اهمیت گسترش دسترسی کشورهای درحال توسعه به اینترنت به وسیله‌ی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و صاحب‌نظران و کارشناسان ارتباطات و توسعه مورد تأیید قرار گرفته است. عقیده اکثریت قریب به اتفاق آن است؛ که اینترنت و فن‌آوری‌های وابسته ارتباطات دور می‌باید؛ به عنوان زیر ساخت ملی، استراتژیک قلمداد شود. برقراری چنین زیرساخت‌های استراتژیکی برای کشورهای درحال توسعه حیاتی به نظر می‌آید...

مقدمه

اهمیت گسترش دسترسی کشورهای درحال توسعه به اینترنت به وسیله‌ی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و صاحب‌نظران و کارشناسان ارتباطات و توسعه مورد تأیید قرار گرفته است. عقیده اکثریت قریب به اتفاق آن است؛ که اینترنت و فن‌آوری‌های وابسته ارتباطات دور می‌باید؛ به عنوان زیر ساخت ملی، استراتژیک قلمداد شود. برقراری چنین زیرساخت‌های استراتژیکی برای کشورهای درحال توسعه حیاتی به نظر می‌آید. به طوری که ارتباطات می‌تواند؛ باعث بهبود بهره‌وری اقتصادی، حاکمیت، آموزش، بهداشت و سلامتی و کیفیت زندگی خصوصاً در مناطق حاشیه‌ای شود. این یافته‌ها نشان می‌دهد؛ که اتصالات وسیع تر در درون کشورهای درحال توسعه باعث بهبود زیرساخت اطلاعات کلی در این کشورها می‌شود؛ و در نتیجه تغییرات مثبتی را در بهبود سیاسی- اقتصادی ایجاد می‌کند.

درمقاله ی حاضر برآنیم؛ درکی از تأثیر کنونی و بالقوه‌ی اینترنت بر چهار پنجم جمعیت دنیا را به دست آوریم؛ که در کشورهای درحال توسعه زندگی می‌کنند. درحالیکه دو سوم آنان فقیر هستند. درآغاز برآنیم که پیشرفت‌های سریع کنونی در فن‌آوری اطلاعات و ارتباط را در بحثی گسترده‌تر درباره توسعه و نقش اطلاعات قرار دهیم. سپس تعامل میان اینترنت و ابعاد کلیدی توسعه را با استفاده از داده‌های تجربی بررسی می‌کنیم. داده‌هایی که از این استدلال حمایت می‌کنند می‌گوید؛ که اینترنت فقط در صورتی می‌تواند ابزاری برای توسعه سیاسی - اقتصادی درآید؛ که به گونه‌ای مورد استفاده قرار گیرد که به نفع جامعه به طور کلی، و گرو‌ه‌های آسیب‌پذیر به طور خاص باشد. درآخر برخی دلالت‌های اصلی سیاست گسترش اینترنت و استفاده از آن را که دولت‌های کشور‌های درحال توسعه می‌باید به آن بپردازند؛ مورد بحث قرار می‌دهیم. این موارد شامل تقویت خلق دانش مربوطه در اینترنت و کسب مهارت‌ها و قابلیت‌های لازم در استفاده از فن‌آوری به‌گونه‌ای است؛ که با فرهنگ بومی سازگار باشد.

اهمیت و نقش اینترنت

اهمیت اینترنت به عنوان ابزاری قدرتمند برای مشارکت در توسعه، به وسیله 'جوزف استیگایتز' Joseph Stiglitz اقتصاددان ارشد قبلی بانک جهانی در اولین کنفرانس شبکه توسعه که در 'بن' آلمان در دسامبر 1999 برقرار شد؛ مورد تأکید قرار گرفت .وی خاطرنشان کرد؛ که در کار توسعه این شبکه عظیم، هم موقعیت‌ها و هم خطراتی وجود دارد. از جنبه خطرات، رشد اینترنت در ایالات متحده و دیگر کشورهای توسعه‌یافته بسیار بیشتر از کشورهای در حال توسعه بوده است.این مسئله ممکن است اینترنت را به صورت ابزاری برای افزایش و نه کاهش شکاف بین کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال تو سعه درآورد. امروزه هر کودکی در هر نقطه از دنیا که به اینترنت دسترسی داشته باشد؛ کتابخانه جدید 'الکساندریا' را در دسترس خود دارد. 'استیگلیتز' معتقد به این رویکرد است؛ که 'جهانی بنگرید و محلی دوباره آفرینی کنید.' به عبارت دیگر دانش جهانی کسب شده از مخازن کنونی، مانند کتابخانه‌های بزرگ، بانک‌های اطلاعاتی و دیگر منابع دانش، که به وسیله اینترنت در دسترس است؛ باید نهادینه گردد؛ دوباره کشف شود و به موقعیت‌های محلی بازگردانده شود.

فن‌آوری جهانی اینترنت و اختراعات محلی و موضوعات ایجاد شده در آن، آینه‌ی اصول جهانی- محلی توسعه، در رابطه با درک دانش و کاربرد آن است. در نتیجه اینترنت به عنوان مظهر اصل جهانی- محلی می‌تواند؛ به وسیله هر کشوری و یا منطقه ای برای جمع آوری دانش جهانی و برگرداندن آن به وضعیت محلی به کار گرفته شود. این مسئله به کاربران در کشورهای در حال توسعه بستگی دارد؛ که کاربردهایی را ایجاد نمایند؛ که قادر به اجرای مسئله بومی سازی به روشی بهینه، بر اساس نیازهای خود آنها باشد.(mcknight and cukor,agust 2001)

دسترسی به اینترنت

اهمیت فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات به وسیله مجامع مربوط به توسعه، مدتهاست که به طورکامل تأیید شده است. در 1980 کنفرانس عمومی 'یونسکو' آغازگر برنامه‌ای بین المللی برای توسعه ارتباطات بود. در سال 1982 کنفرانس تام الاختیار اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور، کمیسیون مستقلی برای مطالعه توسعه ارتباطات دور ایجاد کرد.

کمیسیون 'مایتلاند' Maitland در گزارش 'حلقه گمشده' خود اولویت بالایی به سرمایه گذاری - به میزان وسیع - در ارتباطات دور را پیشنهاد نمود. در واقع شتابی دیجیتالی Digital rush به خاطراحساس اضطرار و ترس از عقب ماندن در اقتصاد اطلاعاتی در دنیای در حال توسعه وجود دارد. بسیاری از جمله' نیکولاس نگروپونت' مدیر آزمایشگاه رسانه‌ای' MIT'بر این باورند؛ که دنیای در حال توسعه می‌تواند به وسیله رد کردن و گذار از مراحل خاص توسعه صنعتی و جهش به درون اقتصاد اطلاعاتی پیشرفت کند. البته شکی وجود ندارد که 'ICT ' ها اگر به گونه‌ای مناسب اتخاذ گردند؛ و به کار گرفته شوند؛ می‌توانند موقعیت‌های فرهنگی و اقتصادی را برای کشورهای در حال توسعه ایجاد نمایند. تسهیلات آموزشی به میزان زیادی از طریق آموزش از راه دور و دسترسی اینترنتی بهبود می یابد. مراقبت های بهداشتی می‌تواند به مناطق دور افتاده که از این خدمات بی بهره‌اند؛ راه یابد. تولید صنعتی در مقیاس کوچکتر قابل رویت می‌گردد؛ که باعث کاهش آلودگی محیط نیز می‌شود. (Ibid,2001)

این ارزیابی واقع گرایانه درباره نقش فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات در توسعه به وسیله معاون رئیس جمهور ایالات متحده 'ال گور' Al Gore درکنفرانس اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور ITU- International Telecommunication United که درسال 1994 در 'بوینوس آیرس' آرژانتین برگزار شد؛ مشخص کرد؛ که 'زیر ساخت اطلاعاتی جهانی' یا GII پیش فرض اساسی توسعه‌ی مداوم و پایدار برای تمام اعضای خانواده بشری است. وی با تأکید بر نقش مهم شبکه‌های جدید اطلاعاتی به عنوان ابزارهای توسعه و همبستگی جهانی، و ضرورت اداره آن شبکه‌ها از طریق مؤسسات خصوصی درتمام کشورها، ابراز امیدواری کرد؛ که شبکه‌های مذکور بتوانند مسایل مربوط به عدم تعادل های بزرگ اجتماعی و اقتصادی کنونی دنیا را، که مانع پیشرفت کشورهاست، حل کنند. (معتمد نژاد،1384،153 و154)

