سیاست‌های ارتباطی می‌توانند خیلی کلی باشند،‌ بصورت اصول و هدف‌های مطلوب بیان شوند و یا به نحو دقیق‌تری بیان شده و عملکرد  را نیز مشخص کنند. این سیاست‌ها را می‌توان در سطوح مختلف ایجاد و تنظیم کرد. می‌توان آن‌ها را در قانون اساسی یا قوانین قضایی کشورها در سیاست‌های کلی ملی در رهنمودهای سازمان‌های خاص در  اصول اخلاقی حرفه‌ای و یا در خط مشی و نحوه ی عمل نظام‌های ارتباطی ویژه اعم از حکومتی و غیر حکومتی جای داد.

بررسی برنامه های عمرانی اول تا ششم قبل از انقلاب و برنامه های توسعه اول تا چهارم بعد از انقلاب

مقدمه :‌

این مقاله که برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد با عنوان 'جایگاه ارتباطات دور در برنامه‌های عمرانی و توسعه در ایران'‌ است، به نقش ارتباطات دور در توسعه و جایگاه آن در برنامه های عمرانی و توسعه ایران می پردازد و سپس ضمن تشریح اهداف کیفی و خط مشی های برنامه ها،‌ مقام و اهمیت ارتباطات دور در این برنامه ها را بررسی می کند و با توجه به مباحث و مبانی نظری موضوع، در حد توان راهکارهایی مناسب برای برنامه ریزی مطلوب در بخش ارتباطات دور را جستجو می کند. در این تحقیق، از تجدید ساختار خصوصی سازی و آزاد سازی، به عنوان راهکارهایی برای توسعه ارتباطات دور در ایران یاد شده است.

ارتباطات دور چیست؟

ارتباطات دور، یک نوع ارتباط با واسطه است که از طریق وسایلی انجام می پذیرد. بواسطه این وسایل می توان با نقاط دور دست ارتباط برقرار کرد و پیام های مورد نظر را منتقل کرد. این نوع ارتباط ممکن است فردی از طریق تلگراف و یا تلفن باشد و یا فردی و یا جمعی از طریق اینترنت صورت پذیرد.

تنوع و گسترش فناوری های جدید و کاربردهای گوناگون آن،‌ نظام اطلاعاتی و رسانه ای را که بستر آن ارتباط دور است، بوجود آورده است که شش ویژگی خاص دارد: کنش پذیری،‌ تحرک،‌ تبدیل پذیری،‌ اتصال پذیری،‌ حضور در همه جا و جهانی شدن. [1]

توسعه‌ ارتباطات دور، خلق نظام های چند رسانه ای و بزرگراه های اطلاعاتی،‌ برهمه‌ ابعاد زندگی بشر وجامعه ‌آنچنان تاثیر گذار بوده است که از تصور بشر نیز خارج است. بسیاری از خدمات ارتباطی جدید، جزیی تازه از محیط اجتماعی شده است.

انجام کارهای بانکی از راه دور، تجارت الکترونیک، گردهمایی از راه دور،‌ خرید از راه دور و... بخشی از خدمات در این حوزه هستند. آخرین مرحله‌ رشد 'ارتباطات دور' در شبکه های اینترنت تجلی یافته است؛ چرا که اینترنت شبکه ای است که بستر مناسب برای انتقال ‌صوت، ‌تصویر،‌ صوت و تصویر، متن و هر آنچه که در همه شبکه های سنتی بطور جداگانه وجود داشت.

تاریخچه پیدایش ارتباطات دور در ایران

در سال 1864 میلادی به پیشنهاد انگلستان و برای استفاده شاه، خطوط تلگراف در ایران دایر شد. اما تاریخ رسمی استفاده از تلگراف در ایران را سال 1238هجری شمسی ذکر می کنند. در این سال اولین خط تلگرافی بین تهران و چمن سلطانیه در نزدیکی زنجان بطول 300 کیلومتر آغاز بکارکرد. [2]

تلفن در ایران همزمان با شروع کار راه آهن تهران- شهرری یعنی در سال 1267هجری شمسی در تهران به راه افتاد. صاحب امتیاز راه آهن برای ارتباط بین ایستگاه ماشین دودی خود واقع در تهران و همچنین بین گاری شهری با واگنخانه، سیم کشی نموده و رابطه تلفنی برقرار ساخت.

