اندکی تجربه در حوزه ژورنالیسم سلامت است. شاید برخی از افراد، نظرات­ شان با من متفاوت باشد. من معتقدم کسی که می­ خواهد در حوزه سلامت، به عنوان روزنامه­‌نگار یا خبرنگار فعالیت کند، باید تحصیلات دانشگاهی مرتبط با حوزه سلامت داشته باشد. البته تحصیلات مرتبط، به پزشکی محدود نمی ­شود و رشته ­های دیگر مرتبط با پزشکی مانند تغذیه، پرستاری و ... ، هم در این گروه قرار می ­گیرند. روزنامه نگاری یا خبرنگاری در حوزه سلامت، مستلزم این است که فرد با ادبیات این حوزه آشنایی کامل داشته باشد و عدم آشنایی به این ادبیات، اعتبار محتوا را خدشه دار می کند. به خاطر دارم خبرگزاری ایسنا در دهه 80 اولین خبرگزاری­ محسوب می ­شد که سرویس سلامت را به صورت مستقل از سرویس اجتماعی راه­اندازی کرده بود و حجم بالایی از محتوا را در این عرصه تولید می­ کرد، ولی به دلیل عدم آشنایی روزنامه ­نگاران و خبرنگاران به ادبیات این حوزه، هرجا که عبارتی تخصصی به کار می رفت، واژه ها غلط نوشته شده بودند. خبرنگار از یک پزشک چیزی شنیده بود و چون با این واژه آشنا نبود، گاهی اشتباهات بدی رخ می داد که البته مخاطب عام نمی فهمید اما مخاطب متخصص را بی اعتماد می کرد. چنین مواردی حتی دربرخی روزنامه­ ها و مجلاتی که آشنایی کافی به ادبیات این حوزه ندارند، هنوز هم دیده می­ شود.

روانشناسی و خبرنگاری

آیا فارغ التحصیلان در رشته روانشناسی نیز می­ توانند در گروه خبرنگاران یا روزنامه‌نگاران حوزه سلامت قرار بگیرند؟ من معتقدم رویکرد دانشگاه های ما در رشته روانشناسی، به پزشکی نزدیک نیست و به همین دلیل، فردی که در رشته روانشناسی تحصیل کرده است در گروه افراد یاد شده قرار نمی­ گیرد. البته چنین فردی احتمالا به عنوان روزنامه نگار تخصصی حوزه سلامت روان می تواند موفق باشد.

 

تجربه، کاری از پیش نمی­برد

شاید برخی بر این باورند باشند که اگر خبرنگار یا روزنامه ­نگاری، سال ­های  زیادی در حوزه سلامت کار کند، می­ تواند کم کم با ادبیات این حوزه آشنا شود. اما اولا در سال­ های اول فعالیت، چه باید کرد؟ فعلا غلط بنویسد تا بعدا درست شود؟ دیگر اینکه فقط آشنایی با چند واژه نیست و فرد باید با ادبیات فنی این حوزه آشنا باشد. باید بتواند با یک پزشک متخصص هم کلام شود و زبان او را بفهمد و  این توانمندی تنها با داشتن تحصیلات مرتبط دانشگاهی بدست می­ آید. اگر فردی سالیان سال، مجلات و روزنامه­ های پزشکی را هم مطالعه کند، باز هم نمی تواند بنشیند و با یک متخصص بحث کند. اگر روزنامه نگار، به هر دلیل، از جمله کم سوادی در آن حوزه، منفعل باشد، معتقدم نمی شود از او کاری با کیفیت انتظار داشت.

شروط دیگری هم وجود دارد؟

معتقدم برای خبرنگاری یا روزنامه­ نگاری در حوزه سلامت، فارغ از ویژگی­ های عمومی که برای روزنامه­ نگار و خبرنگار خوب بر می شمریم، ویژگی های خاص دیگری هم باید لحاظ شود. مثلا فردی که می خواهد در حوزه دانش یا سلامت به عنوان خبرنگار یا روزنامه نگار فعالیت کند، باید زبان انگلیسی را به خوبی بداند و تسلط او، باید حداقل به اندازه ای باشد که بتواند از منابع اصلی استفاده کند. شاید ترجمه متن واژه به واژه از انگلیسی به فارسی ضرورتی نداشته باشد ولی خواندن و درک مطلب، ضرورت دارد. یک خبرنگار حوادث یا خبرنگار فعال در حوزه شهری، به اندازه یک خبرنگار یا روزنامه نگار حوزه سلامت به منابع انگلیسی، چندان نیازی ندارد، اما اهمیت دانستن زبان انگلیسی برای خبرنگاران و رونامه نگارانی که در حوزه علم و سلامت فعالیت دارند، به نسبت سایر حوزه­ها دو صد چندان است. انگلیسی زبان علمی دنیاست؛ چه خوشمان بیاید چه نیاید.