ارزیابی متعادل‌تری درباره نقش فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات در دنیای در حال توسعه در نوشته‌های 'پائولا یومن'Yoman محقق مؤسسه سازمان ملل برای توسعه اجتماعی یافت می شود. وی می‌گوید؛ موفقیت اینترنت نباید به وسیله ی تعداد افراد متصل به آن ارزیابی شود. بلکه به وسیله میزانی که استاندارد زندگی و سلامت افراد در کشورهای در حال توسعه را بهبود می‌بخشد؛ باید اندازه‌گیری شود. مسائلی که وی مطرح می‌کند؛ شامل خطر اینترنت در سرعت بخشیدن به طبقه‌بندی جامعه به اقلیت نخبه‌ی دارای اطلاعات و اکثریت فاقد آن است؛ که منابع و مهارت‌های استفاده از فن‌آوری را در اختیار ندارند. سرمایه‌های مورد نیاز برای ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی دوام‌دار، منابع شخصی مورد نیاز برای خرید کامپیوتر شخصی، سرمایه‌های مورد نیاز برای بالابردن سطح باسوادی جامعه، بیانگر سطح بالای سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای دستیابی به اقتصاد اطلاعاتی است. به منظور به حداکثر رساندن تأثیر اینترنت در کار توسعه، توانایی دسترسی به آن، باید برای کل پژوهشگران و جامعه کشورهای در حال توسعه امکان پذیر باشد. در این زمینه دسترسی به اینترنت، ارتباط نزدیکی با تراکم تلفن دارد. (تعداد تلفن ها برای هر هزار نفر) زیرا دسترسی به اینترنت اغلب از طریق تلفن های عادی و یا از طریق بی سیم و یا تلفن همراه صورت می گیرد. اما اینترنت و ملاحظات شبکه تلفنی یکسان نیستند. به دلیل آنکه ارتباطات ماهواره‌های و خط دیجیتال (ISDN,T1,DSL) بیشتر برای کاربران سازمانی کاربرد دارند، نه برای کاربران شخصی. شبکه سیم ثابت در رابطه با تراکم تلفنی در کشورهای در حال توسعه در حال افزایش نیست. به دلیل آنکه این کشورها ترجیح می‌دهند؛ از شبکه های بی‌سیم که ارزان‌تر هستند؛ و با سهولت بیشتری در دسترسند؛ استفاده کنند. البته این شبکه‌ها نیز می‌توانند دسترسی به اینترنت را ممکن سازند. به طور کلی آغار زیرساخت پراکنده برای دسترسی به اینترنت در کشورهای در حال توسعه در حال رشد است. اما دسترسی خصوصاً در خارج از شهرهای بزرگ هنوز پایین است.(mcknight & kukor,2001)

گرایش‌ها در تفکر توسعه

در پشت هر سیاست مداخله، فرضیه‌ای نظری علنی یا غیرعلنی درباره ماهیت توسعه وجود دارد. دراین بخش تکامل این فرضیه‌ها را پی گیریم؛ و برآنیم چهارچوبی نظری برای راهنمایی درمسائل متمایز‌کننده مربوط به تعامل، میان اینترنت و توسعه اجتماعی - اقتصادی ایجاد کنیم.

بحث بسیاری درباره معنا، توضیح و کار توسعه در چند دهه گذشته وجود داشته است. نخستین رویکرد نظری، اعتقاد به توسعه به عنوان تجربه‌ای تکاملی بود. چنین فرض می‌شد که کشورهای در حال توسعه می‌باید؛ در رویای دستیابی به نوع جامعه‌ای که در کشورهای توسعه یافته وجود داشت؛ از مراحل رشد اقتصادی مشابه آنچه در کشورهای اروپای غربی اتفاق افتاده بود؛ بگذرند. (ازکیا،1377: 45) هدف از توسعه اساساً به عنوان رشد اقتصادی اندازه‌گیری شده به‌وسیله شاخص‌های درآمد ملی برداشت می‌شد. در دهه‌های 1960 و 1970 شواهد زیادی وجود داشت که نشان می‌داد؛ درحالیکه تعدادی از کشورهای در حال توسعه توانستند میزان رشد خود را افزایش دهند و اقتصاد خود را دوباره بسازند؛ اکثریت نتوانستند به چنین نتایجی دست یابند. زیرا آن‌ها درگیر بلایایی چون فقر ، بدهی، سرکوب گری سیاسی، بی‌عدالتی اجتماعی، جابجایی ارزش‌های سنتی و صدمات اجتماعی بودند. (Madon ,2000)

شواهد به این آگاهی رهنمون شد؛ که یکی از دلایل اصلی عدم توسعه، وابستگی از دو نقطه نظر بود. اول به عنوان توانایی جامعه مستقل درحال توسعه برای تصمیم‌گیری درساختار قدرت حاکم بین‌المللی، دوم به عنوان عدالت اجتماعی درکشور درحال توسعه، به وسیله توانمند ساختن فقرا، آن هم به وسیله فراهم نمودن نیازهای اولیه برای توسعه بشری. این تجربیات باعث تعریف دوباره‌ی اهداف توسعه با تأکید بسیار بیشتر بر جنبه‌های غیر اقتصادی شد. بنابراین، توسعه نه تنها ازلحاظ اقتصادی، بلکه به عنوان رفاه اجتماعی و توسعه ساختار سیاسی و همچنین به عنوان محیط فیزیکی اطلاق و اندازه‌گیری شد.(UND P 1991)

این مسئله باعث مفهوم گسترده‌تری از توسعه انسانی درگزارشات 'UNDP 'درباره توسعه بشری که از 1992 به صورت سالیانه منتشر گردید؛ شد. و به صورت فزاینده‌ای ابعاد جایگزین در توسعه، مانند خودمختاری، عدالت، توسعه پایدار، توانمندی و هویت فرهنگی به حساب آمد. پیدایش مردم باوری جدید در دهه 1990 که به شدت توسط سازمان‌های غیردولتی و دیگران بیان می‌شد؛ اهمیت بسیاری به دیدگاه‌ها، تمایلات و جاه‌طلبی کشورهایی می‌داد؛ که درحال توسعه بودند. چنین دیدگاه‌هایی سازوکار جایگزینی را در زمینه توسعه به عنوان مدل رشد خطی ارائه می‌داد. این دیدگاه جایگزین، براساس این عقیده بنا شده بود؛ که کشورهای درحال توسعه خط سیر مخصوص به خود را در زمینه توسعه دارند. آن‌ها لزوماً دنباله‌روی الگوی تجربه شده به وسیله کشورهای صنعتی پیشرفته نیستند.

مردم باوران جدید(Ibid ,2000)برای ابقاء نظام‌های کشاورزی سنتی خرده‌کشاورزان، و مشاغل کوچک بر سیاست‌های مستقیم با هدف کاهش فقر درمیان گروه‌های هدف و طرح‌های توسعه پایدار محلی تأکید داشتند. به عنوان مثال تلاش 'جولیوس نه ییر' Nyerere دربرقراری و حیات دوباره بخشیدن به سوسیالیزم افریقایی در تانزانیا در دهه‌های 1960و 19970 مثال خوبی از مردم باوری جدید درعمل است. همچنین سیاست‌گذاری نیازهای اولیه که به وسیله دولت‌های ملی و سازمان‌های بین‌المللی در طول دهه 1970 اجرا گردید؛ نیز از این گونه بود. این برنامه‌ها اولویت بیشتری به تقسیم دوباره ثروت از طریق برنامه‌های جهت یافته به سمت کاهش فقر به جای رشد اقتصادی می‌دادند. پیام اصلی جنبش توسعه پایدار که در دهه‌های 1970 و 1980 بالا گرفت آن بود؛ که توسعه به بوم‌شناسی و فرهنگ محلی بستگی دارد؛ نه به مدل غربی رشد اقتصادی. اخیراً درساختار آفریقا، مک گری و 'میشلز' (1998) Mc Geary and Michaels مشاهده نمودند؛ که روحیه جدیدی از خود‌اتکایی درمیان بسیاری از افریقایی‌ها وجود دارد. به طوری که آنان کنترل سرنوشت خویش را از طریق مدل‌های محلی توسعه دردست می‌گیرند.

فن‌آوریهای اطلاعات و ارتباطات جدید که امروزه در اینترنت تجلی می‌کند؛ به صورت چالشی برای کشورهای درحال توسعه درآمده است. این چالش‌ها به دو روش مربوط، درک می شوند. اول اینکه اطلاعات به عنوان موتور توسعه متناسب با مراحل سنتی رشد توسعه صنعتی شناخته می‌شوند. این عقیده براساس دیدی وسیع در رابطه با مرحله جدید توسعه بر محور تولید، انتشار و استفاده از فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات درجامعه است. دیدگاهی که در آغاز در ایالات متحده در دهه 1960 در مقابله با افزایش رفاه و خودکار شدن دستگاه‌ها صورت گرفت. درسال‌های اخیر بسیاری از نویسندگان شروع به محاسبه میزانی که هر کشور با استفاده از شاخص‌های مربوط به سطح مصرف و تولید فن‌آوری‌های اطلاعات به «جوامع معرفتی یا اطلاعاتی» دست یافته است؛ کرد‌ند. که این شامل شاخص کاربران اینترنت نیز می‌شود. این مدل توسعه باعث شد؛که شبکه‌های ارتباطات دور جهانی، به صورت مسائل مهمی برای بحث درمیان سیاست‌گذاران و سازمان‌های بین‌المللی درآیند.