پیشینه فعالیت شبکه های   اطلاعاتی جهان در ایران به سال 1369هجری شمسی باز می گردد که مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، ‌با برقراری دو خط تلفن اجاره ای به نمایندگی از ایران، به مرکزی در اتریش وصل شد و شکبه ی '‌ایران نت' نام ایرانی اینترنت را پدید آورد. [3]

مبانی نظری توسعه ارتباطات دور

از آغاز دهه 1980میلادی،‌ نقش ارتباطات دور در توسعه با چاپ کتاب «حلقه گمشده»‌ در کنار وسایل ارتباط جمعی مطرح شد. در این کتاب به فاصله و شکاف بین کشورهای فقیر و غنی و ضرورت پرکردن این شکاف توجه داده شد. ارتباطات دور به عنوان زیر بناها مطرح و آن را یکی از اصلی ترین عوامل توسعه نامیدند. به عبارتی مخابرات بستر توسعه ی فرهنگی-اجتماعی و اقتصادی اعلام شد. در دهه 1990 میلادی چندین کتاب در خصوص نقش ارتباطات دور در توسعه به چاپ رسید که معروفترین این کتاب ها کتابی با همین نام است که توسط 'روبرت جی ساندرز' (Robert G. Sanders)‌ و با کمک بانک جهانی منتشر شد. در این کتاب نقش ارتباطات دور و بازاریابی، ارتباطات دور و صرفه جویی در انرژی و... بخش هایی از کتاب یاد شده است. [4]

نظریه های مربوط به توسعه بخشی ارتباطات به تدریج در اتحادیه های بین المللی ارتباطات دور کامل شد. به نحوی که در سال های آخر دهه 1990 میلادی موضوع ارتباطات و توسعه از مباحث اصلی این اتحادیه گردید و با پیدایش اینترنت و گسترش بزرگ راههای اطلاعاتی هر روز به این نقش افزوده شد. امروز مفاهیم جامعه اطلاعاتی،‌ انقلاب اطلاعاتی بر محور ارتباطات دور قرار گرفته است و همه کشورهای دنیا در چالشی تنگاتنگ روش های جدید توسعه ارتباطات را جستجو می کنند.

سیاستگذاری و برنامه ریزی ارتباطی

سیاست‌های ارتباطی می‌توانند خیلی کلی باشند،‌ بصورت اصول و هدف‌های مطلوب بیان شوند و یا به نحو دقیق‌تری بیان شده و عملکرد  را نیز مشخص کنند. این سیاست‌ها را می‌توان در سطوح مختلف ایجاد و تنظیم کرد. می‌توان آن‌ها را در قانون اساسی یا قوانین قضایی کشورها در سیاست‌های کلی ملی در رهنمودهای سازمان‌های خاص در  اصول اخلاقی حرفه‌ای و یا در خط مشی و نحوه ی عمل نظام‌های ارتباطی ویژه اعم از حکومتی و غیر حکومتی جای داد.

این سیاست‌ها می توانند از بعد جهانی، منطقه‌ای، ‌ملی یا محلی مورد بررسی قرار گیرند. [5]

یونسکو سیاست ارتباطی را اینگونه تعریف می کند: مجموعه ای از اصول و هنجارها که برای راهبری رفتار نظام های ارتباطی بوجود آمده اند. براساس تعریفی دیگر می توان سیاست های ارتباطی را چنین تعریف کرد: ‌'اصول سیستماتیک نهادینه شده ،‌ هنجارها و رفتارهایی که از طریق ساز و کارهای قانونی و حقوقی و یا از طریق انبساط تاریخی بوجود آمده است تا شکل گیری ،‌توزیع و کنترل ارتباطات در هر دو جنبه انسانی و تکنولوژیک را راهبری کند.' ‌[6]

امروزه نهادها و سازمان هایی نظیر یونسکو، 'اتحادیه بین المللی ارتباطات دور' (ITU) 'برنامه‌ی ملل متحد برای توسعه' (Undp) 'سازمان جهانی تجارت' (WTO) 'بانک جهانی' (World bank) و... از مهمترین سیاست گذاران و برنامه ریزان ارتباطی محسوب می شوند.

