فضای سایبر( (Cyberspace عبارتی است که در دنیای اینترنت، رسانه و ارتباطات بسیار شنیده می‌شود. به نظر می‌رسد به‌کارگیری این اصطلاح برای ارجاع به امور فنی، به آن رنگ و بویی صرفاً فنی و مکانیکی داده باشد. ملاحظه دقیق‌تر این اصطلاح نشان می‌دهد که این واقعیت، وجوه و جنبه‌های متنوعی، از جمله خصلت‌های روان‌شناختی قابل توجهی دارد.

فضای سایبر( (Cyberspace عبارتی است که در دنیای اینترنت، رسانه و ارتباطات بسیار شنیده می‌شود. به نظر می‌رسد به‌کارگیری این اصطلاح برای ارجاع به امور فنی، به آن رنگ و بویی صرفاً فنی و مکانیکی داده باشد. ملاحظه دقیق‌تر این اصطلاح نشان می‌دهد که این واقعیت، وجوه و جنبه‌های متنوعی، از جمله خصلت‌های روان‌شناختی قابل توجهی دارد.

در منابع موجود آمده است که: واژه سایبر از لغت یونانی (Kybernetes )به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است. نخستین بار این اصطلاح 'سایبرنتیک' توسط ریاضیدانی به نام 'نوربرت وینر' (Norbert Wiener) در کتابی با عنوان 'سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین ' در سال 1948 به‌کار برده شده است. 'سایبرنتیک' علم مطالعه و کنترل مکانیزم‌ها در سیستم‌های انسانی ، ماشینی (و کامپیوتر ها) است.

سایبر پیشوندی است برای توصیف یک شخص، یک شی، یک ایده و یا یک فضا که مربوط به دنیای کامپیوتر و اطلاعات است. در طی توسعه اینترنت واژه‌های ترکیبی بسیاری از این کلمه سایبر به‌وجود آمده است که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم:

‍ فضای سایبر ( (Cyberspace، شهروند سایبر (Cybercitizen)، پول سایبر (‍Cybercash)، فرهنگ سایبر (Cyberculture)، راهنمایی فضای سایبر (CyberCoach)، تجارت سایبر (Cyberbussiness)، کانال سایبر (Cyberchanel) و... .

واژه 'فضای سایبر' را نخستین بار 'ویلیام گیبسون' (William Gibson ) نویسنده‌ی داستان علمی تخیلی در کتاب 'نورومونسر' (Neuromoncer ) در سال 1984 به‌کار برده است.

فضای سایبر ( Cyberspace) در معنا به مجموعه‌هایی از ارتباطات درونی انسانها از طریق کامپیوتر و مسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می‌شود. یک سیستم آن لاین نمونه ای از فضای سایبر است که کاربران آن می‌توانند از طریق ایمیل با یکدیگر ارتباط بر قرارکنند. بر خلاف فضای واقعی، در فضای سایبر نیاز به جابجایی‌های فیزیکی نیست و کلیه‌ی اعمال فقط از طریق فشردن کلیدها یا حرکات 'ماوس' صورت می‌گیرد . این عدم جابجایی فیزیکی ، محققان را واداشت که به مطالعه برخی شباهت‌های فضای سایبر با حالت‌های ناهوشیاری، به‌خصوص حالت‌های ذهنی‌ای که در رویاها ظاهر می‌شوند، بپردازند. آنان با الهام از گفته‌های یکی از رهبران بزرگ' ذن' به نام 'چانگ تزو' (Chuang Tzu) برای تحقیقات خود در زمینه کشف شباهت‌هایی بین فضای سایبر و رویا بهره جسته اند. گفته می‌شود که:

'چانگ تزو شبی در خواب می بیند که پروانه شده است . وقتی بیدار می‌شود با خود می‌اندیشد: آیا من مردی هستم که خواب می‌بیند 'پروانه' شده است؛ یا اینکه پروانه‌ای هستم که اکنون خواب می‌بیند یک' مرد' شده است.'

روند کاری یک کاربر کامپیوتر در فضای سایبر دقیقاً نوعی یکی شدن یا محو شدن در درون واقعیتی متفاوت یعنی واقعیتی مجازی است که ورای قوانین و واقعیت‌های واقعی است. مانند یک رهبر ذن در هنگام مدیتیشن که با محیط اطراف خود به وحدت می‌رسد، کاربر کامپیوتر هم در هنگام کار در فضای مجازی با آن یکی می‌شود.

شما تقریباً بی حرکت و آرام می‌نشینید، چشمانتان روی پرده‌ای درخشان خیره می‌شود، اتاق کاملاً تاریک است، تنها منبع نور در درون شما است در حالیکه همه توجه و ذهنتان بر کلمات و تصاویر این پرده درخشان متمرکز است. انگشتانتان کلیدهای کی بورد را می‌نوازد. در این لحظه دوست دارید با ذهنیات و تصورات خود یگانه شوید. مرز بین دنیای درون و بیرون تقریباً ناپدید می‌شود و دیگر گذر زمان معنایی ندارد.

البته این سناریوی هر روز کاربران کامپیوتر نیست. زیرا اغلب اوقات ما صرفاً به جهت انجام کاری مشخص و بدون آنکه به درون جهان مجازی فرو رویم به صفحه کلید ضربه می‌زنیم اما اگر از استفاده‌های دم دستی کامپیوتر صرف نظر کنیم و از کاربران حرفه‌ایی و پروپاقرص کامپیوتر پرس و جو کنیم، درخواهیم یافت که بسیاری از آن ها به راحتی لحظاتی را به یاد می‌آورند که گویی هیچ حائل و فاصله‌ای بین خود و کامپیوترشان احساس نمی کردند.

