نوشتار پیش رو، از کتاب «هنر روزنامه نگاری» اثر دانا حبیب کرکوکی، انتخاب شده است. نویسنده این کتاب - که آنرا به زبان عربی تحت عنوان«فنون التحریر الصحفی» به رشته تحریردرآورده است - متولد 1975، دانشجوی دکترای رشته روزنامه نگاری از دانشگاه بغداد است. از وی تاکنون سه کتاب (دو مجموعه داستان و کتاب خطابه سیاسی) و چندین مقاله به زبان عربی منتشر شده است...

اشاره : نوشتار پیش رو، از کتاب «هنر روزنامه نگاری» اثر دانا حبیب کرکوکی، انتخاب شده است. نویسنده این کتاب - که آنرا به زبان عربی تحت عنوان«فنون التحریر الصحفی» به رشته تحریردرآورده است - متولد 1975، دانشجوی دکترای رشته روزنامه نگاری از دانشگاه بغداد است. از وی تاکنون سه کتاب (دو مجموعه داستان و کتاب خطابه سیاسی) و چندین مقاله به زبان عربی منتشر شده است.

خبرنگاری برای رادیو وتلویزیون، سردبیری روزنامه «کرکوک الغد» در سال‌های 2004 تا 2005،  ستون نویس نشریه «شفق» درکرکوک، رئیس بخش اطلاع رسانی دانشکده هنرهای زیبای کرکوک و عضو سندیکای روزنامه نگاران کردستان از دیگر سوابق وی است.

***

 ابتدا

ستون نویسی در روزنامه‌نگاری، امروزه یکی از هنرهای ارزشمند محسوب می‌شود. اکنون دیگر همه‌ مخاطبان، هر روز صبح مشتاق مطالعه‌ ستون موردعلاقه‌ خودشان هستند... ستون‌ها مختص یک صفحه‌ خاص نیستند و در هر صفحه‌ای با توجه به نوع مطالب آن، می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد. مثلاً صفحه‌ ورزشی، یک ستون ورزشی و صفحه‌ هنری نیز یک ستون هنری را در خود جای می‌دهد.

بسیاری از روزنامه‌نگاران حرفه‌ای از طریق نوشتن ستون‌های گوناگون در روزنامه‌ها به جایگاه بلندی در میان خوانندگان رسیده‌اند، به‌طوری‌که روزنامه‌ها هم برای فروش بیشتر، به این نویسندگان تکیه کرده‌اند. مخاطبان زیادی هستند که هر روز در روزنامه‌ها به‌دنبال ستون‌ها و نویسندگان خاص آن‌ها می‌گردند.

بنابراین ستون‌ها باعث افزایش حس پویایی و سرزندگی روزنامه‌ها می‌شوند؛ چیزی که پیش از این، روزنامه‌ها به خود ندیده بودند. از طرف دیگر بسیاری از روزنامه‌های پُرتیراژ، ستون‌های پُرمخاطب را از روزنامه‌نگاران حرفه‌ای می‌خرند و به این وسیله به جذب هرچه بیشتر و بیشتر مخاطب می‌پردازند.

 

تعریف ستون نویسی

ستون یکی از هنرهای روزنامه‌نگاری است که هدف آن، رساندن اطلاعات و آگاهی‌های ویژه‌ای است و یا این‌که دیدگاه خاص نویسنده را در باره‌ موضوعی خاص بیان می‌کند. ستون‌ها مکان مشخص خود را در روزنامه‌ها و مجلات دارند. در یک تعریف دیگر می‌توان گفت:

بخش مشخصی از یکی از صفحات روزنامه است که به یک نویسنده‌ توانا اختصاص می‌یابد و نام نویسنده [یا نام مستعار او] بر بالای آن نوشته می‌شود.

همچنین در تعریفی دیگر:

یکی از روش‌های اظهارنظر در روزنامه است که معمولاً با یک عنوان مشخص توسط یک یا چند نفر نوشته می‌شود و نام نویسنده نیز بر بالای آن به‌چشم می‌خورد و به‌صورت دوره‌ای (روزانه یا هفتگی) در صفحه‌ ثابت و معینی نوشته می‌شود و دیدگاه یا تجربه و دانش نویسنده را بیان می‌نماید.

در زبان انگلیسی از واژه‌ی Column برای ستون روزنامه استفاده می‌شود. البته این واژه برای ستون ساختمان هم به‌کار می‌رود؛ و این خود به‌معنی آن است که ستون روزنامه‌نگاری از لحاظ جایگاه و وظیفه برای روزنامه به‌مثابه‌ ستون برای ساختمان است.

در روزنامه‌نگاری بریتانیایی و امریکایی، از واژه‌ Columnist برای نویسندگان ستون‌ها استفاده می‌شود. این عنوان تنها به ستون‌نویسان صاحب‌نام اطلاق می‌شود. نویسندگانی هم که در این حرفه مشهورباشند، با عنوان World famous columnist یعنی «ستون نویسان صاحب‌نام جهان» شناخته می‌شوند.

 

 ‌مشخصات ستون‌

1ـ ستون نویسی در روزنامه عبارت است از تبیین و یا تجزیه و تحلیل یک مسأله و بیان دیدگاه خاص نویسنده به‌روشی اصولی و راهنمایی مخاطب از طریق تجربه‌ها و تفکرات مشخص نویسنده. ستون‌ها به قلم نویسندگان توانا، روزنامه‌نگاران و یا افراد باتجربه در مسائل زندگی و دیگر علوم انسانی به رشته‌ تحریر درمی‌آیند.

2ـ ستون‌ها مسائل بسیار متنوعی از سیاست داخلی و خارجی گرفته تا کوچک‌ترین احساسات و آرزوهای بشری را در بر می‌گیرند.   

 

 ویژگی‌های ستون‌

مهم‌ترین ویژگی‌های ستون‌های روزنامه عبارتند از:

1ـ ستون‌ها دو عنوان متفاوت دارند که یکی از عنوان‌ها ثابت و دیگری متغیر است. نویسنده عنوان ثابتی را برای ستون‌اش در نظر می‌گیرد ـ (مثلاً عنوان «با صدای بلند») ـ و سپس برای هرکدام از ستون‌ها  نیز متناسب با نوع موضوع آن، عنوان دومی (متغیر) را انتخاب می کنند.

2ـ لازم نیست که نویسنده‌ ستون، حتماً یکی از کارکنان روزنامه باشد، اما لازم است که وی بر اصول و فنون روزنامه‌نگاری تسلط کافی داشته باشد.

3ـ چنانچه خبرها، گزارش‌ها، مقاله‌ها و مصاحبه‌ها صفحه‌ ثابتی داشته باشند، در این‌صورت از ستون‌ها با عنوان میهمان آن صفحه‌ها یاد می‌شود. در چنین حالتی، به‌جز صفحه‌ نخست، همه‌ صفحات دیگر می‌توانند ستون‌ها را در خود جای دهند.

4ـ تحقیقات نشان داده که اغلب مخاطبان به ستون خاص یک نویسنده عادت می‌کنند و روزنامه یا مجله را به‌خاطر همان ستون می‌خرند.

 

 انواع ستون‌

1ـ ستون‌هایی که به امور کلی می‌پردازند و مسائل فرهنگی، هنری، اجتماعی و سیاسی را از زاویه‌ای که برای مخاطب مهم است، مورد بررسی قرار می‌دهند.

2ـ ستون‌هایی که با دیدی انتقادی و با نوعی طنز سیاه، مسائل اجتماع را به بوته‌ نقد می‌کشند.   

3ـ ستون‌هایی که به پرسش و پاسخ مخاطبان می‌پردارند و یا نامه‌های مخاطبان را در آن منتشر می‌کنند.

4ـ ستون‌هایی که درواقع نوعی گفت‌و‌گوی خاص نویسنده با خود (مونولوگ) و یا با دیگران است و نویسنده به این وسیله به بیان دیدگاه‌های خود در موضوع مشخصی می‌پردازد.

5ـ ستون‌هایی که تنها با هدف سرگرم‌کردن مخاطب نوشته می‌شوند.

 

 شکل های مختلف ستون‌

1ـ ستون مسائل کلی:

در این ستون‌ها روزنامه‌نگاران به مسائل کلی و عمومی جامعه می‌پردازند که در بیشتر مواقع، حالت تجزیه و تحلیل به‌خود می‌گیرند.