طرح تکفا

برنامه ای که برای تعیین خطوط اصلی حرکت و برنامه ریزی کلان اطلاع رسانی در ایران تدوین شده است «تکفا» نام دارد. براساس جمع بندی های دولت، تحقق جامعه اطلاعاتی یکپارچه در کشور مستلزم یک برنامه ریزی استراتژیک و اجزای آن در سطح مالی و بخش های مربوطه است که باید با هماهنگی و هم اندیشی ملی و در سطح مدیران ارشد کشور و با توجه به تجارب کشورهای پیشتاز صورت گیرد. در تدوین برنامه ی تکفا توسعه منابع انسانی به عنوان اولویت استراتژیک توسعه تکنولوژی های اطلاعاتی،‌ تقویت محیط و هم افزایی ملی و تعهدات زیر ساختی از طریق شبکه دسترسی،‌ قوانین، منابع و تسهیلات و همچنین بخش خصوصی به عنوان محورهای کلیدی در نظر گرفته شده اند.

تمامی پروژه های تکفا توسط بخش خصوصی اجرا می شود و پروژه ها شامل تجارت الکترونیک، پروژه های اقتصاد بانکی و مالی، ‌توسعه فرهنگ در محیط دیجیتال و توسعه ی دسترسی به اینترنت و شبکه ها از جمله برنامه های تکفا است. [7]

ارتباطات دور در برنامه های عمرانی پیش از انقلاب

با توجه به اهمیت برنامه های عمرانی و توسعه در پیشرفت کشور و وجود ارتباط مستقیم بین تدوین یک برنامه و پیش بینی وضعیت مطلوب آینده با منابع، محدودیت ها،‌ قابلیت ها و شرایط موجود آن بخش بررسی برنامه های عمرانی و توسعه ضروری به نظر می رسد.

برنامه ی عمرانی اول در بهمن ماه سال 1327 در دولت قوام به تصویب رسید. این برنامه که در سال 1334 به اتمام رسید، جدا از آنکه از اشکالات بنیانی برخوردار بود، در عمل به علت وقوع رخدادهایی چون نهضت ملی شدن نفت متوقف شد. [8]

در برنامه ی عمرانی دوم که در سال 1334به تصویب مجلس شورای ملی رسید، عکس برنامه ی اول، بیشترین مبلغ به ارتباطات و مخابرات اختصاص یافت. هدف اصلی برنامه ی دوم در بخش مخابرات، به پایان رساندن طرح هایی بود که ا زبرنامه ی اول نیمه تمام مانده بود. [9]

برنامه ی عمرانی سوم (46-1341) با پدیده ای چون ملی شدن مخابرات همراه بود. برای نخستین بار، برنامه ریزان در صدد کاهش شکاف های موجود میان بخش ارتباطات با بخش های دیگر کشور برآمدند. برنامه‌ی سوم با ملی کردن مخابرات کشور، در صدد بود با متمرکز کردن شرکت های بخش خصوصی، به توسعه ی شبکه ی تلفن شهری در تمام کشور،‌ بهبود شبکه های موجود و تغییر مراکز تلفنی مغناطیسی، به خود کار بپردازد. [10]

برنامه ی عمرانی چهارم در اسفند ماه 1346در مجلس شورای ملی و سنا به تصویب رسید. [11] شکل گیری ساختار ارتباطی کشور تا حد زیادی مرهون اجرای برنامه ی چهارم است که به سمت نهادینه کردن ساختاری بخش های گوناگون ارتباطات کشور مانند مخابرات، رادیو و تلویزیون پیش رفته است.

