مهارت‌ها و تکنیک‌های نویسندگی در رادیو عنوان مجموعه گفتارهایی از استاد احمد سروری از تهیه‌کنندگان ارشد رادیوست. تاکنون دو گفتار از این سلسله مباحث یا عناوین «چگونه مطلب رادیویی بنویسیم» و «سه گام اصلی در نوشتن برای رادیو» از سمع و نظرتان گذشت. در این بخش وی به زبان نگارش در گفتارهای رادیویی و اثرپذیری آن از موضوع برنامه می‌پردازد.

اشاره: مهارت‌ها و تکنیک‌های نویسندگی در رادیو عنوان مجموعه گفتارهایی از استاد احمد سروری از تهیه‌کنندگان ارشد رادیوست. تاکنون دو گفتار از این سلسله مباحث یا عناوین «چگونه مطلب رادیویی بنویسیم» و «سه گام اصلی در نوشتن برای رادیو» از سمع و نظرتان گذشت. در این بخش وی به زبان نگارش در گفتارهای رادیویی و اثرپذیری آن از موضوع برنامه می‌پردازد. باهم می‌شنویم و می‌خوانیم.

***

در بخش دوم گفتارکه درباره اسلوب نویسندگی در رادیو به مقوله زبان در نگارش گفتارهای رادیویی می‌پردازم. سبک و سیاق گفتار و زبان نگارش در برنامه‌های رادیو گونه واحدی نیست. زیرا عواملی که در شکل‌گیری زبان برنامه نقش دارند از یک موقعیت ارتباطی به موقعیت دیگر ثابت نیستند و تغییر می‌کنند. اهم این عوامل عبارتند از موضوع برنامه، اهداف، قالب، مخاطبان، زمان پخش برنامه و علایق و گرایش‎های زبانی عوامل یعنی نویسنده، گوینده، گزارشگر و کارشناس که در خصوص هریک از اینها به اجمال توضیح می‌دهم.

از جمله عواملی که زبان برنامه را دست کم از جنبه واژگانی تحت تاثیر قرار می‌دهد، موضوع است. ما در رادیو تقریبا با یازده طیف موضوعی متفاوت سروکار داریم که عبارتند از موضوعات اجتماعی، علمی، فرهنگی، ادبی، هنری، تاریخی، سیاسی، اقتصادی، ورزشی و موضوعات تفریحی و سرگرم کننده.

بدیهی است برنامه‌ای که موضوع آن علمی است با برنامه‌ای که موضوع آن ادبی است نمی‌تواند زبان یکسانی داشته باشد.

در مطالب علمی؛ اصطلاحات و تعبیرها تا حدودی تثبیت شده است؛ زبان خالی از بار عاطفی است و ساختاری شفاف و صریح دارد؛ برخلاف زبان ادبی در آن ترکیب‌های خیال‌انگیز و صنایع لفظی نظیر ایهام؛ استعاره و کنایه وجهی ندارند.

در متن علمی جمله به روشن‌ترین وجه و صرفا برای افاده معنا و انتقال اطلاع و مفهوم به کار برده ‌می‌شود؛ کلمات و پوسته زبان خود در بین نیستند و نباید ذهن مخاطب را درگیر خود کنند.

اما در متن ادبی علاوه بر مفهومی که از ساخت یک جمله موردنظر است خود واژه‌ها؛ الفاظ و صورت عبارات هم به جهت حس‌انگیزی و تاثیر عاطفی در مخاطب حائز اهمیت‌اند.

اینها درمجموع زبان برنامه علمی را با برنامه ادبی متمایز می‌کند. در برنامه‌های سیاسی نیز اینچنین است. در این برنامه‌ها نیز برای بسیاری از مفاهیم، واقع تعابیر و اصطلاحات معینی به کار می‌رود که چون این اصطلاحات حامل بار معنایی شناخته شده‌ای هستند نمی‌توان از مترادف لغوی آنها استفاده کرد.

مثلا عبارت قدرت‌های بزرگ در متن سیاسی معنایی القا می‌کند که با عبارت کشورهای نیرومند لزوما یکسان نیست. در کل در ادبیات سیاسی رادیو خصوصا در تفاسیر و تحلیل‌های سیاسی نویسنده حق تفنن زبانی ندارد و باید در طرز جمله‌بندی و انتخاب واژگان بسیار دقیق باشد. این دقت در برنامه‌های خبری به نهایت خود می‌رسد، چراکه نویسنده باید مراقب نحو جملات و ترکیب سازه‌ها و تقدم و تاخر عبارات باشد که جمله معانی ضمنی یا مفهوم دیگری غیر از آنچه مراد نویسنده است القا نکند. زبان برنامه‌های معارفی از جهت این‌که در آنها آیات قرآن کریم و احادیث و گزیده‌های از متون مذهبی کلاسیک استفاده می‌شود و جمله‌بندی‌ها متاثر از نحو زبان عربی است و با زبان برنامه‌های دیگر در رادیو همسان نیست.

آنچه گفته شد از جهت تاثیر موضوع در زبان برنامه بود. اما این تنها موضوع نیست که زبان برنامه را متاثر می‌کند بلکه اهداف کار و قالب‌های انتقال پیام هم در این باره نقش دارند.

برنامه‌ای که صرفا هدف آن اطلاع‌رسانی و ارشادگری است با برنامه‌ای که هدف آن فقط سرگرم کنندگی است زبانی متفاوت دارد. نویسنده در برنامه‌های سرگرم کننده عموما به سیاق محاوره گرایش دارد و در گفتارها گاهی بی‌مبالاتی زبانی مشهود است. حال آن‌که برنامه‌های با کارکرد آموزشی و اطلاع‌رسانی با مراتبی از سنجیدگی زبانی ملازمه دارند.