دوم اینکه شناخت فزاینده‌ای از این موضوع وجود داشته است؛ که دست‌یابی به شکل دائمی و منصفانه توسعه انسانی، به تنهایی به وجود ارتباطات اینترنتی بستگی ندارد؛ بلکه به کسب و استفاده از اطلاعات و دانش بستگی دارد. گزارش اخیر توسعه جهانی به بررسی نقش دانش درارتقاء توسعه اجتماعی اقتصادی می‌پردازد. این گزارش با این شناخت شروع می‌شود؛ که اقتصادها فقط از طریق انباشت سرمایه فیزیکی و مهارت انسانی ساخته نمی‌شود؛ بلکه بر زیربنای اطلاعات، یادگیری و انطباق بنا می‌گردد. بنابراین لازم است دریابیم؛ جوامع چگونه دانش را در ابعاد مختلف توسعه به دست آورده است؛ و چگونه آن را مورد استفاده قرار می‌دهد. پرس Press 1997 با تلفیق رویکرد چند جانبه شواهدی ارائه داد؛ که نشان می‌دهد؛ همبستگی مثبتی بین تعداد کاربران اینترنتی در یک کشور و شاخص توسعه انسانی UNDP- United Nations Development of people آن کشور وجود دارد.

اهداف پیچیده توسعه نمی‌تواند به وسیله وجود اتصالات اینترنتی به تنهایی حل گردد. این نکته نیز غیرقابل انکار است؛ که نوعی ازتعامل میان انتشار و استفاده از این فن‌آوری و توسعه وجود دارد. همانگونه که مقدار فزاینده‌ای از اطلاعات درباره توسعه‌های علمی و تکنولوژیکی، اکنون فقط در اینترنت دردسترس است. به نظر می‌رسد که این فن‌آوری گزینه‌های جدیدی را گشوده است؛ که برخصوصیت توسعه اجتماعی اقتصادی تأثیر می‌گذارد. درعین حال ارزش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی موجود در درون اهداف توسعه، استفاده از فن‌آوری را شکل می‌دهد. این تعامل بین اینترنت و توسعه اجتماعی اقتصادی نیز وجود دارد؛ که در دنباله مقاله مورد بررسی قرار خواهد گرفت. (Ibid,2000)

استفاده از اینترنت در کشورهای درحال توسعه

همان‌گونه که استفاده از اینترنت فراتر از جوامع تحقیقاتی و دانشگاهی گسترش می‌یابد؛ تأثیر آن بر توسعه کشورهای درحال رشد، ‌باید از نزدیک بررسی گردد. این بخش تعامل میان ابعاد مختلف توسعه، که در بخش قبل مورد بحث قرار گرفت؛ و استفاده از اینترنت را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مسائل را تحت ابعاد وسیع‌تر بهره‌وری اقتصادی، زیرساخت ارتباطات دور، عدالت اجتماعی، هویت فرهنگی، توانمند ساختن گروه‌های به حاشیه رانده شده، کاهش فقر، مردم‌سالاری و توسعه پایدار، مورد بررسی قرار می‌دهیم.

اینترنت و توسعه اقتصادی

افزایش فزاینده اهمیت اقتصادی فن آوری های اطلاعات، به ویژه اینترنت در ارتباطات در سطح جهانی، به وضوح به وسیله‌ی مثال صنعت نرم افزار نشان داده می‌شود. برنامه ریزان در کشورهای کمتر توسعه یافته، مانند هند،روسیه و هم پیمانان قبلی آن در اروپای شرقی، و فلسطین اشغالی می‌توانند؛ به عنوان کارمندان عادی شرکت‌های چند ملیتی کار کنند. بدون آنکه کشور خود و یا حتی خانه خود را ترک نمایند. این برنامه ریزان که آشکارا شاهد 'مرگ فاصله‌ها' هستند؛ کدهای کامپیوتری را بر روی رایانه خود مبادله می‌کنند. آنان قادرند در اقتصاد اطلاعات شرکت نمایند. نه به این دلیل که در کشوری صنعتی زندگی می‌کنند ؛ و نه به این دلیل که آخرین فناوری‌های پیشرفته را در اختیار دارند؛ بلکه به دلیل آن که آموزش مناسبی داشته‌اند. این مثال، بسیاری از مسائل اساسی عصر اطلاعات را در رابطه با دنیای در حال توسعه، روشن می‌نماید. همان‌گونه که به وسیله مثال بالا نشان داده شد؛ فن آوری هایی اطلاعات و ارتباطات، نقشی اساسی درتوسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایفاد می کنند . کشف، انتشار و اعمال دانش جدید، اشاعه اطلاعات مربوط به بهترین عملکردها، و ردوبدل کردن نظرات، اصول اساسی کار توسعه است ؛ که به گونه های مؤثر به وسیله فن‌آوریهای اطلاعات و ارتباطات تسهیل می‌گردد. در حوزه ی توسعه اقتصادی، این فن آوری ها می توانند مشاغل جدید ایجاد نمایند؛ موقعیت‌های جدید در بخش های صنعت وخدمات ایجاد کنند؛ و نیروی کار آموزش دیده تری را فراهم نمایند. این فن آوریها جریان اطلاعات ورای مرزها را ممکن ساخته‌اند؛ و تجارت بین‌المللی خصوصاً در زمینه فن‌آوری پیشرفته را، ارتقاء می‌بخشند. تجارتی که به قول 'نیکولاس نگروپونت Nikolas Negroponte 'تجارتی در ذرات و نه در اتم‌هاست. این نوع تجارت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب می‌کند. (mcknight &kukor,2001)

امروزه بهره‌وری اقتصادی و توسعه‌ی زیرساخت اتصالات تجاری، رشد یابنده‌ترین اجزاء اینترنت هستند. چرا که شرکت‌های بیشتری ارتباطات نزدیکتری با مشتریان، همکاران تجاری، فروشندگان و منابع اطلاعاتی از طریق شبکه برقرار می‌کنند. (پرس 1996) البته تا امروز تحقیقات کمی درباره تأثیر استفاده از اینترنت توسط سازمان‌های تجاری درکشورهای درحال توسعه صورت گرفته است. هر چند که بسیاری از صاحب‌نظران فکر می‌کنند؛ که اینترنت بیانگر ابزاری برای بهبود بهره‌وری اقتصادی است. به عنوان مثال بانک جهانی میزان بازگشت به اقتصاد محلی را بین 13و 20 درصد تخمین می‌زند.

'جایارام' و همکاران (1997) پیش‌بینی می‌کنند؛ که اینترنت، شرکت‌های محلی را قادر می‌سازد؛ محصولات و خدمات خود را در خارج عرضه کنند؛ و بنابراین بریکی از مهمترین موانع رقابت جهانی که رودروی کشورهای درحال توسعه است؛ غلبه کنند. آنان مشاهده کردند؛ که برای شرکت‌های هندی دادن آگهی به صورت چاپی به طرز بازدارند‌ه‌ای گران است. در حالی‌که آگهی دراینترنت نسبتاً ارزان است. درمطالعه اخیر درمورد آرژانتین 'بوتازونی' (1997) درکنار مسائل دیگر گزارش می‌دهد؛ که هر چند تعداد کل شرکت‌های آرژانتینی که پایگا‌ه‌های اینترنتی برقرار کرده‌اند؛ فقط بخش کوچکی از تعداد کل مشاغل آزاد در کشور است؛ با این حال، این شرکت‌ها عرضه بسیار بیشتری در بازار جهانی داشته‌اند. اتصال با شبکه، همچنین نویدبخش بهبود همکاری‌های منطقه‌ای و رقابت در دادوستد و تحقیقات است. بازار عادی برای آفریقای جنوبی و شرقی (COMESA) و کنفرانس‌های سازمان ملل درمورد آموزش و توسعه (UNCTAD) هر دو درباره تأثیر بسیار مثبت شبکه‌های اطلاعات تجاری برتجارت درون منطقه‌ای و بیرون منطقه‌ای، اظهارنظرهایی کرده اند.( Adam,1996:13)