برنامه ی عمرانی پنجم در اسفند ماه 1351 به تصویب رسید. این برنامه در خرداد ماه 1354شمسی با اعتباری بالغ بر 2626 میلیارد ریال، به دلیل در آمد نفتی 5/98 میلیارد دلاری مورد تجدید نظر قرار گرفت. در یک ارزیابی کلی می توان گفت علی رغم موفقیت های چشمگیر در زمینه توسعه مخابرات در طول سال های برنامه پنجم، تحولات سریع اقتصادی کشور موجب بروز تنگناهایی در زمینه های مختلف، از جمله در زمینه ی توسعه مخابرات شد و در نتیجه، دستیابی به اهداف تعیین شده میسر نشد. [12]  در ایران برای نخستین بار، در تدارک برنامه ی عمرانی ششم، کمیته ای در میان کمیته های مشترک برنامه ریزی سی و ششگانه کشور به نام '‌کمیته اطلاعات و ارتباط جمعی' زیر نظر دکتر مجید تهرانیان،‌ رییس پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ی ایران تشکیل شد که وظیفه ی اصلی آن، پرداختن به سیاست های ارتباطی در کشور بود. برنامه ی عمرانی ششم که به دلیل وقوع انقلاب در سال 1357 امکان اجرا نیافت،‌ بیش از سایر برنامه ها به موضوع ارتباطات و اطلاعات پرداخت. این برنامه که با درک آگاهی و مشارکت بیشتر برنامه ریزان کشور تنظیم شده بود، برای نخستین بار به تدوین سیاست های ارتباطی و اطلاعاتی پرداخت و در آن برای اولین بار، موضوع دسترسی به 'جامعه اطلاعاتی' مطرح و سپس ساختار جدیدی برای نظام ارتباطی کشور پیشنهاد شد. [13]  

ارتباطات دور در برنامه های توسعه پس از انقلاب

با پایان جنگ تحمیلی در سال 1367 جمهوری اسلامی ایران این فرصت را یافت که اولین برنامه ی پنج ساله ی توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در تاریخ 11/11/68 به تصویب مجلس شورای اسلامی برساند. در این برنامه‌ی استراتژی، هدف عمده‌ی بخش مخابرات، گذر از سیستم مخابراتی آنالوگ به سیستم دیجیتال است. انجام مطالعات فنی برای طراحی و تدوین جدول استراتژیک و جامع فرکانس کشور نیز از دیگر استراتژی های این بخش محسوب می شود. [14]

در برنامه ی دوم توسعه ( 1378-1373) مبلغ 2/63 میلیارد ریال به پست و مخابرات اختصاص یافت که معادل 04/0 در صد کل اعتبارات جاری بود. در این برنامه، بحث آزاد سازی و خصوصی سازی در شبکه ی ارتباطات دور بطور جدی مطرح نشده و به واگذاری بخش های خدماتی اکتفا شده است. به موضوع تمرکز زدایی فقط در حد استقلال استان ها پرداخته شده است. شبکه‌ی انتقال داده ها، آنچنان که در سایر کشورها به ویژه کشورهای صنعتی به آن توجه می شود، در برنامه ی دوم، جدی تلقی نشده و فقط به افزایش 11200 پورت در شبکه انتقال اشاره شده که آن هم با 4/16درصد تحقق، در پایین ترین حد قرار دارد. از این رو مخابرات کشور در مقایسه با سایر کشورها، دچار یک نوع عقب ماندگی آشکار است. [15]

برنامه ی سوم توسعه در حالی تنظیم و تصویب شد که پشتوانه‌ی دو برنامه ی قبلی را داشت. در برنامه ی اول و دوم، بخش ارتباطات دور با توفیق نسبی قرین بود. حتی در بخش اهداف کمی در برخی بخش ها تا دو برابر عملکرد داشت. همچنین مخابرات ایران به منظور اجرای بندهای الف و ب ماده ی 24 قانون برنامه ی سوم توسعه کشور، اقدام به فراخوان همکاری با هدف آزاد سازی،‌ خصوصی سازی و جلب مشارکت  بخش خصوصی در توسعه ی تلفن ثابت کشور و سیاست تغییر ساختار مخابرات کرد تا موجب توسعه ی مخابرات و ایجاد اشتغال شود. [16]