2ـ ستون رویدادهای روز:

در این ستون‌ها ، روزنامه‌نگاران به جریان‌ها و حوادث روز می‌پردازند.

3ـ ستون تخیل و تأمل:

این ستون‌ها شبیه به نوشته‌هایی است که ادیبان و نویسندگان با انشایی ساده و روان درباره‌ مسائل گوناگون زندگی انسان می‌نویسند.

4ـ ستون طنز:

نویسندگان بسیاری برای انتقاد از جامعه به این شیوه روی می‌آورند و با جذب مخاطبان، در قالبی جذاب و خنده‌آور به هدف خود نزدیک می‌شوند.

5ـ ستون ویژه:

این ستون‌ها همواره به یک موضوع خاص (مثلاً ورزش) می‌پردازند و هرگز از حیطه‌ خود فراتر نمی‌روند.

6ـ ستون نامه‌ مخاطبان:

این ستون‌ها به حرف‌ها و نامه‌های خوانندگان روزنامه می‌پردازند و پرسش‌ها و دیدگاه‌های آن‌ها را به‌چاپ می‌رساند و پاسخ سؤالاتشان را می‌دهند. این ستون درواقع پل ارتباطی میان روزنامه و مخاطبان آن است.

7ـ ستون گفت‌وگو:

نویسندگان در این ستون‌ها از نوعی روش گفت‌وگو استفاده می‌کند که می‌توان گفت به‌نوعی پرسش و پاسخ درباره‌ مسائل مختلف است که در خلال آن روزنامه نگار می‌تواند به انتقاد از موضوعات متفاوت بپردازد.

8ـ ستون روزانه:

نویسندگان در این ستون‌ها به ثبت و بازگویی حوادث و پدیده‌های مهم زندگی روزانه‌ی خود می‌پردازند....

 

 سبک و فرم ستون

ستون نویسی در روزنامه‌نگاری مدرن، از مشخص‌ترین تکنیک‌های روزنامه‌نگاری است که جای گفت‌وگوی روزانه‌ی میان روزنامه و مردم را پُر می‌کند و همه‌ مسائل کشور اعم از موضوعات جدی و طنز را دربر می‌گیرد. ستون‌ در روزنامه نویسی یکی از سبک‌های زیبا و جذاب است که توجه مخاطب را به‌سوی خود جلب کرده و او را به تفکر و تأمل در زمینه‌ موردنظر وا می‌دارد. علاوه بر این، ستون‌ها از نظر اطلاع‌رسانی هم به بهترین شکل ممکن عمل می‌کنند و تأثیر خود را به‌جا می‌گذارند. ستون‌ها دارای شکل و ساختاری متفاوت از سایر فنون روزنامه‌نگاری هستند و بنابراین اصول و قوانین خاص خود را دارند و نویسندگان ستون‌ها کار بیشتری روی زبان و تصویرهای نوشته‌ خود انجام می‌دهند، به این ترتیب که زبان لطیف و کنایه‌آمیزی را به‌کار می‌گیرند که نزدیکی‌های بسیاری به زبان شاعران دارد. همین سبک نوشتن در ستون‌ها موجب می‌شود شخصیت نویسنده کاملاً برجسته و هویدا باشد.

ستون‌ها از نظر موضوعات مورد بحث، سبک و شیوه‌ نگارش به‌گونه‌ای هستند که از سایر مطالب و نوشته‌های روزنامه متفاوتند.

نویسندگانِ ستون‌ها به‌عنوان ستاره‌های روشنِ آسمان تفکر و ادبیات و روشنفکری قلمداد می‌شوند؛ البته نه فقط روشنفکری آکادمیک و دانشگاهی، بلکه آن‌گونه روشنفکری که همه‌ی عرصه‌های گوناگون زندگی بشری را شامل شود، به‌طوری‌که نویسنده در زمینه‌ مسائل فرهنگی، هنری، اجتماعی و سیاسی، اطلاعاتی کلی و همه‌جانبه داشته باشد. این‌جاست که اهمیت ستون در روزنامه‌نگاری امروز مشخص می‌شود و این بخش از روزنامه‌نگاری دارای تاریخ و پیشینه‌ مختص به خود می‌شود و به نام‌های معروفی چون «ولتر لیمان»، «کاسندرا»، «فرانک کنت»، «دیوید لارنس»، «پیتر ادیسون»، «مارکز چایلدز» و «دورسی سمبسون» و ... اشاره می‌شود که از استادان مسلم ستون‌نویسی در روزنامه نگاری جهان هستند.