اما علی‌رغم توان بالقوه اتصال اینترنتی برای فعالیت تجاری، شواهدی وجود دارد؛ که بیان می‌دارد؛ بازگشت سرمایه درسرمایه‌گذاری فن‌آوری اطلاعات سازمان‌های کشورهای درحال توسعه، ضعیف است. مثلاً، پیمایشی که اخیراً توسط 'دیوان' و 'کرامر'(1998) صورت گرفت نشان می‌دهد؛ که به همراه سرمایه‌گذاری در فن‌آوری اطلاعات، این نیاز وجود دارد؛ که اطمینان حاصل شود؛ سازمان‌ها توان بازسازی خود را به منظور ارتقاء کارایی و ثمربخشی دارند. کشورهایی با توانایی‌های مدیریتی قوی، مانند اقتصاد‌های جدیداً صنعتی شده جنوب شرق آسیا قادر بوده‌اند؛ توان رقابتی بودن را کسب و حفظ نمایند. آن ها پایه‌ای رضایت بخش برای هماهنگ ماندن با آهنگ پیشرفت ساخته‌اند. آن ها این کار را به وسیله ی تلاش‌های بسیار دربررسی روندهای مدیریتی بومی انجام داده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهد؛ که تحقیقات بیشتری درمورد اثری که اینترنت برفعالیت‌های اقتصادی می‌گذارد؛ موردنیاز است. مبنی بر اینکه چگونه مهارت‌ها و قابلیت‌ها می‌تواند جمع گردند؛ تا برمشکلات محلی و ملی فائق آیند. در حالیکه دیگران شکست خورده‌اند. ( Madon ,2000)

مفهوم داد وستد و تجارت الکترونیک چیز جدیدی نیست. هر چند که رشد سریع اینترنت توان بالقوه آن را دراین زمینه نوید‌بخش‌تر کرده است. اکنون گفته می‌شود؛ که اینترنت و تجارت الکترونیک، تجارت به سبک سنتی و در نهایت زندگی مشتری را تغییر خواهد داد. به طوری که طبق یک برآورد در سال 1998 فروش جهانی از طریق اینترنت به بیش از43 میلیارد دلار، و در سال 1999 ، به 95 میلیارد دلار رسید. اغلب تحلیل گران پیش‌بینی‌های خود را درمورد تجارت آن لاین در دهه آغازین قرن بیست ‌و یکم بین 1 تریلیون تا 3 تریلیون دلار اعلام کرده اند. پیش‌بینی می‌شود که میزان رشد مخصوصاً در آسیا بالا باشد.

اینترنت امکانات اقتصادهای درحال توسعه را برای شرکت در اقتصاد درحال رشد دیجیتال، افزایش می‌دهد. تجارت الکترونیکی براساس اینترنت، به احتمال زیاد رشد اقتصادی و خدمات اجتماعی را به طرز قابل ملاحظه‌ای در کشورهای درحال توسعه ارتقاء می‌دهد. موقعیت‌های جدید صادرات باید سرمایه‌گذاری‌های محلی و خارجی جدید را جذب کند؛ و در نتیجه رشد را افزایش دهد. اغلب شرکت‌های صنعتی بزرگ درکشورهای درحال توسعه درحال حاضر از اینترنت استفاده می‌کنند. آنچه احتمالاً تعجب برانگیز است آن است؛ که شمار زیادی از شرکت‌های کوچک و متوسط نیز جزء کاربران اینترنت شده‌اند. اما تجارت اینترنتی در تمامی بخش‌های اقتصادی به صورت مساوی نفوذ نکرده است. بخش‌هایی که پیش‌بینی می‌شود بیش از 150 درصد در سال از طریق تجارت اینترنتی فروش داشتند؛ عبارتند از: سخت‌افزار و نرم افزار کامپیوتر، مستغلات، خدمات انتشار و اطلاعات، جذب سرمایه و خدمات اینترنتی (Ibid,2000)

صنعت جهانگردی که به صورت فزاینده‌ای به عنوان منبع مهمی برای رشد کشورهای درحال توسعه درآمده است؛ نیز آماده است که به وسیله تجارت الکترونیک ترقی کند. تحلیل گران پیش‌بینی می‌کنند؛ که صنعت گردشگری حدود 30-20 درصد کل درآمد آنلاین در سال 1997 را به وجود آورده است. انتظار می‌رود؛ فروش آن لاین وابسته به گردشگری، تقریباً به 9 بیلیون دلار آمریکا در سال 2002 برسد. خدمات مالی حوزه دیگری است؛ که دارای قابلیت رشد بسیاری در دنیای آن لاین است. بانک الکترونیک درحال حاضر در بسیاری از کشورهای درحال توسعه وجود دارد؛ و این امکان را برای مشتریان فراهم می‌سازد؛ که صورت حساب‌های خود را به وسیله ی اینترنت بپردازند. حساب‌های بانکی خود را از طریق آن چک کنند؛ و یا نقدینگی خود را انتقال دهند.
تجارت اینترنتی برای شرکت‌ها چه معنایی دارد؟ منافع تجارت الکترونیکی مسلماً بسیار جذب‌کننده است. تجارت اینترنتی می‌تواند؛ به وسیله‌ی کاهش هزینه‌های انتقال و تولید، تسهیل ورود به بازار، بهبود خدمات به مشتری، گسترش پوشش جغرافیایی و ایجاد سرمایه بالقوه‌ی جدید، تا حد زیادی میزان بازدهی را بهبود بخشد.

گرچه توان بالقوه تجارت الکترونیکی به نظر نویدبخش می‌رسد؛ اما چالش‌های بسیاری هنوز وجود دارد. موانع تجارت الکترونیک به طور کلی تا حدودی مشابه موانع استفاده از اینترنت است. اما برخی از چالش‌ها مخصوص تجارت الکترونیک است؛ و شامل نیاز به چهارچوب مالی و قانونی برای نقل و انتقال مالی از طریق اینترنت و فراهم کردن دسترسی بازار و تدارکات برای داد‌ و ستد است.
کشورهای درحال توسعه با هدف ارتقاء تجارت الکترونیک، باید درکوتاه مدت در دو جبهه فعالیت کنند. یکی آنکه زیرساخت‌های ارتباطی و قابلیت دسترسی را بهبود بخشند؛ و دیگر آنکه با تنظیم وضعیت قانونی، مالی و تدارکاتی، آن را مناسب با نیازهای دادوستد آن لاین کنند. در دراز مدت ‌باید به برخی از موقعیتهای زیرساختی برای شکوفایی تجارت جهانی، مانند بهبود آموزش و مهارت‌های کامپیوتری بپردازند. (Ibid,2000)

بهداشت

یک از تأثیرات و نقش های اینترنت، توسعه ی خدمات بهداشتی و سلامتی برای افراد جامعه است. اینترنت از طریق ایجاد پیوند و ارتباط میان افراد و سازمانهای بهداشتی، به ارتقای سطح سلامت و بهبود وضعیت سلامتی جامعه کمک می کند. برای مثال اکنون شبکه اینترنتی بهداشت، مراقبین بهداشتی را در 16 کشور افریقایی و 4 کشور آسیایی با یکدیگر و با همکاران خود و بانک‌های اطلاعاتی در کشورهای توسعه یافته، متصل می‌کند. اینکار با استفاده از تفاهم نامه‌های ارتباطاتی مختلف انجام شده است .(madon,2000)

مثال دیگر شبکه فهرست پستی، برنامه کنترل بیماری‌های سرایت کننده یا ساری است؛ که در طول شیوع ویروس 'Ebola' در زئیر در سپتامبر 1993 ایجاد شد. امروزه این شبکه بیش از 1600 عضو در 80 کشور دارد. در سال 1976 گروه درآغاز درمورد شیوع این بیماری پیامی را دریافت کرد؛ وسپس اطلاعات مربوطه را به سازمان‌های مختلف بهداشت بین‌المللی انتقال داد. دادوستد اطلاعات با کشورهایی که درآنها این بیماری وجود داشت؛صورت گرفت؛ و به این کشورها کمک شد؛ تا پیشرفت ویروس و خطر بیماری را کنترل نمایند. به عنوان مثال 'زامبیا' قادر بود؛ که با استفاده از اینترنت جزئیات مربوط به موارد مشابه در منطقه 'کاپربلت' (کمربند مس) کشور را بررسی کند.