یکی از مهم ترین دلایل تحقق بیش از انتظار اهداف برنامه ی سوم در زمینه ی تلفن ثابت، استقلال شرکت های مخابرات استان ها (از آغاز برنامه سوم) بوده است. همچنین می توان از کاهش نسبی قیمت تجهیزات مخابراتی (سوئیچ تا حدود 70درصد) و نیز افزایش درآمد شرکت های استانی، ناشی از توسعه ی شکبه و افزایش نرخ پالس نام برد. [17] لایحه ی برنامه ی چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی  ایران، مورخ 22/10/82 از سوی دولت به مجلس تقدیم و در جلسه علنی مورخ 11/6/83 با اصلاحاتی به تصویب رسید. برنامه‌ی چهارم که در ادامه‌ی برنامه‌ی سوم و در همان راستا طراحی شده بود، در جهت اصلاح ساختار و حذف انحصار بوده است. با تصویب قانون برنامه سوم توسعه و تغییر نگرش حاکمیت و دولت در شیوه های اداره کشور و تفکیک امور حاکمیتی از امور اجرایی، تغییرات قابل توجهی در مخابرات صورت پذیرفته است.

اهداف کمی بخش مخابرات در برنامه چهارم به شرح ذیل است:

•  افزایش ضریب نفوذ تلفن ثابت از 3/26 درصد به حداقل 50 درصد و یا به روز شدن واگذاری تلفن ثابت در شهرها و روستاهای با بیش از 250 نفر جمعیت.
•  افزایش ضریب نفوذ تلفن هرماه از 5/7 درصد به 50 درصد و یا به روز شدن واگذاری تلفن همراه در کل کشور.
•  افزایش سهم بخش غیر دولتی از کل مشترکین تلفن ثابت کشور به حداقل 10 درصد
•  دستیابی به سهم بخش غیر دولتی از کل مشترکین تلفن همراه کشور به حداقل 50 درصد
•  افزایش پوشش استاندارد شبکه تلفن همراه از 65 به 92 درصد جمعیت کشور.
•  افزایش نسبت بودجه آموزش تخصصی ICT به حداقل یک درصد تحقیقات ICT و به حداقل 2 درصد بودجه مصوب بخش.
•  و در نهایت ارتقای رتبه کشور در منطقه و جهان به ترتیب از 8 و 78 به 1 و 50. [18]

ارتباطات دور در جهان

الف- بررسی وضعیت تلفن ثابت در جهان

بررسی های انجام شده نشان می دهد رشد تلفن ثابت و همراه در کلیه مناطق جهان، روندی کاملا صعودی داشته است. در فاصله سال های 2001 تا 2006میلادی، تعداد خطوط تلفن ثابت جهان از یک میلیارد و 34میلیون و 496هزار به بیش از یک میلیارد و 273میلیون و 81هزار و ضریب نفوذ آن 88/16 خط تلفن برای هر 100 نفر جمعیت به 45/19 خط تلفن برای هر 100 نفر جمعیت ارتقا یافت است. [19]

در پایان سال 2006 میلادی، کشور چین با بیش از 367میلیون شماره، ایالات متحده امریکا با حدود 172میلیون شماره و ژاپن با حدود 55میلیون شماره به ترتیب مقام های اول تا سوم را از لحاظ تعداد مشترکین تلفن ثابت در جهان به خود اختصاص داده اند. [20]

در همان سال کشور موناکو با ضریب نفوذی معادل 75/96 درصد، برمودا با 52/89 درصد و من مارینو 78/77 درصد به ترتیب بیشترین میزان ضریب نفوذ تلفن ثابت را در جهان داشته اند. [21]