در واقع می‌توان گفت که فضای سایبر گستره‌ایی از ذهن است که می‌تواند تمامی اشکال زندگی منطقی را بسط و معنا دهد. شما می‌توانید حالت‌های متنوع و متفاوت ذهنی را از قبیل تخیلات، خیال‌پردازی‌ها، خیال‌پروری‌ها، توهمات، حالات هیپنوتیستیک و سطوح گوناگونی از هوشیاری را در فضای مجازی تجربه کنید. تحت این چنین شرایط است که فضای سایبر همانند دنیای 'رویا' می‌شود. دنیایی که وقتی ما به خواب فرو می‌رویم، پدیدار می‌شود.

فضای سایبر را نمی‌توان تنها یک' بزرگ شاهراه اطلاعاتی' ساده دانست. زیرا تجربه‌ی ذهنی ما در فضای مجازی با تجربه ذهنی ما زمانی که بی هیچ هدف و ارزشی خیال‌بافی می‌کنیم، کاملاً متفاوت است. در واقع همانگونه که علم روانشناسی خواب شبانه را برای حفظ سلامتی، توسعه‌ی عاطفی و رشد شخصیت یک فرد ضروری می‌داند، این فضای مجازی هم بیش از هر چیز دیگری در خدمت روان انسان است. زیرا مرزهای بین واقعیت‌های آگاهانه و ناآگاهانه را به هم نزدیک کرده است و می‌تواند درباره‌ی معنای 'واقعیت' چیز‌هایی به ما بگوید.

محیط' پلس' Palace)) یک محیط چت گرافیکی است که ما برای این تحقیق آن را انتخاب کرده‌ایم. کاربران در این محیط می‌توانند برای برقراری ارتباط با دیگران از بین صورتک‌های گرافیکی موجود در آن محیط، یک یا چند صورتک را برای باز‌نمایی شخص خود انتخاب کنند. این صورتک‌ها هر یک موقعیت یا حالت روانی خاصی را بیان می‌کند. بعضی از این حالت‌های 'رویاگونه' در محیط 'پلس' را می‌توان در دیگر فضاهای مجازی هم پیدا کرد. ولی تعدادی از این حالت‌های تنها در محیط ' پلس' وجود دارند و کاملاً بی نظیر و خاص هستند.

مهم‌تر از همه این است که محیط ' پالس' Palace، در فضای اینترنت مانند رویا بسیار مجذوب کننده است. این بدان خاطر است که این محیط یک ' تجربه بصری' جدی است. یک مثل قدیمی می گوید : «یک 'تصویر' با ارزش‌تر از هزاران 'کلمه' است .» علم روانشناسی هم تجربه بصری را تجربه‌ای بسیار غنی، و تصاویر و نمادها را زبان ناآگاهانه می‌نامد.

برای درک و آشنایی بیشتر با این 'تجربه‌ی بصری' باید از دیدگاه روان‌شناسی خواب، رویا و رویا بینی را مورد توجه قرار داد.
برخی از ویژگی‌های رویا و رویابینی از دیدگاه روان‌شناسی را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد:

- در رویا قوانین مرسوم زمان، مکان و مسافت اجرا نمی‌شود.
- فردی که خواب می‌بیند می‌تواند مکرراً از یک ماجرا به ماجرایی دیگری منتقل شود، بی آنکه روی زمین سفر کند . ممکن است فرد در خواب خود درگیر ماجرایی در تهران باشد اما بلافاصله درگیر ماجرایی در هاوایی می‌شود.
- در رویا حسی از مسافت یا مکان وجود ندارد، مسافت و مکان به مفهوم مادی تنها روی زمین خاکی معنا دارد.
- کشش جاذبه‌ی زمین و آگاهی روزانه اغلب در رویا ناپدید می‌شوند.
- فرد می‌تواند چون جسمی شناور در فضا، در حال پریدن یا پرواز کردن باشد. دقیقاً بر خلاف آنچه که به عنوان قوانین نیوتن به اثبات رسیده است. حالت های فوق در فضای سایبر در حد وسیع‌تری رخ می‌دهد. زیرا کاربران در آن فضا از قوانین و آگاهی‌های زمینی فرا‌تر می‌روند. آن‌ها تنها با یک کلیک ساده بر روی نگاره‌ایی می‌توانند از مکانی به مکان دیگر انتقال یابند، بدون هیچ حرکتی در پاها یا چرخشی درچرخ‌ها و یا هیچ عاملی که برای اثبات حرکت فرد وجود داشته باشد. این تنها یک تغییر بصری و روانی است که انتقال را نشان می‌دهد. در حالی‌که شما با وجودی مادی، درون اتاقی با انتخاب شخصی و کاملاً بیدار نشسته‌اید و آنچه که اتفاق می‌افتد مانند رویایی است که به شما احساسی از لذت و آسودگی می‌بخشد.

شاید زمانی نه چندان دور، ما هم با این گفته 'چانگ تزو' (Chuang Tzu) هم کلام شویم؛ آیا این ما هستیم که در فضای سایبر به عنوان کاربر سیر می‌کنیم یا اینکه این فضای سایبر است که به عنوان بخشی از برنامه‌های خود ما را تعریف می‌کند. کسی چه می‌داند.

منبع:

- http://www.rider.edu/suler/psycyber/cybdream.html