به طور کلی بیشترین ارتباطی که در شبکه بهداشت صورت می‌گیرد؛ توسط کشورهای در حال توسعه و برای ارتباط با منابع اطلاعاتی کشورهای توسعه یافته است. ارتباط بین‌المللی درمیان خود کشورهای درحال توسعه، هنوز بسیار کم است. تعداد فزاینده‌ای از پایگاه‌های اینترنتی مربوط به مطالب بهداشتی در آفریقا -به نظر می‌رسد- برای دست‌یابی به توسعه اجتماعی اقتصادی دراز مدت ایجاد شده‌اند. به عنوان مثال 'آسیرو'( 1998) اخیراً داده‌های تحقیقی ای که به صورت تصادفی از 100 پایگاه اینترنتی مربوط به موضوعات بهداشت و سلامتی درصحرای آفریقا گرفته شده بود را، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. وی دریافت که 58% پایگا‌ه‌ها، بانیان غیردولتی دارند؛ و به وسیله ی آنان بودجه تأمین می شود؛ و آنان با مجامع آفریقایی و دانشگا‌ه‌ها تماس بیشتری داشتند. (Ibid,2000)

به یک نمونه دیگر توجه کنید. یک ورزشکار جوان و برومند در وضعیتی حاد به بیمارستان آورده شد. وی دارای تب بالا، ضعف و عفونت جدی بود. آزمایشات تأیید کرد؛ که عفونت از نوع Mecrotisity fascitis است؛ که به عنوان باکتری 'خورنده ماهیچه' شناخته می‌شود. تنها راه ممکن برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و نجات زندگی وی، قطع فوری پای وی به نظر می‌رسید. تا اینکه یکی از پزشکان به یاد آورد؛ که مقاله‌ای را در اینترنت درمورد معالجه بافت‌های آلوده شده با این باکتری، مطالعه نموده است. پس از مشاوره سریع با ( MEDICINE) یکی از مهمترین بانک‌های اطلاعاتی پزشکی در اینترنت، پزشکان توانستند مقاله را یافته،بازیابی کنند؛ و فرایند معالجه پیشنهادی را دنبال کنند. مرد جوان توانست هم زندگی و هم پایش را نجات دهد و به دنیای ورزش بازگردد.
از 52 میلیون مرگ و میر در سطح جهانی در طی 1996 بیش از 40 میلیون آن در کشورهای درحال توسعه صورت گرفته است. بیش از 12 میلیون آنها مربوط به کودکان زیرپنج سال است؛ که اغلب به دلایل قابل پیشگیری از دنیا رفته‌اند. بسیاری از این مرگ و میرها قابل اجتناب بوده‌اند؛ و تعدادی نیز ناشی از مشکلاتی بوده؛ که متخصصین سلامت با آن روبرو بوده‌اند. اگر درزمان مورد نیاز، اطلاعات مناسب در اختیارشان قرار می‌گرفت؛ قابل حل بود. فقر اطلاعاتی یکی از جدی‌ترین موانع رودروی متخصصین بهداشت و تندرستی در کشورهای درحال توسعه است. سال‌های متمادی، کشورهای در حال توسعه به خوبی از این امر آگاه بوده‌اند؛ که برطرف کردن نیازهای اولیه انسانی مانند بهداشت و آموزش،نه تنها برای رفاه و بهزیستی جوامع آنها ضروری است؛ بلکه پیش نیاز هر نوع تلاش برای توسعه اقتصادی است. اینترنت که به دلیل مؤلفه‌های اقتصادی و تکنولوژیکی منحصر به فرد و فن‌آوری‌های رقومی کارآمد قادر است، به روشی تعاملی و غیرهمزمان، داده، متن، تصاویر و ویدئو را با هزینه کم ارسال نماید، امیدهای تازه‌ای را در کشورهای درحال توسعه به وجود آورده است. (سولر،1999)

در اغلب کشورهای درحال توسعه، به دلیل زیرساخت ضعیف و دسترسی ناکافی به کامپیوتر، هم در خانه و هم در مؤسسات عمومی، احتمال مشاوره بیماری، بین پزشک و بیمار پایگاه اینترنتی ضعیف است. آنچه در عوض عملی است و می‌تواند تأثیری اساسی بر خدمات بهداشتی ایجاد شده در کشورهای درحال توسعه داشته باشد؛ مشاوره درمیان متخصصین تندرستی در اینترنت و دسترسی این متخصصین به پایگاه مشاوره اینترنتی است.

به عنوان مثال 'درگینک' که یک دهکده دورافتاده در جزیره‌ای در رودخانه 'گامبیا' است؛ دو پرستار به نام های 'رزمری استردی و مارلوس کک' را انتخاب کردند؛ و آن ها ،همراه با یک دوربین دیجیتالی و یک کامپیوتر همراه LAPTOP تا برای تشخیص بیماری‌ها از آن استفاده کنند-حرکت کردند؛ تا بیماری‌های گوناگون درجامعه بومی را تحت کنترل درآورند. این دو از دوربین دیجیتال برای عکس برداری از علائم قابل مشاهده استفاده می‌کردند؛ سپس آن را به کامپیوتر منتقل می کردند؛ و برای معاینه به وسیله ی دکتر به 'بانجول' می‌بردند. اگر پزشک نیازمند به ارزیابی بیشتر تصاویر بود؛ آن را از طریق اینترنت به ((Global Synergy در انگلستان می‌فرستادند؛ که از آنجا برای متخصصین سراسر دنیا فرستاده می‌شد؛ تا بیماری را تشخیص دهند. نرم‌افزارهای امروزه این امکان را فراهم می‌سازد؛ که یک تصویر اشعه X را از ،30 به یک ،فشرده کنند؛ بدون آنکه اطلاعات آن ها از بین برود. با این سطح از فشرده سازی، می‌توان بدون هیچ مشکلی تصاویر را از طریق شبکه ارتباطات دور موجود فرستاد. (همان،1999)

فقر اطلاعاتی یکی از جدی‌ترین موانع رودروی متخصصین تندرستی در دنیای درحال توسعه است. یک دانشکده پزشکی معمولی در ایالات متحده مشترک بیش از 11000 گاه‌نامه و مجله است. درحالیکه مؤسسات مشابه در کشورهای درحال توسعه ممکن است؛ به کمتر از پنج درصد این میزان دسترسی داشته باشند. علاوه برآن دانش پزشکی به سرعت درحال تحول است. درگذشته حدود پنج سال طول می‌کشید؛ تا دانش جدید جا بیفتد. این موضوع حتی برای کسانی که نسبتاً با جریان بین‌المللی اطلاعات در ارتباط بودند نیز وجود داشت. ورای پایتخت و مراکز شهری بزرگ، در کشورهای درحال توسعه این عقب‌افتادگی البته می‌تواند بسیار طولانی‌تر باشد. اینترنت به مقدار زیادی می‌تواند آن را جبران کند. همچنین طیف کاملاً جدیدی از مخازن اطلاعاتی برای متخصصین تندرستی درکشورهای درحال توسعه بگشاید. (همان،1999)

شرایط ضعیف بهداشتی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه به ایجاد و اشاعه بیماری‌ها کمک می‌کند. سیستم اطلاعاتی مؤسسه بهداشت جهانی WHO درباره بیماری‌های شایع در سطح جهانی تمامی همکاران را برای پاسخگویی بین‌المللی به بیماری‌های واگیردار به یکدیگر وصل می‌کند. استفاده از اینترنت برای ردوبدل کردن اطلاعات مربوط به شیوع بیماری، باعث می‌شود؛ که از این نکته اطمینان حاصل می‌شود؛ که اطلاعات حیاتی به سرعت و به صورتی گسترده درسطح کارگزاران تندرستی، وزرای بهداشت و متخصصین پزشکی انتشار یابد. به عنوان مثال بیماری Meningococcal Meningitis به صورت فصلی در 17 کشور آفریقایی که به عنوان کمربند بیماری Meningitis شناخته می‌شوند؛ شیوع پیدا می‌کند. در فصل خشک بیماری Meningitis، گزارشات روزانه ی موارد آن، برای کنترل شیوع بیماری مورد نیاز است. هنگامی که به آستانه ی خاصی رسیدیم؛ واکسیناسیون عمومی مورد نیاز است. آنها از طریق اینترنت بیماری را بررسی می‌کنند؛ و حمایت ارتباطی مورد نیاز برای برنامه‌ریزی و جنبش گروه‌های واکسیناسیون را برای استقرار در مناطق آلوده، فراهم می‌سازند.

آینده‌ی خدمات بهداشتی از طریق اینترنت، به شدت بستگی به غلبه بر تعدادی از موانع زیرساختی، تنظیم کننده و اقتصادی دارد. برای کشورهای توسعه یافته، مسائل چون محرمانه بودن، اعتماد، مجوز، تخلفات پزشکی، هزینه‌های خدمات و بازپرداخت‌ها اهمیت زیادی دارند. در عوض درکشورهای درحال توسعه، مطالب تنظیم‌کننده، هنوز از تبدیل شدن به موضوعی فوری در دستور کار تندرستی، بسیار فاصله دارد. برای بسیاری از آنان دسترسی به زیر ساخت‌های ارتباطی لازم، در ازای هزینه مناسب و برداشتن قدم‌های اولیه برای اجرای طرح‌های آزمایشی پزشکی از دور، اهمیت بسیاری دارد. اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه دور، درحمایت از کشورهای درحال توسعه، برای دست‌یابی به هر دوی این اهداف فعال بوده است.(همان، 1999)

آموزش

استفاده از اینترنت درکشورهای درحال توسعه، معمولاً در دانشگاه و جوامع تحقیقاتی شروع شده است؛ و نشان دهنده‌ی تأثیر مثبت آنها بوده است. به عنوان مثال پیمایشی که در اتیوپی، اوگاندا، زامبیا و سنگال در زمینه تأثیر فن‌آوری ارتباطات الکترونیک انجام شده است نشان می‌دهد؛ که مؤسسات دانشگاهی و تحقیقاتی قادر به انجام طرح‌های مشترک، بهبود بسیج منابع و انجام تحقیقات بین پایگاه‌های دور از هم به صورتی کم هزینه بوده‌اند.