دایره ارتباطات گسترده

یک خبرنگار یا روزنامه نگار حوزه سلامت که می­ خواهد کار کیفی انجام بدهد، باید به دایره گسترده ارتباط با متخصصان این حوزه، توجه کافی داشته باشد. ارتباط با مقامات مسئول در حوزه سلامت را هم نباید نادیده گرفت؛ مخصوصا برای خبرنگار حوزه سلامت. اما به طور عام، روزنامه نگاری  که در این حوزه فعالیت می­ کند هر چقدر هم که از منابع خارجی بهره ببرد، باید در کنار آن از منابع داخلی هم استفاده کند و اعتبار مطلب را با منابع داخلی بالا ببرد. اولا هر چقدر هم منابع خارجی معتبر باشند باز هم احتمال خطا وجود دارد و ثانیا، چک کردن هر خبر خارجی با یک متخصص داخلی، به بومی سازی خبر کمک می کند. بومی سازی، ارزش خبری را بالا می برد.

ویژگی های عام را از یاد نبرید

خبرنگار یا روزنامه نگار حوزه دانش و سلامت، مانند خبرنگاران و روزنامه نگاران حوزه­ های دیگر، برای تمایز و موفقیت، ویژگی های عمومی تری را هم باید دارا باشد. برای مثال، داشتن روحیه جست و جو مهم است. او نباید تنها به یک منبع اتکا کند. داشتن تفکر انتقادی یکی دیگر از ویژگی هایی محسوب می شود که روزنامه نگار یا خبرنگار خوب باید داشته باشد. فعال بودن در این حوزه و کسب اطلاعات به صورت چهره به چهره، با وجود دسترسی به ابزارهای ارتباطی مختلف، می­ تواند بسیار مفید باشد و به موفقیت خبرنگار یا روزنامه نگار کمک کند. همه این موارد در کنار داشتن تحصیلات مرتبط، آشنایی به زبان انگلیسی و داشتن دایره گسترده ارتباط با متخصصین، سبب می شوند که فرد یک دیدگاه کلی نسبت به حوزه کاری خود داشته باشد. اما وقتی روزنامه نگار واجد دیدگاهی عالمانه در مورد موضوع نباشد، صرفا تبدیل می شود به یک مصرف کننده منفعل. او در آن صورت، دیگر یک روزنامه نگار نیست و نهایتا یک بلندگوست.

تفاوت بین روزنامه نگار و خبرنگار

بین روزنامه نگار و خبرنگار تفاوت وجود دارد. آن دسته از افرادی که در حوزه سلامت یا علم تنها رویدادها را دنبال می کنند و خبر می نویسند، خبرنگار به حساب می­آیند. این اخبار می تواند اخبار نظام سلامت باشد و موضوع آن تصمیم گیری ها و اتفاقات این حوزه؛ یا اخبار پیشرفت های علمی جدید باشد.اما گروهی هم هستند که صفحات داخلی روزنامه ها را می نویسند. آنها هم روزنامه نگار محسوب می شوند اما تخصص آنها فیچرنویسی است. شاید تعبیر«مجله نگاری» به نوعی به این تخصص اشاره می کند.

از تحصیل تا آموزش

اگر سوال کنید آیا نمی شود به یک روزنامه نگار یا فارغ التحصیل روزنامه نگاری آموزش های تخصصی داد؛ می گویم در حوزه های دیگر چرا، اما در حوزه دانش و سلامت، این روش را موفق نمی بینم. کسانی که تحصیلات دانشگاهی مرتبط با پزشکی دارند، الزاما نیازی نیست که تحصیلات دانشگاهی روزنامه نگاری را نیز داشته باشند که البته اگر بتوانند هر دو تحصیلات را در کنار هم  کسب کنند، به موفقیت شان بسیار کمک خواهد کرد. برای روزنامه نگار شدن، همان طور که بسیاری از اساتید هم تاکید می کنند افراد باید مهارت های خبرنگاری یا روزنامه نگاری را در محیط کار واقعی یاد بگیرند. البته شرکت در کارگاه هایی که اساتید ماهر و با تجربه ای  در آن ها تدریس می کنند هم مفید است. اما اینکه فکر کنیم می شود با چند ماه آموزش مدون، یک روزنامه نگار را متخصص کرد، دستکم می توانم بگویم خوشبین نیستم و می شود کارگاه هایی برگزار کرد، اما اسمش تربیت روزنامه نگار تخصصی نیست. تربیت روزنامه نگار تخصصی در فیلد و در حین کار ممکن است. خب من معتقدم کسی که تحصیلات مرتبط داشته باشد  و استعداد و علاقه کافی، زیر نظر یک روزنامه نگار متخصص حرفه ای، می تواند روزنامه نگار متخصص حرفه ای شود. اما راه های دیگر، لقمه را دور سر پیچاندن است.