قاره آسیا در فاصله سال های 2001 تا 2006 میلادی، از بالاترین رشد تعداد خطوط تلفن و ضریب نفوذ تلفن در میان قاره های جهان برخوردار بوده است؛ به طوری که در این مدت تعداد کل خطوط تلفن آن از 386 به حدود 611 میلیون و ضریب نفوذ تلفن آن از 54/10 درصد به 71/15 درصد افزایش یافته است. ایران نیز در سال های 2001 تا 2006 میلادی در میان کشورهای بزرگ آسیایی از لحاظ تعداد خطوط تلفن و نفوذ ضریب آن، سطح رشد نسبتا بالایی داشته است. به این ترتیب در این مدت، تعداد خطوط تلفن ثابت ایران از حدود 89/10 میلیون به بیش از 98/21 میلیون و ضریب نفوذ از 87/16 خط تلفن برای هر 100نفر به 19/31 خط تلفن برای هر 100نفر جمعیت افزایش یافته است. [22]

ب - بررسی وضعیت تلفن همراه در جهان

در پایان سال 2006میلادی، تعداد تلفن های همراه در جهان به دو میلیارد و 740 میلیون و 944 هزار شماره رسید که در مقایسه با سال 2001سالانه به طور متوسط رشدی معادل 1/68 درصد داشته است.

در همین سال، ضریب نفوذ تلفن همراه 85/41درصد بوده که نسبت به سال 2001 میلادی، سالانه 3/23درصد رشد داشته که رشد نسبتا خوبی است. [23]

در پایان سال 2006میلادی، کشور چین با حدود 461میلیون شماره، ایالات متحده امریکا با 233میلیون و هند 166میلیون شماره تلفن همراه از لحاظ تعداد مشترکین به ترتیب مقام های اول تا سوم را کسب کرده اند. در همین سال، لیتوانی با ضریب نفوذی معادل 06/138 درصد، ماکائو 38/137درصد و آنتی گوا و برمودا 55/133 درصد به ترتیب بیشترین میزان تلفن همراه را در جهان داشته اند. [24]

در آسیا تعداد مشترکین تلفن همراه که در سال 2001حدود 341 میلیون بوده، در سال  2006 به حدود یک میلیارد و 147میلیون رسیده است. در همین سال ضریب نفوذ تلفن همراه 47/29 درصد بوده است.

ایران نیز در این مدت، تعداد تلفن همراه خود را از 2 میلیون به بیش از 15میلیون خط رسانده است.

در سال 2006 میلادی، ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران 83/21درصد بوده که کمتر از متوسط ضریب نفوذ در آسیا و جهان بوده است. [25]

 ج- وضعیت استفاده از اینترنت در جهان

طبق آمار منتشر شده از سوی اتحادیه بین المللی ارتباطات دور در سال 2006، تعداد کاربران اینترنت به بیش از یک میلیارد و 196 میلیون نفر رسیده است؛ یعنی درازای هر 100 نفر 35/18 نفر کاربر اینترنت وجود داشته است. [26]

در پایان سال 2006 ایالات متحده امریکا با بیش از 210 میلیون، چین با 137 میلیون و هند با 120 میلیون کاربر اینترنت، از نظر تعداد، رتبه های اول تا سوم را در جهان به خود اختصاص داده اند.

در همین سال، گرینلند با 75/90 در ازای هر 100 نفر، بیشترین کاربر را نسبت به جمعیت خود داشته است. کشورهای نروژ و نیوزلند به ترتیب با 68/81 کاربر و 77/78 کاربر در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. [27]

در پایان سال 2006 میلادیف حدود 503 میلیون کاربر اینترنت در آسیا وجود داشته است؛ یعنی در ازای هر 100 نفر 13 کاربر. در همین سال در ایران 18 میلیون کاربر اینترنت یعنی درازای هر 100 نفر 54/25 کاربر وجود داشته است که از متوسط جهانی قاره آسیا بیشتر بوده است. [28]

مقایسه ایران با چند کشور در حال توسعه (ترکیه، مصر و هند) از نظر ارتباطات دور

با توجه به اینکه هر چهار کشور ایران، ترکیه، مصر و هند برنامه ریزی منسجم خود را برای رشد و گسترش بخش ارتباطات دور از دهه 1990 آغاز کرده اند، مقایسه عملکرد این چهار کشور می تواند به شناخت وضعیت ارتباطات دور کشورمان کمک کند و در نهایت راهنمایی برای برنامه های توسعه ارتباطات دور در آینده باشد.

تلفن ثابت:‌ در بین این چهار کشور در سال 2006 میلادی، کشور ایران با ضریب نفوذی معادل 19/31درصد بیشترین ضریب نفوذ تلفن را داشته؛ بطوریکه  نیاز جامعه را تامین کرده است. پس از ایران به ترتیب ترکیه با ضریب نفوذی معادل 39/25 درصد، و مصر و هند با 33/14 و 64/3 درصد، در رتبه های بعد قرار دارند، ولی در این بین، ایران بین سال های 2001 تا 2006 میلادی با سطح متوسط رشدی معادل 1/15 درصد، از نظر تعداد بیشترین رشد را داشته است. [29]

تلفن همراه: کشور ترکیه پس از آزاد سازی و خصوصی سازی گسترده در اواخر دهه 1990 رشد چشمگیری در بخش تلفن همراه داشته است؛ بطوری که در پایان سال 2006 میلادی ضریب نفوذ تلفن همراه در این کشور به 71 درصد رسیده است. پس از ترکیه، کشور مصر با ضریب نفوذی معادل 89/23 درصد در رتبه دوم قرار دارد و سپس کشورهای ایران و هند به ترتیب با ضریب نفوذی معادل 83/21 درصد و 83/14 درصد قرار گرفته اند. از نظر رشد تعداد تلفن همراه نیز هند با 91 درصد بیشترین سطح متوسط رشد را بین سال های 2001 تا 2006 میلادی داشته است. [30]

اینترنت: کشور ایران از سال 2004 میلادی در بخش اینترنت رشد قابل ملاحظه ای داشته است. در پایان سال 2006 میلادی در ازای هر 100 نفر 54/25 کاربر اینترنت داشته است که در میان چهار کشور مورد نظر، در رتبه نخست جای گرفته است. پس از ایران، به ترتیب کشورهای ترکیه، هند، مصر قرار دارند.

با توجه به مطالب گفته شده، کشور ایران در زمینه تلفن ثابت و اینترنت از سه کشور دیگر موفق تر بوده و همچنین در زمینه‌ی تلفن همراه، گام های بلندی را برداشته است. پس از ایران، ترکیه از نظر ارتباطات دور وضعیت بهتری داشته است. جای امیدواری است که با برنامه ریزی های اخیر و خصوصی سازی در این صنعت، رشد بهتری در این زمینه داشته باشیم.

نتیجه گیری

با توجه به بررسی برنامه های عمرانی و توسعه کشورمان و ارزیابی عملکرد بخش مخابرات در پایان هر برنامه، به نظر می رسد در تمامی بخش ها (مخصوصا در سه برنامه آخر) عملکرد بخش مخابرات راضی کننده بوده و به اهداف از پیش تعیین شده رسیده ایم و در چندین مورد، عملکرد مخابرات بیش از اهداف تعیین شده بوده است. با این تفاسیر، به نظر می رسد برنامه های عمرانی و توسعه در بخش مخابرات و ارتباطات دور، عملکرد نسبتا خوبی داشته و توانسته اند وضعیت کشورمان را از این لحاظ در مقایسه با سایر کشورهای در حال توسعه بهبود ببخشند و فاصله بسیار ایران را با کشورهای توسعه یافته کم کنند.

با توجه به موارد گفته شده، هنوز هم به جایگاه مناسبی که در شان کشورمان باشد، دست نیافته ایم. لذا ارائه پیشنهادهای اساسی برای بهبود وضعیت کشور و رسیدن به جایگاه مطلوب، ضروری بنظر می رسدو یکی از این پیشنهادها، تجدید ساختاری است. منظور از تحول ساختاری، تفکیک کامل امور حاکمیتی و تصدی از یکدیگر است. با توجه به اصل 44 قانون اساسی و پیشرو بودن مخابرات در این عرصه و در بخش ارتباطات دور، باید وظایف سیاستگذاری، ‌نظام دهی و عملیاتی توسط بخش های مجزا انجام شود. پیشنهاد دیگر، خصوصی سازی در بخش مخابرات است که این امر، مکمل تغییر ساختار است.