استفاده از شبکه‌ها برای مدارس ابتدایی و متوسط نیز مثال‌های جالبی را نشان می‌دهد. دو کشور که سابقه خوبی از شبکه‌های آموزشی دارند؛ کشورهای کوبا و شیلی هستند. هر دو آنها پرونده‌های قوی ای در زمینه سرمایه‌گذاری در زمینه سرمایه‌های انسانی دارند؛ و به تخصیص منابع برای شبکه‌های آموزشی ادامه داده‌اند. به عنوان مثال در 1992 دانشگاه کاتولیک در 'شیلی' طرحی پنج ساله برای ایجاد و ارزیابی شبکه مدارس ابتدایی اعلام نمود. امروزه 144 مدرسه شبکه‌سازی شده است؛ و هر کدام بین 3 تا 10 کامپیوتر و اینترنت دارند؛ و برخی درحال ارتباط اینترنتی می باشند؛ و شبکه خدمات متنوعی را فراهم می‌کنند.

روزنامه‌های خبری دانش‌آموزی و معلمی، نرم‌افزارهای آموزشی، یادداشت‌های درسی، کنفرانس‌های کامپیوتری، پست الکترونیک و همچنین بانک اطلاعاتی شبکه، مورد ارزیابی قرار گرفته است؛ و تأثیر بسیاری برخلاقیت دانش‌آموزان داشته است. با تأمین بودجه به وسیله بانک جهانی، هدف، دست‌یابی به تمامی مدارس متوسطه و نیمی از مدارس ابتدایی در کشور تا سال 2000 است. طرح شبکه‌سازی مدارس 'کوبا' در 1987 شروع شد؛ که بر شرکت مدارس مناطق روستایی تکیه داشته است. 150 مرکز در اطراف کشور پخش هستند؛ که 80 عدد از آنها از مودم‌هایی برای شماره‌گیری و اتصال به کامپیوترهای شخصی که 'یونیکس' را در هاوانا می‌‌گردانند؛ استفاده می‌کنند؛ و از آنجا ارتباط با اینترنت برقرار می‌شود. (1996press,)

درسال‌های اخیر، علاقه فزاینده‌ای در استفاده از شبکه‌های الکترونیکی برای پشتیبانی از یادگیری در سراسر دنیا وجود داشته است. اینکار به وسیله ی کنفرانس‌های رسانه‌ی کامپیوتری و یادگیری همکاری و فراهم نمودن دسترسی به کتابخانه‌های الکترونیک و بازار آموزش چندرسانه‌ای صورت می‌گیرد. آموزش از راه دور، به عنوان روشی مؤثر برای کشورهای درحال توسعه اعلام شده است. در این کشورها نیاز به آموزش تعداد بسیاری وجود دارد؛ که از لحاظ جغرافیایی پراکنده هستند .البته درعین حال برخی از صاحب‌نظران استدلال کرده‌اند؛ که نسل یا سنخ مطالب آموزشی از راه دور هزینه بر است. بنابراین ممکن است باعث حذف انبوه جمعیت در کشورهای درحال توسعه، از این نوع آموزش گردد. ( madon,2000)

آموزش و کارآموزی، تعیین‌کنندگان اولیه ی دور نمای یک کشور برای توسعه ی اقتصادی و انسانی و رقابت بین‌المللی است. یک درس ارزشمند که از معجزه اقتصادی آسیا آموخته می‌شود آن است؛ که سطح آموزشی یکی از مهمترین عوامل برای توضیح رشد اقتصادی بالا در دهه‌های گذشته بوده است. اما هنوز در 1996 تقریباً 5/1بیلیون کودک و بزرگسال در دنیا بی‌سواد بودند. آموزش از راه دور برای دانش‌آموزانی که به دلایل مختلف از قبیل فاصله جغرافیایی تا مراکز آموزش، برنامه‌کاری، منابع مالی محدود و ... از سیستم آموزشی جدا شده‌اند؛ شرایط آموزشی فراهم می‌کند. (سولر،1999)

از نقطه نظر ملی این سازوکار افزایش قابل ملاحظه‌ای در تعداد افراد تحصیل کرده ایجاد می‌کند؛ که تأثیرات مثبتی بر اقتصاد ملی دارد. علاوه بر آن آموزش از راه دور در سطح دانشگاه، امید توقف فرار مغزها را که اغلب کشورهای درحال توسعه از آن رنج می‌برند؛ افزایش می‌دهد. فراری که به هنگام نقل مکان تحصیل کرده‌ترین افراد برای کارآموزی به خارج، و برنگشتن حدود 50 درصد از آنها صورت می‌گیرد. برای سیستم کلی یک کشور، آموزش از راه دور نوید افزایش صرفه‌جویی‌ها و کاهش هزینه‌های زیرساختی را می‌دهد. درسال‌های اخیر، تعداد برنامه‌های آموزش از راه دور در کشورهای درحال توسعه با سرعت زیادی درحال رشد بوده است. به گونه‌ای که شش دانشگاه از بزرگترین دانشگاه‌های از راه دور دنیا، در کشورهای درحال توسعه قرار دارند. تعداد زیادی از نتایج به دست‌آمده، به دلایل زیر، تقریباً رضایت‌بخش نبوده است:

الف)حمایت ناکافی از یادگیرنده
ب)احساس انزوا به دلیل عدم تعامل با دیگر دانشجویان
ج)تمرکز بر برنامه‌های مکاتبه‌ای
د)تأخیرهای طولانی درجواب به نیازهای دانشجویان.

با پیدایش اینترنت، تجربه آموزش از راه دور کاملاً دگرگون شده است؛ و بسیاری از این موانع از سر راه برداشته شد. اینترنت شامل کلاسی مجازی است؛ که در آن تعامل شدید و مشارکت در منابع اطلاعات، درماهیت آن وجود دارد.

برای بسیاری از کشورهای درحال توسعه، رویکرد به آموزش براساس الکترونیک، درزمانِ مشکلی صورت گرفته است. دربسیاری از کشورها، دولت - که تأمین‌کننده اصلی آموزش بوده است- با مشکلات بودجه‌ای شدیدی روبروست؛ و از مشارکت مستقیم قبلی عقب‌نشینی کرده است. اما همان‌طور که میزان کمک‌های مالی دولت کاهش یافته است؛ دو نوع دیگر از مؤسسات، مشارکت مالی خود را در این بخش افزایش داده‌اند. مؤسسات وام‌دهنده چندگانه و شرکت‌های بخش خصوصی. برخی از این مؤسسات خصوصی در کشورهای در حال توسعه، نه تنها دارای نقدینگی مورد نیاز برای آوردن کامپیوتر و شبکه به خدمات آموزشی هستند؛ بلکه در جذب سرمایه در بازار بورس نیز کاملاً موفق بوده‌اند. یک نمونه از این موفقیت، 'اتحادیه سرمایه‌گذاری' در آفریقای جنوبی است. این گروه - که در آموزش و جایگزینی نیروی کار سرمایه‌گذاری کرده است- در سال‌های اخیر شاهد رشد بسیار زیادی بوده است.

بازوی آموزشی، بیش از 4000 هیئت علمی را برای آموزش 300000 دانشجوی ثبت‌نام شده در 160 شعبه آن به کار گرفته است. در ژوئن 1996 سهام شرکت در بازار بورس 'ژوهانسبورگ' شناور بود. دریافتی Eduoor از دسامبر 1996 تا پایان 1997 سه برابر شد. درحالیکه سود عملی آن درهمان زمان 78 درصد افزایش یافت. بازار سرمایه‌گذاری Educor درحال حاضر از 433 میلیون دلار آمریکا فراتر رفته است. تجربیات بالا نشان می‌دهد؛ که برقراری برنامه‌های آموزش از راه دور در کشورهای درحال توسعه نه تنها از لحاظ علمی دارای امکان موفقیت است؛ بلکه از لحاظ عملی نیز مناسب است. ایجاد زیرساخت‌های ارتباطات مورد نیاز عموماً آسان‌ترین کار و در دراز مدت، ارزان‌ترین راه است. آنچه که به نظر دست‌یابی به آن مشکل‌تر است؛ از لحاظ زمان و هزینه، تداوم بازدهی و تهیه‌ی مطالب است. برای تعدادی از کشورهای درحال توسعه 'چالش مطلب' ممکن است؛ حتی بزرگتر باشد. به دلیل این حقیقت که:

الف)مطالب برنامه‌های آموزش از راه دور مشخصات منحصر به فردی دارد؛ که مربوط به ماهیت آن‌لاین و خدمات ارائه شده است.
ب)مطالب ‌باید متناسب با نیازهای آموزشی محلی باشد. به رغم «چالش مطالب» به نظر می‌رسد؛ که اینترنت بر آن است؛ که نه تنها خدمات آموزش سنتی را در سراسر دنیا ترقی دهد؛ بلکه روشی را که ما از فزایند یادگیری درک کرده ایم؛ و تجربه می‌کنیم ؛ دگرگون سازد. (سولر،1999)

کاهش فقر

مهار شبکه‌های اینترنتی برای ارائه خدمات به کشورهای درحال توسعه، به معنای حصول اطمینان از این موضوع است؛ که آن تسهیلات به نیازهای فقیرترین و محروم‌ترین جوامع، پاسخ‌گو باشد.

ارتباط الکترونیکی می‌تواند در اداره بحران‌ها و کاهش فقر کمک نماید. یکی ازاین تلاش‌ها طرح شبکه ی ارتباطات شاخ افریقای کبیر است؛ که بودجه ی آن به وسیله سازمان توسعه بین‌المللی ایالات متحده تأمین می‌گردد. هدف آن اتصال دولت‌های عضو در منطقه، به منظور رد و بدل کردن اطلاعات مرتبط با بحران است. زمینه دیگری که از لحاظ بالقوه برای کاربرد شبکه‌های الکترونیک مفید است؛ مشکل عدم تامین غذایی در آفریقاست. یکی از مشکلات اصلی شرایط اقتصادی در آفریقا، عدم تأمین غذایی است؛ که باعث رقابت محلی برای منافع بین گروه‌ها می‌گردد؛ و اغلب به جنگ‌های داخلی ختم می شود. شبکه‌سازی الکترونیکی می‌تواند؛ اطلاعات حیاتی را به کشاورزان، کارگران توسعه و محققینی برساند؛ که با بحران‌های ناشی از قحطی مبارزه می‌کنند. (Adam,1996)

درمسئله‌ی کاهش فقر 'برنامه دهکده' مربوط به بانک 'گرامین' در 'بنگلادش' درنظر دارد؛ به وسیله‌ی کاهش مهاجرت از روستا به شهرها، ایجاد مشاغل مرتبط با فن‌‌‌‌‌‌‌‌آوری اطلاعات، برای مناطق فقیر و روستایی و ایجاد آشنایی با کامپیوتر درمیان جمعیت روستایی کشور، فقر را کاهش دهد. مثال دیگر شبکه زنبور عسل است؛ که در سال 1990 به عنوان آزمایشی در 'هند' ایجاد شد. این شبکه‌ی الکترونیکی در نظر دارد؛ خزانه‌ی دانش بومی را ایجاد و ابتکارات غنی- از لحاظ دانش عامه- را در درون یک منطقه به یکدیگر مرتبط نماید؛ تا فعالیت‌های درون جوامع فقیر را که هم از لحاظ اقتصادی و هم بوم‌شناختی دائمی هستند؛ ارتقاء بخشد. فن‌آوری‌های سبز مانند آفت‌کشهای گیاهی، داروهای گیاهی برای انسان‌ها و حیوانات و رنگ‌های گیاهی فقط برخی از ایده‌های بسیار غنی در شبکه است.

برای فقرا در جوامع درحال توسعه، فقط فراهم نمودن اتصال و یا دسترسی به دانش دارای اهمیت کلیدی نیست. بلکه انتشار دانش است؛ که مرتبط به شرایط آنان باشد. دانش بومی در مورد بهداشت آموزش و کاهش فقر به ندرت ثبت می‌گردد. اما منبعی مفید برای ایجاد، انتشار و انطباق فن‌آوری‌های جدید است .(kelles,2001)

توان‌مندسازی گروه‌های به حاشیه رانده شده

اینترنت موقعیتی را برای ارتباط مستقیم بین کشورهای درحال توسعه و بسیاری سازمان‌های غیردولتی فعال (NGO ها) ارائه می‌دهد؛ که دارای اهداف سیاسی مشترک هستند؛ و به شبکه الکترونیک متصل می باشند. مثال‌های بسیاری از فعالانی وجود دارد؛ که از شبکه برای توانمند ساختن گروه‌های به حاشیه رانده شده در سراسر دنیا استفاده کرده‌اند. شبکه‌های مردمی برای این هدف ایجاد شده اند؛ که به وسیله‌ی پست کردن مناظرات و سیاست گذاری در تابلو اعلانات شبکه، به منظور درخواست پاسخ و سازماندهی اعتراضات از آن استفاده کنند. در مثال دیگر سازمان غیردولتی 'گروه‌های خیریه زنان' از پست الکترونیک برای در تماس بودن با زنان در 'بوسنی' استفاده می‌کرد.

تماس تلفنی برای دریافتن نیازهای آنان بسیار مشکل است. اما پست الکترونیک به سعی خود ادامه می‌‌دهد؛ تا اینکه راهی برای انتقال پیام بیاید. سازمانی که شاید واقعاً به توانمندسازی گروه‌های به حاشیه رانده شده در سراسر دنیا کمک می‌کند؛ انجمن ارتباطات پیشرو (APC) است؛ که درهم آهنگی توسعه و کاربرد شبکه‌ها، پیشرو در خدمت صلح، بوم‌شناسی،حقوق بشر و دیگر اهداف ترقی خواهانه‌ از سال 1989 بوده است. شبکه APC واسطه ی اصلی شده است؛ و از طریق آن سازمان‌های غیر دولتی گزارشات و اسناد رسمی را برای دخالت و سیاست گذاری، کسب می‌کنند. تا آگوست 1995 هیجده شبکه عضو، درخدمت بیش از 31000 فعال سیاسی، آموزش دهند‌گان و سازمان‌های غیردولتی، در بیش از 133 کشور بوده اند.

در سپتامبر 1995، به 'APC 'ردیف یک موقعیت مشاوره با شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل، اعطا شد؛ که آن را قادر می‌سازد؛ نماینده‌ای دائمی دراجلاس ملل داشته باشد. شبکه بر روی شبکه‌ای از گروه‌های مردمی درحال شکل‌گیری است. این به دلیل آن است؛ که نه تنها مردم فقیر بهتر سازماندهی شده‌اند؛ بلکه با یکدیگر، دولت و مردم درخارج از کشور ارتباط بهتری دارند. این شبکه‌های اجتماعی جدید که به وسیله ی ارتباطات الکترونیک جدید اعمال می‌شود؛ می‌تواند کانال‌های قدرتمند بیان سیاسی ایجاد نماید. البته تحقیقات بیشتری مورد نیاز است؛ تا نشان دهد؛ چه اندازه این شبکه‌های دانش به توسعه در کشورهای مختلف، کمک کرده‌اند. (madon,2000)

مردم سالاری

رواج سازمان‌های مردم سالار دریک کشور مقیاسی کلیدی برای رشد اجتماعی- اقتصادی است. همان‌گونه که در شاخص‌های توسعه‌ی اخیر، بازتاب یافته است. برخی نویسندگان استدلال کرده‌اند؛ که اتصال اینترنتی باعث بالا رفتن مردم‌سالاری می‌شود.
'مولر' و 'تن' بیان داشته‌اند؛ که اینترنت به وسیله ی ایجاد ارتباط بین مردمی که تحت سلطه‌ی مستبدانه زندگی می‌کنند؛تبدیل شده است؛ و از ایده‌ها و اطلاعات بیرونی آن‌ها ، به وسیله قادر ساختن آنها به مشارکت ایده‌ها و هماهنگ کردن فعالیت سیاسی در درون کشورهای مردم‌سالار ، استفاده می‌کند.

به عوان مثال درطول کودتای صورت گرفته در آگوست 1991 در روسیه، ''APC از طریق دولت‌های 'بالتیک' ارتباط با 'NORODENT' در' سوئد' و از آنجا به G REEN ET' 'در' لندن' را برقرار نمود؛ که از این طریق ارتباط با بقیه شبکه APC' 'ایجاد شد. این مسأله باعث می‌شد؛ جریان اطلاعات از 'مسکو' و 'لینگراد' برقرار باشد. به طریقی مشابه از شبکه اینترنت برای ارتباطات بین‌المللی و درون کشوری درطول وقایع در میدان 'تیان من' در 1993 استفاده گردید. این دقیقاً مشکل بودن سانسور سیاسی در شبکه است؛ که آن را ابزاری ارزشمند برای فعالان و روزنامه‌نگاران درگیر در موضوعات سیاسی حساس نموده است. البته این آزادی بیان که از طریق اینترنت ایجاد شده است؛ معضلی جدی را برای نظام‌های مستبد ایجاد نمود. چرا که ساختار کنترلی آنان را به خطر می‌انداخت.

در بسیاری از بخش‌های دنیا کنترل شدید دولت بر ارتباطات الکترونیک وجود دارد. به عنوان مثال در چین، سنگاپور و ویتنام برنامه هایی برای کنترل اطلاعاتی که اینترنت وارد مرزهای آنان می‌کند؛ وجودارد.به عنوان مثال وزیر پست و ارتباطات دور چین اعلام کرد؛ که به وسیله‌ی اتصال اینترنتی، آزادی صددرصد اطلاعات، مورد نظر نیست. بهبود ارتباطات دور و اینترنت به توانایی‌های دولت‌های استبدادی درمحدود نمودن جریان اطلاعات آسیب می‌رساند. (madon,2000)

توسعه‌ی پایدار

کنفرانس سازمان ملل درباره محیط و توسعه که در سال 1992 برگزارشد؛ شاهد سطح بی‌نظیری از مشارکت توسط سازمان‌های بین‌المللی و NGO درسیاست گذاری بود. به عنوان مثال UNDP' 'در حال حاضر درگیر در طرح شبکه‌سازی توسعه ی پایدار برای اتصال کاربران و فراهم کنندگان اطلاعات در زمینه ی توسعه پایدار است. برنامه در فراهم نمودن اطلاعات به برخی کشورها در زمینه مخاطرات محیطی یاری رسانده است. مخاطراتی چون دور ریختن مواد سمی به گونه‌ای که ایمنی آن رعایت شده است. سازمان ملل اخیراً کمیسیونی را برای مطالعه احتمال برقراری طرح شبکه‌سازی توسعه پایدار در چین برقرار کرده است. (1995 UNDP) مثال دیگر در زمینه استفاده از اینترنت در ارتقاء سیاست جهانی در 1994 به دنبال اعلام 'کلینتون' دراین مورد بود؛ که وی قصد دارد؛ متن جلسه ی تنوع زیستی را امضاء نماید.

فعالان محیط زیست هندی اجلاسیه را که به نفع صنعت بود؛ پس از دریافت نسخه اولیه اعلامیه بر روی شبکه، تفسیر نمودند. این فعالان با اداره مالزیایی سازمان رسانه‌ای توسعه تماس گرفتند؛ و پیام‌های آنها در تابلوی اعلانات مختلف در شبکه پخش شد. تقریباً پیام‌های نمابرها و پست های الکترونیک در اعتراض به وسیله ی سازمان‌های غیردولتی درسراسر دنیا به کاخ سفید فرستاده شد.

امروزه اینترنت نقشی اساسی در ایجاد آگاهی در مورد توسعه پایدار ایفا می‌کند. به عنوان مثال رشد اقتصادی سریع و متمرکز از نوعی که در مراکز شهری در کشورهای درحال توسعه صورت می‌گیرد؛ اغلب به قیمت محیط زیست تمام می‌شود. مثلاً یونسکو مؤسسه‌های تحقیقاتی ای در سراسر دنیا برای تمرکز بر مسائل کلیدهای اداره ابر شهرها در کشورهای درحال توسعه تعیین نموده است. این مسائل محوری به اندازه‌ای می رسد که به ریاست یونسکو ارائه گردد. اینترنت برای برانگیزی و سازماندهی تبادلات آسان بین کارکنان دراین زمینه که شامل دانشمندان، برنامه‌ریزان، متخصصین و مشاوران سازمان ملل است؛ مورد استفاده قرار خواهد گرفت. (میدون و ساهای 1998) بهره‌وری اقتصادی، زیرساخت ارتباطات دور، عزم درونی، عدالت اجتماعی، رفاه توانمندی، مردم‌سالاری و توسعه ی پایدار از مؤلفه‌های اساسی توسعه اجتماعی اقتصادی است. این بخش، روشی سازمان یافته از طبقه‌بندی ضروریات توسعه، با بحث درباره هر کدام و تعامل آنها با استفاده از اینترنت را فراهم می‌نماید. (madon,2000)

نتیجه

بحث بر سر تأثیر اینترنت درکشورهای درحال توسعه بحث معناشناختی مجزایی نیست؛ که به وسیله دانشگاهی‌ها انجام شده باشد. بلکه تأثیری مستقیم برزندگی بیلیون‌ها انسان دارد. کشورهای در حال توسعه‌ای که مشتاق بررسی عملکردهای تجاری اینترنت هستند نمی‌توانند به تأثیرات اجتماعی اینترنت توجه نکنند. موفقیت اینترنت باید کمتر به عنوان تعداد صرف متصل به آن وابسته باشد؛ بلکه باید بیشتر به عنوان قابلیت دسترسی و کمک آن به پیشرفت اجتماعی اندازه‌گیری شود. استفاده کارآمد از اینترنت، سرمایه‌گذاری در زیر ساخت فنی ‌زیرین آن را می‌طلبد. همچنین به معنای آن است؛ که سرمایه‌گذاری زیرساختی اجتماعی و مهارت‌های استفاده از فن‌آوری به گونه‌ای باشد؛ که قابلیت انطباق با شرایط، فرهنگ‌ها و توانایی‌های محلی را داشته باشد.

بنابراین دولت‌ها در کشورهای درحال توسعه ‌باید تلاش خاصی در پرداختن به این مسائل داشته باشند.آن هم از طریق سیاست‌هایی که به فقرا امکان دسترسی بهتر به دانش اینترنت را بدهد.و همچنین به آنان کمک کنند؛ تا مهارت‌ها و توانایی‌های استفاده مؤثر از آن را کسب نمایند. توجه به این مسئله مهم است؛ که عبارت کشورهای درحال توسعه به دسته‌ی وسیعی از کشورهای گوناگون اطلاق می‌شود. بنابراین سازوکار یکسان در انتشار و استفاده از اینترنت نمی‌تواند؛ در سطح کل آنها مورد استفاده قرار گیرد. هرچند گروه‌های کشورهای نیازمند به سازوکارهای یکسان، احتمالاً می‌تواند مورد شناسایی قرار گیرد. بنابراین هدف اولیه، باید همکاری کشورها برای استفاده از طیف وسیعی از درس‌ها ‌باشد.

جدا از استفاده تجاری، بررسی تأثیر اجتماعی اینترنت برای دهه آینده، باید هدف اصلی تحقیقات باشد. این مسئله نیازمند ترکیب تحلیل شاخص‌های اقتصادی با دیگر ابعاد است؛ که چگونگی انتشار سریع و استفاده از اینترنت بربافت اجتماعی کشورهای درحال توسعه در فقرزدایی، بهبود دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و آموزش، حفظ و پخش عادلانه منابع و تقویت مشارکت در فرایندهای تصمیم‌گیری را بررسی می کند؛ و بر روی آن تأثیر می‌گذارد.

منابع فارسی:

- معتمد نژاد،کاظم(1384)،جامعه اطلاعاتی، اندیشه های بنیادی، دیدگاههای انتقادی و چشم اندازهای جهانی، تهران، نشر مرکز، پژوهشهای ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی.

- مصطفی ازکیا و غلامرضا غفاری.جامعه شناسی توسعه.تهران،نشر کلمه،137

- سولر،جان(1999)،چالش های شبکه اینترنت در راستای توسعه،برگرفته ازتارنمای شورای عالی انقلاب فرهنگی: http://www.iranculture.org/research/internet/index.php

منابع انگلیسی:

 

- Madon, Shirin. (2000) 'The Internet and Socio-Economic Development: Exploring the Interaction', Information Technology and People, 13 (2), retrived fram the world wide web: http://is.lse.ac.uk/ifipwg/pdfs/internet.pdf

- Antina kelles(2001)' the role of ICT in poverty reduction' retrived fram the world wide web : http://www.ced.org/docs/report/report_ counterpart_povfinland.pdf

- Adam, L. (1996) Electronic communications technology and development of Internet in Africa,Information Technology for Development,Vol.7, pp.133-144.

- Press, L.(1996) The role of computer networks in Development,Comm unicat- ions of the ACM , Vol. 39, No. 2, Feb.

- UNESCO (1985) Distance education in Asia and the Pacific. Bulletin of the Unesco Regional Office for Education in Asia and the Pacific, 1985.

- Mcknight,lee.w. and peter kukor(2001),' Knowledge Networks, the Internet and Development',retrived fram the world wide web:
http://itc.m it.edu/itel/docs /jun /cukormcktprc.pdf