گفتاری از یونس شکرخواه - قسمت دوم

اما ریشه ماجرای بحث حاکمیت اینترنت اساسا به وجود سازمانی به نام آیکان  (ICANN) بر می‌گردد:

Internet Corporation For Assigned Names and Numbers

آیکان؛ مؤسسه اینترنتی برای اعداد و نام‌های اختصاص یافته؛ یک سازمان بین‌المللی غیرانتفاعی است که در سال 1998به وجود آمده است. آیکان مسئول پروتکل‌های اینترنتی، تخصیص آدرس، تعیین پروتکل، مدیریت سیستم دامنه‌های کشوری و عمومی و مدیریت سیستم سرورهای ریشه (Root Server) است. (سیزده سرور اصلی جهان که اسامی را به آی‌پی ترجمه می‌کنند که  به آن‌ها ریزالو می‌گوئیم) این خدمات قبلا بر اساس قراداد فیمابین دولت آمریکا و نهاد اینترنتی برای اعداد تخصیص یافته (Internet Assigned Numbers Authority IANA:) و سایر سازمان‌ها انجام می‌شد که در نوامبر 1998 بر مبنای تفاهم نامه‌ای که با وزارت بازرگانی آمریکا منعقد شد آیکان به عنوان یک شرکت خصوصی غیرانتفاعی در ایالت کالیفرنیای آمریکا به ثبت رسید. پس به این ترتیب  آیکان یک شرکت کالیفرنیایی خصوصی است که در سال 1998 به وجود آمده و به تدریج به حاکم بلامنازع مقولات فنی اینترنت تبدیل شده است و طبعا آمریکا حامی آیکان  این واحد شبه خود مختار حکومت خود است.

اداره چند جانبه اینترنت

بنابراین در ژنو بود که برای نخستین بار و به طور رسمی قدرت فنی بلامنازع  آیکان  در امور اینترنت با  تصویب پیشنهاد  اداره چند جانبه اینترنت در بیانیه اصول (بیانیه 67 ماده‌ای اصول) به چالش کشیده شد و این ضربه‌ای به دیپلماسی ارتباطی یکجانبه گرای آمریکا بود.

یکی از مهمترین مسایل اصلی مورد بحث در اجلاس بحث حاکمیت اینترنت (internet governance) چگونگی اداره اینترنت بود. امریکا و اروپا از یک سو و کشورهایی چون چین و برزیل وسازمان‌های جامعه مدنی درطرف مقابل و در کل  آیکان  و ITU  در اجلاس  تا حدودی رویاروی یکدیگر قرار گرفتند و فضای غالب خواهان غلبه ITU بود. اختلاف ITU  و آیکان اگر چه پدیده جدیدی نبود اما در این اجلاس مخالفت آمریکا با حاکمیت ITU بر اینترنت آشکارا اعلام شد.

گروه کاری حاکمیت اینترنت (Working Group on Internet Governance - WGIG)

اما به هر حال در پایان اجلاس مقرر شد تا یک گروه کاری در یک فرایند باز و فراگیر، مکانیزم مشارکت فعال و همه جانبه دولت‌ها، بخش خصوصی و جامعه مدنی را از سوی کشورهای توسعه یافته و رو به توسعه به پیشنهاد اعلامیه اجلاس زیر نظر کوفی عنان تشکیل دهد و تا سال 2005 (اجلاس تونس) یک تعریف کاری از حاکمیت اینترنت ارائه کند. این گروه کاری و باز در واقع آمیزه‌ای از نمایندگان دولت‌ها، بخش خصوصی و سازمان های غیر دولتی خواهد بود. موضع آمریکا در این میان حمایت از بخش خصوصی بود. موضع ایران در اجلاس ، حمایت از دیدگاه مبتنی بر اداره جمعی و مشارکتی اینترنت بود. البته آمریکایی‌ها و بخش خصوصی در زمینه نحوه مدیریت اینترنت به صراحت گفته بودند از شکل گیری گروهی تحت نظر سازمان ملل برای کنترل و مدیریت اینترنت جلوگیری خواهند کرد. این مخالفت تا حدی بود که دیوید گراس، هماهنگ کننده سیاست های اطلاعاتی و ارتباطی امریکا گفت واشنگتن از پیشنهاد اداره اینترنت  توسط ITU حمایت نخواهد کرد. گراس گفت اطمینان دارد دیدگاه‌های امریکا در اجلاس شنیده خواهد شد و حتی اگر امریکا مجبور شود دیدگاه‌های خود را در اعلامیه‌ای جداگانه ابراز خواهد کرد.