ستون‌ها از سوی نویسندگانی خوش‌قلم و خوش‌ذوق نوشته می‌شوند که با چشمان باز و هوشیار، حوادث کوچک و بزرگ اجتماع را می بینند و با زیرکی هرچه تمام‌تر، سوژه‌ مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند. این نویسندگان به تخصص خود در عرصه‌ روزنامه‌نگاری واقف هستند و اهمیت فراوانی به آن می‌دهند.

چه‌بسا چنین نویسنده‌ای مطالب جدی یا طنزآمیز بنویسد، اما آنچه او را از نویسندگان دیگر متمایز می‌کند، سبک نگارش اوست.

نوشته‌های ستون‌ها در هر حال، بیانگر توانِ فکری نویسندگان آن‌ها هستند. این نویسندگان با بیشترین تعداد مخاطبان سروکار دارند و مخاطبان نیز نوشته‌های آنان را دوست دارند؛ چراکه این نوشته‌ها در حقیقت حرف دل مخاطبان است و از آرزوها و گاه عقده‌های سرکوب ‌شده‌ آن‌ها سخن می‌گوید و بر نحوه‌ی نگرش و ذهن و اندیشه‌شان تأثیر مطلوبی می‌گذارد.

نویسنده‌ ستون باید اصول و فنون مختص این رشته را بداند و دارای زبانی زنده، مؤثر و سرشار از ریزه‌کاری‌ و ظرایف همراه با آمیزه‌ای از طنز باشد تا بتواند خواننده را تا پایان نوشته‌ به‌دنبال خود بکشاند.

این نویسندگان باید از ‌بکارگیری زبان نامرسوم و بیگانه با مخاطب خودداری کنند و از نصیحت و موعظه و کِش‌دادن مطلب که خستگی خواننده را به‌همراه دارد، پرهیز نمایند. هم‌چنین نباید از یک زبان ساده و ضعیف و عامیانه استفاده کنند، چراکه زبان ضعیف نمی‌تواند اندیشه‌‌ای بلند را بیان کند. بنابراین «ستون‌نویس» هم شرایط خاصی دارد که هر روزنامه‌نگاری واجد آن نیست، به همین دلیل نیز نمی‌توان آن‌را به همه‌ نویسندگان ستون‌ها اطلاق کرد.

برخی از روزنامه‌نگاران براین باورند که ستون‌ها درواقع دریچه‌های آفرینش خلاقه هستند. نویسندگان ستون‌ها بیشتر از خبرنگاران و مقاله‌نویسان و گزارشگران، شانس موفقیت و پیمودن پله‌های ترقی در زمینه‌ روزنامه‌نگاری را دارند. کار نویسندگان ستون‌ها شباهت زیادی به کار رُمان‌نویسان دارد. آن‌ها طوری از مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی سخن می‌گویند که حتی پس از مرگ‌شان هم، تحلیل‌هاشان ورد زبان مردم است و در موقعیت‌های گوناگون به گفته‌هاشان استناد می‌شود.

نویسندگان ستون‌ها باید از ذوق فراوان و ذهن باز و مالامال از محفوظات مختلف برخوردار باشند و از تاریخ و حتی قصه‌ها و افسانه‌های ملی سرزمین خود آگاهی کافی داشته باشند؛ چراکه این نویسندگان، هرروز باید به تحلیل و تفسیر پدیده‌های اجتماع خود بپردازند و بدیهی است که این کار نیازمند برخورداری از یک ذهن خلاق و آکنده از آگاهی‌های تاریخی، اجتماعی، جغرافیایی و فرهنگی است و این خصوصیات را در هر روزنامه‌نگاری نمی‌توان سراغ گرفت.   

 ***

*این متن، ترجمه‌ای است از فصل هشتم کتاب «هونه ری رؤژنامه نووسی» ، دانا حبیب کرکوکی، مترجم: سمیره احمد، عراق ، شهر هولیر، انتشارات مکریانی ، چاپ اول 2008،  صص157 الی 169.

- ترجمه از کردی: ابراهیم محمد حسینی، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی.