نوشتار پیش رو از کتاب 'هنر روزنامه نویسی' اثر داناحبیب کرکوکی، انتخاب شده است. نویسنده این کتاب،که آن را به  زبان عربی تحت عنوان'فنون التحریر الصحفی'به رشته تحریر درآورده است؛ دانشجوی دوره دکترای رشته روزنامه نگاری دانشگاه بغداد است و از وی تاکنون سه کتاب (دومجموعه داستان وکتاب خطابه سیاسی) و چندین مقاله به زبان عربی منتشر شده است.

اشاره: نوشتار پیش رو از کتاب 'هنر روزنامه نویسی' اثر داناحبیب کرکوکی، انتخاب شده است. نویسنده این کتاب-که آن را به  زبان عربی تحت عنوان'فنون التحریر الصحفی'به رشته تحریر درآورده است - دانشجوی دوره دکترای رشته روزنامه نگاری دانشگاه بغداد است و از وی تاکنون سه کتاب (دومجموعه داستان وکتاب خطابه سیاسی) و چندین مقاله به زبان عربی منتشر شده است.

 

مقدمه

سرمقاله عبارت است از بیان دیدگاه هیأت تحریریه‌ یک روزنامه یا نشریه. این هنر با هنرهای دیگرِ روزنامه‌نگاری تفاوت دارد و بیانگر خط‌ مشی گردانندگان روزنامه است و به‌همین دلیل در بیشتر اوقات، اسم و امضای نویسنده‌ای، پای آن نیست، بلکه امضای کلیه هیأت تحریریه را در پای خود دارد.
سرمقاله اهمیت فراوانی در شناساندن مشی سیاسی نشریه به مخاطب دارد؛ مسأله‌ای که برای بسیاری از خوانندگان مهم است.

در اکثر روزنامه ها ، بسیاری از سرمقاله‌ها به قلم سردبیر روزنامه به رشته‌ تحریر درمی‌آید؛ اما گاهی هم این مسؤولیت به دبیر تحریریه و یا یکی از کارکنانی که با اصول و فنون روزنامه‌نگاری و خط‌مشی و سیاست روزنامه‌ آشنایی کامل دارد، سپرده می‌شود و در مواقع حساس و هنگام وقوع رویدادهای مهم، سرمقاله اهمیتی دوچندان می‌یابد.

تعریف سرمقاله

سرمقاله را می‌توان به شیوه‌های زیر تعریف کرد:

1ـ یکی از هنرهای روزنامه‌نگاری است که براساس سیاست و خط‌مشی کلیِ روزنامه، به تجزیه و تحلیل و تشریح مسائل مختلف می‌پردازد .

2ـ دیدگاه یک نشریه‌خاص درباره‌ یک مسأله ‌مهم است که توسط سردبیر یا یکی از اعضای هیأت تحریریه - که مشهور است - و آشنا با مسأله‌ مورد نظر، در نقطه ‌تقریباً ثابتی از صفحه نخست نشریه، نوشته می‌شود و از آنجایی که زبان‌ حال کلی نشریه است، نام نویسنده در بالا یا پایین آن قید نمی‌شود.

کار سرمقاله براساس سرشت و ویژگی‌های جامعه‌ای که روزنامه در آن جا منتشر می‌شود، متفاوت است. برای مثال در جوامع لیبرال‌دموکرات، سرمقاله بیانگر دیدگاه دست‌اندرکاران روزنامه است که می تواند یک فرد ، یک جمع و یا یک حزب خاص باشد. اما در کشورهای سوسیالیستی و جوامع درحال توسعه، چون روزنامه ها دولتی هستند، سرمقاله‌ها بیانگر دیدگاه حکومت و یا حزب حاکم بر جامعه است. در اینجا سرمقاله نقش پروپاگاندا و تبلیغات را برای حکومت بازی می‌کند. چنین سرمقاله‌هایی را خود سردبیر و یا یکی از نویسندگان قابل‌اعتماد او می‌نویسد.

اهداف سرمقاله

«توماس برگ» بر این باور است که سرمقاله، اهداف زیر را دنبال می‌کند:  

1ـ مشخص‌کردن دیدگاه روزنامه نسبت به مسأله‌ای که در نظر مردم جامعه مهم است.

2ـ تجزیه و تحلیل اخبار و رویدادها به‌همراه موضع گیری خاص خود نسبت به آنها.

3ـ آماده‌کردن مخاطب برای موضع گیری در برابر موضوعی که در آینده اتفاق خواهد افتاد.

ویژگی‌های سرمقاله

سرمقاله ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از سایر هنرهای روزنامه‌نگاری جدا می‌کند. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:

1ـ سرمقاله، تحلیل و تشریح یکی از مسائل مهم روز در چارچوب خط‌مشی روزنامه است.

2ـ در بسیاری از موارد، سرمقاله در ستون ثابتی از صفحه نخست روزنامه نوشته می‌شود تا بیشتر جلب توجه کند.

3ـ نویسنده‌ سرمقاله، معمولاً موضوعاتی را برمی‌گزیند که دغدغه افکار عمومی جامعه است و به‌اصطلاح از مسائل داغ روز است.

4ـ سرمقاله در برخی از روزنامه‌ها با همان عنوان ثابت «سرمقاله» نوشته می‌شود، اما در برخی دیگر، براساس نوع موضوع، عنوان‌های متفاوتی را به خود می‌گیرد.

ویژگی‌های نویسنده‌ی سرمقاله

1ـ نویسنده سرمقاله باید به ریزه‌کاری‌های هنر روزنامه‌نگاری تسلط داشته و علاقه‌مند به پیگیری روزانه مسائل محیط اجتماعی خود باشد.

2ـ قدرت تجزیه و تحلیل داشته باشد، طوری که بتواند رویدادها را تفسیر کند، گذشته را به آینده پیوند دهد و اوضاع آینده را در ارتباط با موضوعی خاص پیش‌بینی کند.

3ـ از ذهنی مترقی و اندیشه‌ای روشنفکرانه برخوردار بوده و در زمینه‌های گوناگون، مطالعه داشته باشد، تا نظریه‌های محکم، شایسته و درستی را ارائه کند.

4ـ باید از قابلیت‌های منتقدانه‌ برخوردار باشد و برای چاره‌جویی مشکلات جامعه، توانایی ارائه‌ نقدهای اساسی را داشته باشد.

5ـ نویسنده‌ سرمقاله باید همواره این مسأله را مد نظر داشته باشد که او در حقیقت، دیدگاه روزنامه یا نشریه‌ای را که در آن قلم می‌زند، بیان می‌کند، نه دیدگاه خود را.

6ـ نویسنده‌ سرمقاله باید هدف خود را به روشنی در سرمقاله‌اش بیان کند.

7ـ در بیان همه‌ مسائل اعم از فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، شجاعت داشته باشد.

8ـ قدرت آن را داشته باشد که خوانندگان سرمقاله را به‌طور کامل و روشن از موضوع آگاه کند.

9ـ نویسنده‌ سرمقاله نمی‌تواند از چارچوب سیاست کلی روزنامه تخطی کند، درحالی‌که نویسندگان مقالات و ستون‌ها می‌توانند کمابیش پا از این چارچوب فراتر بگذارند.

10ـ بهتر است سرمقاله‌نویس، بیش از آن که توانایی نوشتن مقاله‌های رسانه‌ای را داشته باشد، از قدرت نگارش مقاله‌های اقناع‌کننده برخوردار باشد.

انواع سرمقاله:

1ـ سرمقاله تحلیلی:

مقاله‌ای است که به تشریح مسأله یا رویداد می‌پردازد و ابعاد مختلف آن را روشن می‌کند. در این مقاله‌ها بهتر است از مقدمه‌چینی و حاشیه‌روی خودداری کرده و به تجزیه و تحلیل متن مسأله پرداخته شود.

2ـ سرمقاله‌تحمیلی:

مقاله‌ای است که پیشاپیش دیدگاه خود را بیان می‌کند و می‌کوشد این دیدگاه تنگ‌نظرانه و یک‌جانبه را بر خوانندگان خود تحمیل کند و دیدگاه‌های مخالف را محکوم نماید.

3ـ سرمقاله‌ پیش‌بینی‌:

مقاله‌ای است که نویسنده آن با توجه به تحلیل یک رویداد مشخص و درنظرگرفتن کلیه عوامل دخیل در مسأله مزبور، به پیش‌بینی سرانجامِ آن می‌پردازد و عقیده‌ خود را در این مورد برای خوانندگانش تشریح می‌کند.

بخش های سرمقاله*

سرمقاله؛ مقاله اصلی روزنامه است که اصولا در صفحه اول و گاهی در صفحات داخلی مطبوعات منتشر می شود و آن مقاله ای است که به مهمترین رویداد و خبری می پردازد که نزد اکثر مخاطبان نیز اهمیت زیادی دارد.

این مقاله برعکس خبر - که به سبک هرم وارونه نوشته می شود - به شیوه هرم ساده به تحریر در می آید و درابتدا موضوع و مساله ای که نزد همه مشخص و همه فهم است، مطر ح می شود و به تدریج درپایان، مهمترین موضوع گفته می شود.

براساس اصل فوق، هر سرمقاله دارای سه بخش به شرح زیر خواهد بود:

الف - مقدمه؛

درمقدمه، پیشنهاد یا ایده ای به صورت کوتاه مطرح خواهد شد یا این که رویدادی که نزد خواننده با اهمیت بوده (وهست) توصیف می شود. دراین بخش، مخاطب را با موضوع آشنا می‌سازیم و ذهنیت وی را برای خواندن مطلب آماده می کنیم .

از دیگر اهدافی که این بخش از سرمقاله دنبال می‌کند؛  یادآوری رویداها‌ی بااهمیت به مخاطب است، با نوشتن یک مقدمه خوب، قطعا خواننده به طرف مطلب تمایل پیدا خواهد کرد.

ب - محتوا؛

این بخش از سرمقاله شامل، آوردن اسناد و بهانه هایی برای تقویت فکر و ایده اصلی مطلب، دادن اطلاعات، آمار و حقایقی در رابطه با موضوع، دادن سابقه تاریخی و بررسی جنبه های مختلف سوژه است.

ج - پایان.

این قسمت؛ خلاصه ای از  ایده مطرح در سرمقاله و دیدگاه نشریه، دعوت خواننده برای پیدا کردن راه حل و ترغیب و تشویق مخاطب را در می گیرد.

منبع:

- این متن، ترجمه‌ای است از بخشی از فصل هفتم کتاب'هونه ری روژنامه نووسی'، دانا حبیب کرکوکی، سمیره احمد، عراق، شهر هولیر، انتشارات موکریانی، چاپ اول2008، صص156 -147.

*این قسمت از مطلب ، از صفحات 129، 130، 134 و 135  کتاب' هونه‌ری روژنامه نووسی ' اثر کاروان علی ، نویسنده روزنامه های کردستان نوی و ئاسو ی کردستان عراق برگرفته شده است.

 - ترجمه از کردی: ابراهیم محمدحسینی ، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی.