در قسمت نخست این نوشتار به اهمیت ژورنالیسم تلویزیونی در میان رسانه‌های جمعی اشاره کردیم و آن را عرصه شدید‌ترین رقابت‌ها میان شبکه‌های تلویزیونی دانستیم. هم چنین این رقابت‌ها را حول چهار محور اصلی برشمردیم.

اشاره: در قسمت نخست این نوشتار به اهمیت ژورنالیسم تلویزیونی در میان رسانه‌های جمعی اشاره کردیم و آن را عرصه شدید‌ترین رقابت‌ها میان شبکه‌های تلویزیونی دانستیم. هم چنین این رقابت‌ها را حول چهار محور اصلی برشمردیم که عبارتند از:
عرصه قالب‌ها، سبک‌ها و شیوه‌های تولید، عرصه تشکیلات و سیستم‌ها، عرصه مبانی، تعاریف و تئوریها و هم‌چنین عرصه تکنولوژی و تجهیزات.
به دلیل وسعت این عرصه‌ها، کانون توجه این نوشتار را برحوزه قالب‌ها، سبک‌ها و شیوه‌های تولید قرار دادیم و 7 نوع برنامه‌سازی در بولتن‌های خبری را بررسی کردیم. نظر به اهمیت نوع هفتم موسوم به بسته کامل خبری، در ادامه همان مبحث، دراین قسمت انواع پکیج یا بسته کامل خبری و ویژگی‌های آن بررسی می‌شوند.

***

 

گزارش‌های خبری از نظر تکنیکی و فنی پیچیده‌ترین فرآیند برنامه‌سازی خبری را تشکیل می‌دهند. متنوع تر و در نتیجه جالب ترند. در عین حال که مجموع جلوه‌های بیانی 6 شیوه قبلی را به صورت بالقوه در خود نهفته دارند. از ارزش و اعتبار آنها همین بس که در هر بخش خبری معمولاً مهمترین عناوین خبری هر بولتن  را به این شیوه، به سمع و نظر مخاطب می‌رسانند.

هر گزارش خبری از آیتم‌های زیر تشکیل می‌شود:

1 - سکانس مونتاژی	10 الی 15 ثانیه
2-  پلاتو گزارشگر (STAND UP)	20  الی 25 ثانیه
3 - نریشن و تصویر (VO)	25 الی 30 ثانیه
4 - مصاحبه (SB)	20 الی 25 ثانیه
5 - پلاتو میانی (Bridge)	20 الی 25 ثانیه
6 - نریشن و تصویر (VO)	25 الی 30 ثانیه
7 - مصاحب (SB)	20 الی 25 ثانیه
8 - پلاتو پایانی (SU)	20 الی 25 ثانیه
9 - سکانس مونتاژی	10 الی 15 ثانیه

ساختار فوق با بررسی شمار کثیری از آثار گزارشی خبر ایران و جهان و با عنایت به آثار مستند برجسته و حتی با توجه به 'هرم فرایتاگ'[1] که حکایت گر فراز و فرود قصه در آثار نمایشی تئاتر و سینماست، حاصل شده است. آنچه در این ساختار پیشنهادی، حائز کمال اهمیت است این که در بهره برداری از آن، تنوع و خلاقیت بسیاری می‌توان منظور کرد. این تغییرات به سبک کار گزارشگر و ویژگی موضوع و زمان نهایی گزارش و ریتم کلی بولتن خبر مربوط می‌شود.  

گزارش خبری به گونه‌های مختلف قابل تقسیم بندی است. کمااین که در قسمت اول به تقسیم آن به دو نوع سردبیر محور و خبرنگار محور اشاره شد. در اینجا به طبقه بندی آن از حیث: زمان، موضوع، محتوا و ساختار می‌پردازیم.

انواع گزارش از نظر زمان

1- گزارش سخت خبر[2]

منظور آن دسته از گزارش‌های تلویزیونی است که جهت پوشش رویدادهای خبری فوری تهیه می‌شوند. حادثه آتش سوزی در بازار، تصادف مهلک در بزرگراه، دیدار مقامات بلند پایه سیاسی و...

در این برنامه‌ها، رویدادهای عینی و اصل واقعه مدنظر قرار‌دارند و انعکاس آنها به منزله تحقق هدف است. در گزارش سخت‌خبر، تحقیق و پژوهش دامنه داری صورت نمی‌گیرد. ارائه یک یا چند مورد از شش عنصر خبری در گزارش برای سازنده کفایت می‌کند و چیزی بیش از آن مدنظر نیست. گزارش در این حالت سطحی، متمرکز بر اصل واقعه، بدون پرداخت حواشی و صرفأ به منظور انتقال اطلاعات مربوط به وقوع رویدادی محدود، به مخاطب، آن هم در لحظات اولیه اتفاق است. این نوع گزارش‌ها هم برای تهیه سوژه‌ای که انتظار وقوعش نمی‌رود، کاربرد دارد و هم در مورد واقعه‌ای که منتظر وقوعش درساعت و لحظه مشخصی در آینده هستیم، استفاده می‌شود. به دلیل عدم فرصت کافی، در آن از افکت‌های صوتی یا جلوه‌های ویژه تصویری استفاده نمی‌شود. مصاحبه‌ها معمولأ با افراد حاضر در محل واقعه و به منظور مشخص‌شدن و توصیف لحظاتی که دوربین قادر به ضبط آنها نبوده است، استفاده می‌شود.

در این نوع گزارش، رویداد باید در کمترین زمان ممکن پخش شود. اشکالاتی مثل تفاوت لحن خبرنگار در هنگام خواندن 'لید' و نریشن و یا کادربندی‌های شتاب‌زده و احیانأ نورپردازی نامناسب و غیره هم از همین جا ناشی می‌شود.

در این قالب برنامه‌سازی در خبر، اعم از زنده یا ضبط شده، سازنده نیازی به استفاده خلاقه از امکانات گرافیکی، انیمیشن و زیر نویس و غیره، احساس نمی‌کند. گروه سازنده نیز در شبکه‌های خصوصی از دو نفر شامل خبرنگار و تصویربردار که همه امور ساخت برنامه را تقبل می‌کنند، تشکیل می‌شود.

'به نظر می‌رسد که شیوه مطلوب برای این نوع گزارش، سبک خبرنویسی'چهار ضلعی'باشد. منظور شیوه‌ای است که اطلاعات در تمام طول خبر به صورت یکنواخت و متعادل عرضه می‌شود. اتلاف وقت نیز به حدود صفر می‌رسد و تمام مفاهیم مستتر در گزارش از اهمیت بالایی برخوردارند.'[3]

'شبکه تلویزیونی CNN توانمندی اصلی خود را بر 'اخبار فوری'[4] قرارداده است. تجربه تاریخی این شبکه و عملکرد آن به ویژه در جنگ سال 1990 خلیج فارس، کارآیی این تدبیر گردانندگان شبکه را به درستی نشان می‌دهد.

از سوی دیگر گردانندگان CNN برآنند تا اثرگذاری ناپایدار این گونه خبری را به تاثیری عمیق تبدیل کنند. این تدبیر، با بهره‌گیری از گزارش‌های خبری و مستند‌های مختلف، که ترکیبی از اخبار فوری و بسط آنها است، همراه شده است.'[5]

2- گزارش نرم خبر

پتانسیل برخی حوادث به گونه‌ای است که نیاز به بررسی عمیق‌تر و آشکارسازی لایه‌های پنهان ماجرا دارد. لذا علاوه بر گزارشی که در ساعات اولیه رخداد تهیه و پخش می‌شود، برنامه‌های گزارشی دیگری نیز عرضه می‌شوند که از ظرفیت تحقیقاتی زیادی برخوردارند. در این نوع برنامه‌سازی‌های خبری، تحلیل و تفسیر رویداد و نگاه عمیق تر به موضوع اهمیت فوق‌العاده می‌یابد و نه اعلام اولیه و فوری آن. به این ترتیب سازنده می‌تواند فارغ از شتاب و فوریت گزارش‌های سخت خبر، به کار تهیه مشغول باشد. از نظر نیروی انسانی، این گونه گزارش‌ها معمولأ با حضور متخصصان فنی و هنری، اجرا می‌شوند. به طور مثال صدابردار، دستیار تصویربردار، متصدی گرافیک رایانه‌ای، کارشناس محتوائی و گاه تهیه کننده. برنامه سافت آیتم اغلب مستقل است و جزئی زنده یا ضبط شده از اجزاء مربوط به یک موضوع خبری محسوب نمی‌شود. در مقابل، تجهیزات و امکانات فنی بیشتری برای آن درنظر گرفته می‌شود. امکانات نورپردازی، انواع میکروفنها، امکانات حرکتی مثل پروجیپ و استدی کم، استفاده از بیش از یک دوربین در صورت نیاز و دوربین مخفی و...

در تحقیقات، پژوهش کتابخانه‌ای و میدانی، هر دو مورد استفاده قرار می‌گیرند. کارشناسان و لوکیشن‌های مختلف که از تعدد و تنوع بیشتری نیز نسبت به ‌سخت خبر برخوردارند، در همین زمان پیش‌ بینی و مشخص می‌گردند. طرح و کپشن گرافیکی، تصاویر آرشیوی (شامل عکس ،فیلم ، سند مکتوب و مواد اینترنتی و...) از دیگر اقلام مورد بهره برداری هستند.

مسئول تهیه و تولید این نوع برنامه‌ها، خبرنگار متخصص است اما مواردی نیز از همکاری یک کارگردان با این قبیل برنامه‌ها مشاهده شده است. دلیل این امر، قابلیت‌های هنری است که با بکارگیری آنها می‌توان بسیاری از مفاهیم را بدون توسل به نریشن و مصاحبه عرضه کرد، ضمن اینکه جذاب بودن برنامه امری مهم و حیاتی محسوب می‌شود. در برنامه‌های سخت خبر، جذابیت برنامه حول محور تازگی و بکر بودن موضوع برنامه قراردارد اما در گزارش نرم خبر، افشای موضوع تازگی خود را از دست ‌داده و می‌بایست با جلب و جذب توجه مخاطب با ترفند‌های صوتی و تصویری و بکار‌بردن خلاقیت‌های مختلف، نمایش واقعه از زوایای دیگر و حتی از طریق انیمیشن و گرافیک رایانه‌ای وحتی در صورت نیاز با بازسازی‌های کوتاه، ضرورت دیدن برنامه را در وی تقویت کرد.

از نظر زمانی، برنامه می‌تواند به صورت تک قسمت یا مجموعه‌ای باشد. مجموعه‌ای که در چند روز متوالی، از آن بخش خبری پخش شود. هر برنامه حدود سه دقیقه است. این نکته حائز اهمیت است که تهیه یک گزارش نرم، منوط به پخش یک گزارش سخت خبر با همان مضمون است والا تهیه و پخش آن بی انگیزه و توجیه ناپذیر و بدون دلیل به نظر خواهد رسید.

انواع موضوعی گزارش خبری

• 1) روش محافظه‌کارانه: این نوع گزارش مبتنی بر بیان حادثه و توصیف واقعه از زبان خبرنگار در قالب گفتار دانای کل بر روی تصاویری از واقعیت تاریخی است و در مورد موضوعاتی که به توصیف دقیق فنی و تخصصی احتیاج دارند، قابل استفاده است. در عین حال برای مباحث اجتماعی و سیاسی باید از این روش پرهیز کرد.
• 2) روش مصاحبه محور: این گرایش مبتنی بر استفاده از مصاحبه است. در سالهای دهه 1960 در برهه‌ای کوتاه در آمریکا و خصوصاً اروپا متداول شد. در آن دوران که بر مشارکت شهروند معمولی در امور جاری مربوط به وی، بسیار تاکید می‌شد، گزارشگران از طریق مصاحبه‌های متعدد با شهروندان، کارشناسان و متخصصان، موضوع گزارش را طرح می‌کردند. این نوع گزارش با محیط تماشای شلوغ تلویزیون هم خوانی ندارد، چون تدوینگر با ربط منطقی کلام مصاحبه‌شونده‌ها، خط یک بحث مشخص را برای طرح موضوع مورد نظر خود دنبال می‌کند. بنابراین، تمرکز مخاطب بر مضمون گفته‌های هر مصاحبه‌شونده و ربط آن به گفته‌های مصاحبه‌شونده قبلی و بعدی، الزامی‌است.
• 3) گزارش تک محوری: این شیوه از گزارش، بسیار مناسب محیط تماشای تلویزیون مخصوصاً در زمینه مسایل سیاسی و اجتماعی است. این گزارش از سه قسمت آغاز، میانه و پایان تشکیل شده است که توضیح آن در تشریح مدل 'بل'آمد.
• 4) گزارش ملودرامیک: 'اصطلاح ملودرام خبری را منتقدان دقیقاً به دلیل ناکارآمدی موضوعات خبری جنجالی و حادثه‌ای بکار گرفته‌اند. به وسیله آن می‌توان فرآیند نرم و انسانی کردن خبر‌های جدی را برای مقابله با رسانه‌های جنجالی خبری میسر ساخت. نرم‌کردن خبر‌سخت یعنی پردازش خبری تاثیرات گسترده عمومی ‌بر زندگی خصوصی افراد. به عبارت ساده‌تر، نفس خبر به گستره عمومی‌تعلق دارد، اما گزارشگر تنها تاثیرات موضوع مورد نظر را بر زندگی خصوصی و فردی افراد بررسی می‌کند. لذا بار اطلاعات آن کم است اما جنبه انسانی عمیق‌تری دارد.'[6]

'دو عامل در همه ساختار‌های کلان ملودرامیک وجود دارد. این دو عامل عبارتند از فردی بودن خبر ملودرامیک و تک‌آوایی بودن آن. خبر ملودرامیک در حول و حوش زندگی فردی تهیه می‌شود که نماینده مردم شبیه به خود است. گزارشگر به جای توضیح تصمیمات کلان سیاسی و اجتماعی، با توجه به آمار و ارقام و سایر مستندات خشک و ریاضی‌گونه، تاثیرات این تصمیمات را بر زندگی قهرمان(سوژه) گزارش می‌دهد و آن را پردازش خبری ملودرامیک می‌کند. عامل بعدی تک صدایی بودن ملودرام است. ملودرام شکلی مناسب برای کاهش آواهای متکثر این جهان پیچیده به یک تک آوای غالب جهت فهم بهتر آن توسط مخاطب عام است. ملودرام خبری به دو شکل مستند گونه و داستانی ارایه می‌شود.

گزارش ملودرام داستانی، می‌تواند تک متنی یا چند متنی باشد. اگر یک فرد در مرکز داستان قرار داشته باشد، ساختار گزارش، تک متنی و اگر یک جمع هم سرنوشت در مرکز توجه گزارش باشند، ساختار گزارش، چند متنی می‌شود.'[7]

 انواع محتوایی گزارش خبری

از نظر محتوایی، گزارش را به 8 نوع مختلف می‌توان تقسیم کرد:

1- ' اخبار داغ 'یا غیر منتظره[8] : اغلب به رویدادهایی اتلاق می‌شود که ناگهان و بدون اطلاع قبلی رخ می‌دهند مثل آتش‌سوزی یا استعفای ناگهانی وزیر.

2- ' سخت‌خبرها '[9] : اغلب جزو خبرهای داغ هستند و خشونت هم در بردارند. مثل سرقت از بانک، قتل و یا تصادف ، با این حال سخت‌خبرها الزاماً غیر‌منتظره نیستند. 

3-' خبر پس‌زمینه‌ای'[10]: مربوط به یک موضوع، گروه، شخص یا مکان است. این نوع گزارش‌ها نقش تکمیلی را در شناخت مخاطب از سوژه خبر اصلی دارند. به دیگر سخن اطلاعات مربوط به سوژه را که متوجه سابقه، پیشینه و گذشته‌اش می‌شود، عرضه می‌کنند.

4- ' خبر حاشیه‌ای جانبی :'ُ[11] خبری است که در ارتباط با خبر دیگری تهیه می‌شود. این خبر نیز مثل مورد قبلی نوعی خبر پیرامونی است اما بیشتر متوجه تبعات و بازتابها و تغییرات ناشی از رخداد موضوع خبر اصلی  می‌باشد. در واقع می‌توان گفت که خبر پس زمینه‌ای به گذشته نظر دارد و خبر حاشیه ای جانبی آینده آن را می‌کاود.

5-' سلسله گزارش '[12]: مجموعه‌ای از خبرهاست. این نوع گزارش می‌تواند فقط از دو گزارش متوالی تشکیل‌شود و یا حداقل دارای ده قسمت باشد و در مدت دو هفته پخش شود.

6- ' مستند '[13] : از این نظر که خبر یا گزارشی طولانی درباره یک موضوع جدی است به سلسله گزارش شباهت دارد. گاه یک مرکز تلویزیونی7  قسمت از یک سلسله گزارش را نمایش می‌دهد و سپس مستندی 30 دقیقه‌ای از آن تهیه و پخش می‌کند.

7- ' گزارش‌های کوتاه و سرگرم‌کننده:[14] گزارشاتی هستند در مورد موضوعات کم اهمیت‌تر که شما را به خنده یا به فکر وا می‌دارند. شکل گیری این نوع خبر به دو دهه قبل بازمی‌گردد یعنی زمانی که شبکه‌های 24 ساعته ماهواره ای خبر، راه اندازی شدند و در نتیجه با افزایش غیر منتظره زمان روبرو گشتند و در نتیجه تصمیم گرفتند که قاعده 'خبر به مفهوم صرف اطلاع رسانی را بشکنند و در عرصه سرگرمی‌و آموزش نیز وارد شوند.

8- ' گزارش تعقیبی[15] : به تعقیب تحولات قبلی می‌پردازد. مثلاً ادامه تصویر برداری پس از چند ماه از پسر بچه ای که در مراسم چهارشنبه سوری مچ دستش قطع شده است. این نوع خبرها، تاثیر تکان دهنده‌ای دارند. اما مورد توجه قرار نمی‌گیرند چرا که پروسه تولید و پخش شان طولانی است.

انواع ساختاری گزارش خبری

گزارش‌ها را می‌توان از نقطه نظرساختار روایتی به دو دسته متفاوت تقسیم کرد.

الف- گزارش‌های تک روایتی: منظور این است که گزارش دارای یک ماجرا یا موضوع واحد باشد. اغلب گزارش‌های سخت خبر دارای چنین ساختمانی هستند. یعنی فقط یک خط واحد موضوعی را دنبال می‌کنند. مثلاً موضوع گرانی مسکن و گفت‌وگو با چند صاحب نظر و بدنبال آن نتیجه گیری خبرنگار در پلاتو پایانی

ب- گزارش‌های چندروایتی: در اینجا دو یا چند محور موضوعی که با هم در ارتباط هستند، به موازات یکدیگر ارائه می‌شوند ، در مقطعی از ماجرا به هم  می‌رسند و گزارش را به پایان و نتیجه گیری می‌رسانند. این نوع تولیدات خبری به لحاظ تکنیکی، پیچیده هستند و نیاز به کارگردان دارند. علاوه بر آن همیشه این خطر هست که  مخاطب چه بسا مفاهیم بینامتنی و لایه‌های پنهان موضوع را در نیابد.

نتیجه گیری:

پکیج یا بسته کامل خبری پیچیده‌ترین و جذاب‌ترین فرآیند برنامه سازی در هر بولتن خبری تلویزیونی است. با توجه به انواع گزارش‌های پخش شده در شبکه‌های خبری جهان، می‌توان ساختار آن را شامل 9 جزء مختلف دانست که عبارتند از: سکانس مونتاژی، پلاتو آغازین، نریشن- تصویر، مصاحبه، پلاتو میانی، نریشن - تصویر، مصاحبه، پلاتو پایانی، سکانس مونتاژی.

بسته به نیاز و ضرورت و ماهیت اصل خبر، گزارشی که از هر خبر تهیه می‌شود، علاوه بر رعایت ساختار عمومی‌گزارش‌ها، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است که آن را اندکی با نمونه‌های دیگر متفاوت می‌سازد. این تفاوت‌ها از کجا ناشی می‌شوند و مجموعاً گزارش‌ها شامل چه انواعی هستند؟ گزارش خبری به گونه‌های مختلف قابل تقسیم بندی است. در قسمت اول به تقسیم آن به دو نوع سردبیر محور و خبرنگار محور اشاره شد. در این قسمت به طبقه بندی آن از حیث: زمان، موضوع، محتوا و ساختار پرداختیم.

پانوشت ها:

 Gustave Freytag (1895-1816) .[1]رمان نویس و نمایشنامه نویس آلمانی

[2].  Hard News

[3].  قاضی زاده، علی اکبر،1384 ، آرایه‌های ادبی و روزنامه نگاری، فصلنامه رسانه، ویژه نامه شماره 61، صفحه: 62

[4]. Breaking news

[5].  شانکلمن، لوسی، 1382، مدیریت سازمان‌های رسانه ای درCNN وBBC، ترجمه: ناصر بلیغ، تهران، چاپ اول، انتشارات: تحقیق و توسعه صدا، صفحه:46

[6]. Gripsrud,J. (1992), The Aesthetics and politics of Melodrama,'Indahlgenp and sparls, C.(eds) Journalism popular culture, London;SAGE

[7].  میر فخرایی، تژا، 1385،مفاهیم نظری و عملی خبر تلویزیونی، چاپ اول،تهران، انتشارات: مرکز تحقیقات صدا و سیما، صفحه: 22

[8] . Spot News

[9] . Hard News

[10].  Back grounder

[11].  Side bar

[12].  Series

[13].  Documentary

[14].  Features

[15].  FoLo Story(follow)