در واقع دولت ها با خصوصی سازی به انحصار پایان می دهند؛ شیوه ای که با توجه به تجربه دیگر کشورها، دیدگاه های سازمان های بین المللی و مقررات داخلی کشور تهیه می شود. حداقل برای مراحل اولیه‌ی تغییر ساختار مالکیت، فروش بخش کوچکی از سهام و راه حل دوم و اصلی، انتقال سرمایه گذاری از بخش دولتی به بخش خصوصی است. در نهایت، آخرین پیشنهاد، آزاد سازی به معنی تعدیل مقررات است؛ به نحوی که علاوه بر خصوصی سازی، به سرمایه گذاران خارجی هم اجازه فعالیت داده شود. وجه دیگر آزاد سازی، ‌تعرفه ها و قیمت هاست. به این ترتیب که بازار و عرضه و تقاضا قیمت ها را تعیین می کنند. در چند سال اخیر، اقدامات خوبی خصوصا در عرصه تلفن همراه و استفاده از توان بخش خصوصی خارجی صورت گرفته است.

منابع:

[1] سید داود زارعیان (1381)، پیشنهاد الگویی برای توسعه ارتباطات دور در ایران ، رساله دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، ص5

[2] محمد علی جمالزاده (1332). گنج شایگاه ، انتشار دانشگاه تهران، ص180

[3] شهیندخت خوارزمی (1374). ایران و انقلاب ارتباطات. فصلنامه رسانه. سال ششم شماره 4 زمستان، ص 69

[4] یونس شکر خواه (1375). خصوصی سازی ارتباطات، فصلنامه رسانه، سال هفتم، شماره 4، زمستان، ص 16

[5] خسرو جهانداری. به سوی سیاستهای ارتباطی (1356). انتشارات پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه، ص 76

[6] حمید مولانا (1371). گذر از نوگرایی، ترجمه یونس شکرخواه)  تهران ، مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه ها ص 145

[7] سعادت آقاجانی. حرکت ایران به سوی جامعه اطلاعاتی(1381). رساله کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، ص 367

[8] گزارش مشرف نفیسی به دولت (1326). تهران، سازمان برنامه، ص 5

[9] ارزیابی عملکرد برنامه عمرانی (1346-1341). تهران: سازمان برنامه و بودجه: بی تا. ص186

[10] ارزیابی عملکرد برنامه عمرانی (1346-1341). سازمان برنامه و بودجه، بی تا. ص187

[11] گزارش برنامه عمرانی چهارم سازمان برنامه (1351). تهران: سازمان برنامه و بودجه، ص 17

[12] هدفهای کمی برنامه عمرانی پنجم کشور، سازمان برنامه انتشارات سازمان برنامه و بودجه (1354). تهران: سازمان برنامه و بودجه، ص 45

[13] سیاستهای اطلاعاتی و ارتباطی برنامه پیشنهادی عمرانی تهران (1355). تهران: سازمان برنامه و بودجه

[14] قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جمهوری اسلامی ایران(1368). ‌تهران 1373- 1368 تهران:‌ انتشارات سازمان برنامه و بودجه

[15] قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی جمهوری اسلامی ایران(1373). تهران: سازمان مدیریت و برنامه ریزی، ص 20

[16] گزارش سالانه شرکت مخابرات ایران، 1383

[17] گزارش اقتصادی (1382). سازمان مدیریت و برنامه ریزی، ص 1347

[18] مستندات بخش مخابرات برنامه چهارم توسعه اقتصادی،‌ اجتماعی و ‌فرهنگی ‌جمهوری اسلامی ایران، 1384

[19]  http://www.itu.int

[20]  Ibid

[21]  Ibid

[22]  Ibid

[23]  Ibid

[24]  Ibid

[25]  Ibid

[26]  Ibid

[27]  Ibid

[28]  Ibid

[29]  Ibid

[30]  Ibid