همه ما طعم تحقیق‌های دوره مدرسه و دانشگاه را به یاد داریم و بارها برای انجام آن‌ها ساعت‌های طولانی کتابخانه‌ها را به دنبال سرنخی از اطلاعات مرتبط با آن موضوع زیر و رو کرده ایم یا به ده‌ها نفر نام نوشته و در عصر جدید ایمیل زده تا اطلاعات قابل اطمینانی را به دست آوریم. اما امروز کارها ساده شده است، بچه‌های مدرسه، دانشجویان و حتی روزنامه نگارانی که قصد نگارش مقاله‌های تحقیقی دارند، در دوران ما برای تحقیقاتشان مرجعی دم دست و فوری در اختیار دارند: ویکی پدیا.

همه ما طعم تحقیق‌های دوره مدرسه و دانشگاه را به یاد داریم و بارها برای انجام آن‌ها ساعت‌های طولانی کتابخانه‌ها را به دنبال سرنخی از اطلاعات مرتبط با آن موضوع زیر و رو کرده ایم یا به ده‌ها نفر نام نوشته و در عصر جدید ایمیل زده تا اطلاعات قابل اطمینانی را به دست آوریم. اما امروز کارها ساده شده است، بچه‌های مدرسه، دانشجویان و حتی روزنامه نگارانی که قصد نگارش مقاله‌های تحقیقی دارند، در دوران ما برای تحقیقاتشان مرجعی دم دست و فوری در اختیار دارند: ویکی پدیا.

تفاوت کار برای آن‌ها با نسل گذشته خود مانند کار روزنامه‌نگاران است. نسل جدید روزنامه‌نگارهای ما اگر یک روز اینترنت و سایت های اطلاع رسانی قطع شوند آخر شب بی خبر از همه جا باقی می‌مانند و صفحه آراهای حرفه‌ای امروز شاید تصوری از مصیبت‌های صفحه آرایی غیر رایانه ای که تا چند سال پیش پدیده‌ای عمومی بود ندارند. بسیاری از کسانی هم که به دنبال تحقیقات سریع هستند درکی از دوران پیش از ویکی پدیا ندارند، دورانی که از سال 2001 میلادی آغاز شد.

ویکی پدیا را در این سال جیمی والس و لری سنگر ابداع و راه‌اندازی کردند. ویکی پدیا خود را اینگونه تعریف می کند: دانش‌نامه‌ای رایگان، بر پایه فناوری شبکه، چند زبانه و ساخته شده بر اساس همکاری داوطلبان.

شاید خود این دو بنیانگذار نیز فکر نمی کردند در 8 سال فعالیت، این دایره‌المعارف دارای 13 میلیون مدخل شود  که تنها 3 میلیون مدخل آن به زبان انگلیسی نگارش یافته است. اینک ویکی مرجعی منحصر به فرد در جهان اینترنت است و بسیاری از سایت‌ها توضیحات کلمات و اصطلاحات خود را با پیوندهای اینترنتی به مقالات این سایت ارجاع می‌دهند و گوگل لینک صفحات مربوط به این دانشنامه را در بالاترین سطح نتایج خود هنگام جستجوی واژه‌ها نشان می‌دهد.

ویژگی مهم این دایره المعارف نسبت به دایره المعارف‌های دیگر تیم نویسندگان آن است، برخلاف دایره المعارف‌های رایج همه مردم می‌توانند این دایره المعارف را بنویسند یا آن را ویرایش کنند. ویکی بر مبنای مشارکت عمومی بنا شده است و توسعه خود را مدیون همین امر می‌داند. این ایده در ابتدا با شک و شبهه فراوانی همراه بود، اگر همه مردم بتوانند در نگارش یا ویرایش یک دایره المعارف مرجع همکاری کنند چطور می‌توان به آن اعتماد کرد.

بنیانگذاران معتقد بودند فشار اجتماعی مردم و به ویژه طبقه فرهنگی در طول زمان این مشکل را حل خواهد کرد و از سوی دیگر بی‌نام بودن نویسندگان، عدم پرداخت مالی به آن‌ها و دارا نبودن هیچ نوع حقی بر نوشته از سوی نویسندگان آن باعث خواهد شد تعداد افراد مزاحم کمتری به عمد اطلاعات غلط را وارد مجموعه کنند و اطلاعات غلط از سوی افراد با صلاحیت تصحیح می‌شود. در طول زمان در کمال تعجب این ایده موفق از آب در آمد. بسیاری از سازمان‌ها و افراد به کمک ویکی آمدند و آن را به مرجعی به روز، دقیق و قابل اعتماد و توسعه یابنده تبدیل کردند.

این موفقیت در کنار ارائه روش‌های ویرایشی، طراحی لایه‌هایی برای جلوگیری از نفوذ اسپم‌ها و خرابکاری‌های هدفمند و منع نویسندگان از نگارش درباره برخی از موضوعات یا حذف برخی مقالات پس از بحث های داخلی، باعث شد تا اعتبار ویکی به حدی افزایش یابد که به کتاب مقدس اطلاعات دوران معاصر تبدیل شود اما ایمان بیش از اندازه به این پدیده جدید می‌تواند مصیبت بار باشد.

روزنامه‌نگاران یکی از مشتری‌های اصلی ویکی به شمار می‌روند. این پدیده به ویژه در کشورهایی مانند ایران که روزنامه‌نگاران دسترسی به منابع دست اول - به دلیل ضرورت پرداخت حق اشتراک سنگین از سوی رسانه - را ندارند به یک معجزه شبیه بود، اینک اطلاعات رایگان در اختیار روزنامه نگاران قرار داشت و آن‌ها می‌توانستند با کمک این داده‌ها مطالب خود را مستند کنند. با گسترش ویکی فارسی ارجاعات به این صفحات فارسی نیز افزایش یافت و اینک برخی نویسندگان ویکی را فصل الخطاب بحث‌ها می‌دانند اما این اعتماد تا کجا باید ادامه یابد؟

ویکی پدیا با تمام رشدش هنوز آسیب پذیر است. هزاران اشتباه کوچک و ده‌ها اشتباه بزرگ تا کنون در این دایره المعارف کشف شده‌اند که بر خلاف انتظار مدت طولانی دوام آورده‌اند. تایمز آنلاین فهرستی از خنده دار ترین اشتباهات ویکی را فهرست کرده است¹. در یکی از آن‌ها زمانی که به سراغ جستجوی نام دیوید بکهام می‌رفتید او دروازه بانی چینی متعلق به قرن 18 میلادی معرفی شده بود. البته یک روزنامه‌نگار ورزشی احتمالا می‌تواند غلط بودن این مطلب را به سرعت تشخیص دهد اما اگر چنین اشتباهی در توضیح  یک ترکیب شیمیایی وجود داشته باشد آیا یک روزنامه نگار علمی که می‌خواهد به سرعت اطلاعاتی از آن ترکیب را در سابقه مطلبی که می‌نویسد بیاورد می‌تواند متوجه شود؟

بسیاری از اوقات پاسخ منفی است. در ویکی فارسی این مساله به شکل حادتری خود را نشان می‌دهد. ویکی فارسی با توجه به تعداد کم نویسندگان که عمدتا به جای نگارش مقاله آن را بر مبنای ترجمه‌ای کوتاه از نسخه انگلیسی به روز می‌کنند با غلط های فاحشی همراه است.

ویکی در دوران ما کمک بزرگی به روزنامه‌نگاران - در کنار بقیه مردم - کرده است. اما اگر کسی ویکی را پایان کار تحقیق و تحقیق را به معنی جستجو در ویکی بداند مطمئنا خود را در خطر جدی اشتباهات گاه مهلک قرار داده است. خواندن مقاله ویکی‌پدیا در باره یک موضوع به معنی تحقیق نیست اما می تواند شروعی برای یک بررسی باشد. اکثر اوقات لینک های بخش منابع ویکی از کل مطالب آن با اهمیت تر هستند چون جستجو گر را به سمت مطالب دست اول تر راهنمایی می‌کنند و از طریق آن می‌توان داده‌های خود را توسعه داد.

بی احتیاطی در استفاده از ویکی پدیا - به ویژه نسخه کمتر قابل اطمینان تر فارسی آن - می‌تواند این دایره المعارف را به دشمنی علیه ما و خودش تبدیل کند.

به همین دلیل باید مواظب ویکی بود. ویکی از یک سو دروازه‌های منابع گسترده‌ای را پیش روی ما می‌گشاید و از سوی دیگر ما را در مقابل تهدید اطلاعات نادرست قرار می‌دهد.

 

برای مطالعه بیشتر:

http://www.ajr.org/Article.asp?id=4461

 

---

1- http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article730025.ece