در هر صورت حتی همین  تصویب پیشنهاد  تشکیل یک گروه کاری برای ارائه یک تعریف کاری از حاکمیت اینترنت یک ضربه به دیپلماسی ارتباطی یکجانبه گرای آمریکا بود.

سخنرانی سید محمد خاتمی رئیس جمهور وقت ایران در نخستین روز اجلاس در زمان مناسبی ارائه شد. نکات مطروحه در سخنرانی 6 دقیقه‌ای رئیس جمهور ایران بسیار فنی و با توجه به ترمینولوژی رایج ارتباطات در سطح جهانی تنظیم شده بود. و این محور هم در آن گنجانده شده بود: یافتن سازوکار دموکراتیک و فراگیر برای مدیریت جهانی اینترنت در جهت ایفای نقش موثر برای همه بازیگران از جمله کشورهای در حال توسعه.

اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی - 16 تا 18 نوامبر 2005

دو سال بعد همانطور که گفتم من در تونس هم بودم و اجلاس تونس هم دو سند به نام‌های تعهد تونس و دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی به تصویب رساند.

تعهد تونس40 ماده داشت که همان اعلام اصول و در واقع بینش اجلاس بود، مثل ژنو. اما دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی هم 122 ماده داشت که همان طرح اقدام و در واقع نقشه عملیاتی در راستای تحقق بینش بود. مواد دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی به این شکل تنظیم شده بود:

مواد 3 تا 28 مربوط به  مکانیزم‌های مالی برای مواجهه با چالش‌های ICT  برای توسعه  بود.

مواد 29 تا 82 مربوط به حاکمیت اینترنت بود. (خودتان ببینید که اختصاص بیش از 50 بند به بحث حاکمیت اینترنت یعنی اهمیت فوق العاده آن)

مواد 83 تا 122 مربوط به  اجرا و تعقیب مسائل بود.

دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی یک ضمیمه یازده ماده‌ای هم داشت که به یازده خط عمل جامعه اطلاعاتی معروف شد و هنوز هم دنبال می‌شود: Annex : 11 Action lines (c1 - c11) / possible moderators& facilitators

تشکیل مجمع راهبری (حاکمیت) اینترنت

در واقع همانطور که گفتم این در پایان اجلاس ژنو بود که مقرر شد  یک گروه کاری در یک فرایند باز و فراگیر، مکانیزم مشارکت فعال و همه جانبه دولت‌ها، بخش خصوصی و جامعه مدنی را از سوی کشورهای توسعه یافته و رو به توسعه به پیشنهاد اعلامیه اجلاس، زیر نظر کوفی عنان تشکیل دهد و تا سال 2005 (اجلاس تونس) یک تعریف کاری از حاکمیت اینترنت ارائه کند. این کار تا پیش از اجلاس تونس به پایان رسید و تشکیل مجمع راهبری (حاکمیت) اینترنت (Internet Governance Forum - IGF) به یکی از مهم‌ترین نتایج اجلاس جهانی سران درباره جامعه‌ اطلاعاتی تبدیل شد که این بار در تونس خودش را در قالب مواد 29 تا 82 تحت عنوان حاکمیت اینترنت نشان داد و هدف اصلی آن بحث بر سر مسائل مرتبط با حاکمیت اینترنت و ارائه توصیه‌ برای جامعه جهانی در این زمینه بود.