در اولین بخش از مجموعه مطالب پرونده ویکی‌لیکس، با چیستی، چرایی و چگونگی کار این وب سایت از نظر بنیانگذارانش آشنا می‌شویم. این مطلب را دکتر حسین شهیدی از صاحب‌نظران عرصه رسانه‌ها ترجمه کرده است...

در اولین بخش از مجموعه مطالب پرونده ویکی‌لیکس، با چیستی، چرایی و چگونگی کار این وب سایت از نظر بنیانگذارانش آشنا می‌شویم. این مطلب را دکتر حسین شهیدی از صاحب‌نظران عرصه رسانه‌ها ترجمه کرده است. در همین زمینه گفت‌گویی نیز با  وی انجام داده‌ایم که در آینده نزدیک منتشر خواهد شد.

 

***

 

1.1 اهداف و پیشینه ویکی‌لیکس

ویکی‌لیکس یک سازمان رسانه ای غیر انتفاعی است. هدف ما آن است که اخبار و اطلاعات مهم را در اختیار مردم قرار دهیم. ما راهی نوآورانه، ایمن و ناشناس فراهم می کنیم تا منابع بتوانند اطلاعات خور را به خبرنگاران ما برسانند (نام این ابزار «صندوق الکترونیک[1]» است). یکی از مهم ترین فعالیت های ما این است که علاوه بر گزارش های خبری، منابع اصلی را نیز منتشر می کنیم تا هم خوانندگان و هم تاریخ نگاران بتوانند سند صحت گزارش ها را ببینند. ما سازمان جوانی هستیم که به سرعت رشد کرده، و بر شبکه ای از افراد داوطلب در سراسر جهان متکی است. ویکلیکس از زمان آغاز کار خود در سال 2007، برای گزارش و انتشار اطلاعات مهم کوشیده است. ما برای حمایت از این فعالیت ها هم فن آوری به وجود می آوریم و هم فن آوری های موجود را گسترش می دهیم.

ویکی‌لیکس در برابر حمله های حقوقی و سیاسی دوام آورده و پیروز شده است. اصول گسترده تری که پایه کار ما را تشکیل می دهند عبارتند از دفاع از آزادی بیان و نشر، بهبود سابقه تاریخی مشترک انسان ها، و پشتیبانی از حق همه جوامع برای این که تاریخی نو بیافرینند. ما این حقوق را از منشور جهانی حقوق بشر استخراج می کنیم؛ به ویژه ماده 19 منشور الهام بخش خبرنگاران و دیگر داوطلبان ماست. طبق ماده 19 منشور، همه باید از حق آزادی نظر و بیان برخوردار باشند؛ این حقوق، شامل حق حفظ عقیده، بدون مداخله دیگران و حق جستجو، دریافت و انتقال اطلاعات و افکار از طریق هر گونه رسانه بدون توجه به مرزها را در بر می گیرد. ما با این ماده و سایر مواد منشور جهانی حقوق بشر موافقیم و می کوشیم به آن ها عمل کنیم.

 1.2 ویکی‌لیکس چگونه کار می کند

ویکی‌لیکس بهترین فن آوری های امنیتی را با اصول روزنامه نگاری و اخلاق ترکیب کرده است. ما مانند دیگر رسانه هائی که به روزنامه نگاری تحقیقی می پردازند، اطلاعات منابع ناشناس را می پذیریم، اما درخواست نمی کنیم. بر خلاف دیگر رسانه ها، صندوق ناشناسی با امنیت بالا در اختیار می گذاریم که با فن آوری اطلاعاتی رمزنگاری پیشرفته تقویت شده است. به این ترتیب حداکثر ایمنی در اختیار منابع ما قرار می گیرد. ما بی مهابا می کوشیم حقیقت را آنچنان که هست، بدون هیچ تغییری، به مردم عرضه کنیم. هنگامی که اطلاعات به دست ما می رسد، خبرنگاران ما آن را تجزیه و تحلیل می کنند، از درستی آن اطمینان حاصل می کنند، و با نوشتن گزارش های خبری اهمیت آن را برای جامعه توصیف می کنند. سپس، ما هم گزارش خبری و هم مطلب اصلی را منتشر می کنیم تا خوانندگان بتوانند خودشان خبر را با توجه به مطلب اصلی تجزیه و تحلیل کنند. گزارش های ما به سبک عرضه ویکیپیدیا نوشته می شوند تا بتوان آن ها را به آسودگی خواند. البته این دو سازمان، جز این با یکدیگر ارتباطی ندارند. بر خلاف ویکیپیدیا، خوانندگان متفرقه نمی توانند اسناد اصلی ما را ویرایش کنند.

همراه با رشد و گسترش سازمان رسانه ای، ویکی‌لیکس روش هائی برای کاهش زیان ایجاد کرده و آن ها را بهبود بخشیده است. ما اخبار خود را سانسور نمی کنیم، اما ممکن است گاه برای محافظت از زندگی و سلامت افراد بیگناه انتشار برخی جزئیات شناساننده اسناد اصلی را مدتی به تاخیر بیندازیم.

ما مطالب منتشر شده را هم شخصا و هم از طریق صندوق های پستی دریافت می کنیم، اگرچه توصیه می کنیم که بهتر است برای تسلیم هر گونه مطلبی از صندوق الکترونیکی ناشناس استفاده شود. ما از کسی مطلبی درخواست نمی کنیم، اما اطمینان حاصل می کنیم که اگر مطلبی در اختیار ما قرار گرفت ملاحظات امنیتی در نظر گرفته شود و از منبع به خوبی محافظت شود. از آنجا که اطلاعات بسیار زیادی دریافت می کنیم، و امکانات محدودی داریم، ممکن است بررسی آنچه منابع در اختیار ما می گذارند مدتی طول بکشد.

ما همچنین شبکه ای از حقوقدانان با استعداد در سراسر جهان در اختیار داریم که شخصا به اصول پایه ویکی‌لیکس معتقدند و از سازمان رسانه ای ما دفاع می کنند.

 1.3 چرا رسانه ها (و به ویژه ویکی‌لیکس) مهم اند

انتشار اطلاعات، شفافیت را بهبود می دهد و این شفافیت جامعه ای بهتر برای همه مردم به وجود می آورد. موشکافی دقیق به کاهش فساد و تقویت دمکراسی در همه نهادهای اجتماعی، از جمله دولت، شرکت های تجارتی و سایر سازمان ها می انجامد. رسانه های سالم، فعال و کنجکاو در رسیدن به این هدف نقشی حیاتی دارند. ما بخشی از آن رسانه ها هستیم.

موشکافی دقیق  به اطلاعات نیاز دارد. در طول تاریخ، به دست آوردن اطلاعات با هزینه های اقتصادی، انسانی و حقوق بشری همراه بوده است. در نتیجه پیشرفت های فنی - به ویژه در اینترنت و رمزنگاری - می توان خطرانتقال اطلاعات مهم را کاهش داد. دیوان عالی ایالات متحده آمریکا در حکم تاریخی خود در باره «اسناد پنتاگون» گفت «تنها مطبوعات آزاد و نامحدود می توانند فریبکاری در دولت را به گونه ای موثر افشا کنند.» ما با این نظر موافقیم.

ما معتقدیم که تنها مردم خود یک کشور نیستند که دولت خود را به درستکاری معتهد می کنند، بلکه مردم کشور های دیگر نیز از طریق رسانه ها آن دولت را زیر نظر می گیرند.

 در سال هایی که به تاسیس ویکی‌لیکس انجامید، دیدیم که  از استقلال رسانه های جهان و جرات آنان برای طرح پرسش های سخت از دولت، شرکت ها و نهادهای دیگر کاسته شد. به اعتقاد ما باید در این وضعیت تغییری حاصل می شد.

ویکی‌لیکس نمونه تازه ای برای روزنامه نگاری فراهم کرده است. ما چون به دنبال سود نیستیم به جای پیروی از نمونه سنتی رقابت با رسانه های دیگر، با سایر رسانه ها و موسسات انتشاراتی در سراسر جهان همکاری می کنیم. ما اطلاعات را احتکار نمی کنیم؛ بلکه اسناد اصلی را همراه گزارش های خبری خود منتشر می کنیم. خوانندگان می توانند حقیقت آن چه را که گزارش می دهیم  شخصا بررسی کنند. ویکی‌لیکس مانند خبرگزاری های سنتی گزارش هائی را منتشر می کند که رسانه های دیگر غالبا از آن ها استفاده می کنند. ما این کار را تشویق می کنیم. ما معتقدیم که رسانه های جهان باید هرچه بیشتر با یکدیگر همکاری کنند تا اخبار را در اختیارمخاطبان بیشتری قرار دهند.

 1.4 ویکی‌لیکس چگونه از درستی اخبار خود اطمینان پیدا می کند

ما همه خبر ها را ارزیابی می کنیم و درستی آن ها را به آزمایش می گذاریم. ما اسناد دریافت شده را در فرایندی بسیار دقیق آزمایش می کنیم. آیا سند درست است؟ چه عناصری درستی آن را تائید می کنند؟ چه کسی ممکن است انگیزه ای برای جعل این سند داشته باشد، و چرا؟ ما هم از روش های سنتی روزنامه نگاری تحقیقی و هم از روش های فنی جدید استفاده می کنیم. به طور معمول سند را تجزیه و تحلیل می کنیم، هزینه جعل سند، ابزار، انگیزه و فرصت جعل، و ادعاهای سازمانی را که به نظر می رسد سند را تولید کرده باشد می سنجیم و مجموعه ای از پرسش های دقیق دیگر را نیز مطرح می کنیم. ممکن است برای تائید اسناد از کارشناسان بیرون سازمان نیز کمک بگیریم. مثلا، برای انتشار ویدئوی ممنتشر شده از کشتار غیرنظامیان توسط هلی کوپتر ارتش امریکا، گروهی خبرنگار را به عراق فرستادیم تا با قربانیان و شاهدان حمله این هلی کوپتر مصاحبه کنند. خبرنگاران نسخه های اسناد بیمارستان، گواهی فوت و اسناد و مدارک دیگری تهیه کردند که حقیقت گزارش را تائید می کرد. فرایند تحقیق ما به این معنی نیست که هرگز اشتباه نمی کنیم، اما تا به حال شیوه کار ما به این معنی بوده که ویکی‌لیکس صحت هر یک از اسنادی را که منتشر کرده به درستی ثابت کرده است.

ما با انتشار اسناد اصلی که پایه هر یک از گزارش های ما را تشکیل می دهند به مردم نشان می دهیم که گزارش ما واقعی است. خوانندگان مجبور نیستند گفته ما را بپذیرند؛ بلکه می توانند خودشان تحقیق کنند. به این ترتیب، ما از سایر خبرنگاران نیز حمایت می کنیم، زیرا آنان می توانند گزارش های اصلی را به رایگان ببینند و به کار گیرند. ممکن است خبرنگاران دیگر در سند نکته ای ببینند که ما در نگاه اول از آن غافل بوده ایم. ما امیدواریم که با ارائه رایگان اسناد، تجزیه و تحلیل و تفسیر را در همه رسانه ها گسترش دهیم. ما بیش از هر چیز می خواهیم خوانندگان حقیقت را بدانند تا بتوانند برای خود تصمیم بگیرند.

 1.5 دست اندرکاران ویکی‌لیکس

ویکی‌لیکس یکی از برنامه های موسسه «سانشاین پرس» است. با وجود شایعات، احتمالا تا حالا باید روشن شده باشد که ویکی‌لیکس پوششی برای هیچ سازمان اطلاعاتی یا دولتی نیست. این شایعه در اوایل پیدایش ویکی‌لیکس مطرح شد و احتمالا ساخته خود سازمان های اطلاعاتی است. ویکی‌لیکس گروهی جهانی و مستقل است که اعضای آن از دیرباز به آزادی مطبوعات و افزایش شفافیت اجتماعی ناشی از آن متعهد بوده اند. اعضای گروه را روزنامه نگاران معتبر، کارشناسان نرم افزار، مهندسان شبکه های رایانه ای، ریاضی دانان، و افراد دیگر تشکیل می دهند.

برای تحقیق در باره صحت گفته های ما، خودتان به شواهد نگاه کنید. سازمان های اطلاعاتی بر حسب تحریف اطلاعات را احتکار می کنند؛ در مقابل، ویکی‌لیکس نشان داده است که می خواهد درست برعکس عمل کند. کارنامه ما نشان می دهد که برای عرضه حقیقت، بی ترس و بدون چشم داشت، هرکار که بتوانیم می کنیم.

رئیس جمهور بزرگ آمریکا، تامس جفرسن، گفت بهای آزادی آن است که باید همیشه بیدار بمانیم. ما معتقدیم که رسانه های خبری در این بیدار نگاه داشتن نقش مهمی بر عهده دارند.

 1.6 ناشناس بودن منابع

ویکی‌لیکس هرگز هویت منابع خود را فاش نکرده است. ما جزئیات امنیتی سازمان رسانه ای خود یا صندوق ناشناس آن را در اختیار جایی نمی گذاریم زیرا در این صورت به کسانی که می خواهند به امنیت سازمان ما و منابع آن صدمه بزنند کمک خواهیم کرد. آنچه می توانیم بگوئیم این است که ما از سرورهای متعدد استفاده می کنیم و اطلاعات لوگ[2] را نیز ثبت نمی کنیم. در نتیجه، سندی در این باره نیست که کسی بتواند آن را ضبط کند. ناشناس سازی در نخستین مراحل شبکه ویکی‌لیکس و پیش از آن که اطلاعات به سرورها برسد انجام می گیرد. بخش های مختلف سازمان ما باید بدون استفاده از تحلیل تخصصی ترافیک اینترنت، با همکاری با یکدیگر،  مدارک هویتی منابع ما را از بین ببرند.

ما به منابع خود یاد می دهیم که چگونه اطلاعات را از طریق کافی نت، نقاط شلوغ شبکه های بی سیم، یا حتی از طریق پست به ما برسانند، تا حتی اگر یک سازمان خارجی توانست به ویکی‌لیکس نفود کند، ردیابی منبع ممکن نباشد. از آنجا که ممکن است در رایانه یا خانه افرادی که اهمیت سیاسی یا اطلاعاتی زیادی دارند دستگاه شنود یا دوربین ویدئو کار گذاشته شده باشد، توصیه می کنیم در صورتی که می خواهند سندی بسیار حساس را به ویکی‌لیکس بفرستند این کار را دور از خانه یا محل کار خود انجام دهند.

برخی دولت ها دسترسی به هر نشانی اینترنتی را که نام ویکی‌لیکس در آن باشد قطع می کنند. از این مانع می توان گذشت. ویکی‌لیکس دامنه های مخفی فراوانی مانند https://destiny.mooo.com در اختیار دارد که نام سازمان در نشانی آن ها نیامده. می توانید برای اطلاع از دیگر دامنه های مخفی ویکیلیکس، با ما تماس بگیرید.

 2. کارنامه خبرنگاری ویکی‌لیکس

 2.1 جوایز 

 ویکی‌لیکس این جوایز را به دست آورده است:

• جایزه آزادی بیان 2008 اکونومیست و ایندکس آن سنسرشیپ[3] (شاخص سانسور)
• جایزه 2009 عفو بین الملل برای گزارشگری حقوق بشر (رسانه های جدید)

کارنامه ویکی‌لیکس نشان می دهد خبرهای مهمی را برای نخستین بار گزارش داده و با تمام توان از منابع خود و از آزادی مطبوعات دفاع کرده است. ما هرگز منبع خود را فاش نکرده ایم و چیزی را سانسور نمی کنیم. ویکی‌لیکس از زمان تاسیس خود در سال 2007 در برابر همه حمله ها و انتقادات قانونی (و غیرقانونی) ایستاده و پیروز شده، از جمله در برابر حمله [وزارت دفاع آمریکا] پنتاگون، سازمان امنیت عمومی چین، رئیس جمهور پیشین کنیا، نخست وزیر برمودا،  [فرقه مذهبی] ساینتالوژی [دانش شناسی]، کلیساهای کاتولیک و مورمون، بزرگترین بانک خصوصی سوئیس [بانک جولیوس بیئر]، و شرکت های روس. ویکی‌لیکس بیش از مجموع همه مطبوعات جهان سند اطلاعاتی محرمانه منتشر کرده است.

2.2 برخی از خبرهائی که ما پیش از هر رسانه دیگری منتشر کرده ایم

جنگ، قتل، شکنجه و بازداشت

- تغییر گردش کار در زندان گوانتانامو (2004-2003) - کتابچه عملیاتی اصلی زندان گوانتانامو

- در باره اورول، ویکیپیدیا و زندان گوانتانامو - که در آن گروه تبلیغاتی زندان گوانتانامو را پیگیری و افشا می کنیم

- ایالات متحده و چالش زندان فلوجه - گزارش محرمانه ایالات متحده در باره شرایط زندان فلوجه عراق

- شکست ایالات متحده در جنگ اطلاعاتی فلوجه - گزارش اطلاعاتی محرمانه ایالات متحده در باره جنگ فلوجه

- تجهیزات نظامی ایالات متحده در عراق (2007) - فهرست تجهیزات تک تک واحدهای ارتش ایالات متحده در عراق

- احضار مسئول تحقیق دیلی [پایتخت تیمور شرقی] به کانبرا [پایتخت استرالیا] هم زمان با افزایش اعدام - قتل رینادو، رهبر شورشیان تیمور شرقی

- راهنمای آموزش جوخه های مرگ و سرکوب انقلاب از ال سالوادور تا عراق - راهنمای «نیروهای ویژه» ایالات متحده برای تقویت دولت های نامحبوب با تشکیل گروه های شبه نظامی

شفافیت دولت، تجارت و شرکت ها

- انتشار بیش از 6,500 گزارش پژوهشی کنگره، با ارزش بیش از یک میلیارد دلار پژوهش که هزینه آن از درآمد مالیات پرداخت شده و سازمان های غیر دولتی، دانشگاهیان و پژوهشگران مدت هاست خواستار دسترسی به آن ها بوده اند

- عدم شفافیت در مذاکره بر سر «موافقتانمه مبارزه با تجارت کالاهای تقلبی» (آکتا ACTA) - انتشار پیش نویس محرمانه توافق، و انتشار ده ها سند دیگر در روز انجام مذاکرات

- انتشار در حدود 10,000 صفحه از قرارداد محرمانه دولت فدرال آلمان و کنسرسیوم «تال کلکت» (Toll Collect)، شرکتی خصوصی که از خودروهای سنگین عوارض عبور دریافت می کرد

- مدارکی که نشان می دهند برنامه اعلام شده جامعه اروپا برای اصلاح  «سیاست مشترک کشاورزی» (Common Agricultural Policy, CAP) چیزی بیش از یک نمایش نیست

- اسناد «استازی» [پلیس سیاسی آلمان شرقی] هنوز در دست «استازی» است - تحقیق سال 2007 در باره نفوذ ماموران پیشین استازی به کمیسیون مسئول بررسی پرونده های استازی

- «گزارش نهائی بیمه خصوصی درمان»، 25 ژانویه 2010 - گزارش اعلام نشده در باره اقتصاد نظام بیمه خصوصی درمان در آلمان

سرکوب آزادی بیان و آزادی مطبوعات

گزارش روزنامه انگلیسی ایندیپندنت: طرحی سمی؛ هزاران مجروح در شهری آفریقائی، 17 سپتامبر 2009 - مقاله ای که در روزنامه ایندیپندنت چاپ شد، اما در صفحات اینترنتی روزنامه سانسور شد. ویکی‌لیکس ده ها گزارش مطبوعاتی، رادیوئی و تلویزیونی را که در آرشیو  بی بی سی، گاردین و سایر رسانه های خبری بزرگ سانسور شده اند ثبت و ذخیره کرده است.

افشاء منع محرمانه روزنامه انگلیسی تایمز از انتشار گزارش «مینتون» در باره تخلیه زباله های سمی، 16 سپتامبر 2009

دیپلماسی، جاسوسی، اطلاعات و ضد اطلاعات

کوشش ضد اطلاعات امریکا برای نابود کردن ویکی‌لیکس، 18 مارس 2008

گزارش سیا در باره کوشش تبلیغاتی  در آلمان و فرانسه برای کسب حمایت از جنگ افغانستان

[سر فصل های برخی مدارک دیگر - جزئیات در تورنمای ویکی‌لیکس موجود است]

محیط زیست، آب وهوا، طبیعت، و دانش

فساد، امور مالی، مالیات، و تجارت

فن آوری سانسور و فیلتر اینترنت

فرقه های و سایر سازمان های مذهبی

تعرض، خشونت، نقض [حقوق]

3. مقاله هائی کوتاه در این باره که چگونه کنجکاوی بیشتر رسانه ها می تواند در جهان تغییر ایجاد کند

3.1 بررسی موردی - مالاریا: پادزهر حکمرانی خوب، به لطف رسانه های نیرومند

مالاریا موضوع یک بررسی موردی در این باره است که چرا که نه تنها دانش، بلکه حکمرانی خوب درمان بسیاری از مصائب بشر است. امسال، مالاریا که به وسیله پشه منتقل می شود بیش از یک میلیون نفر را خواهد کشت. بیش از 80% قربانیان کودکان خواهند بود. در بریتانیا مالاریا وجود داشت. در شمال آمریکا مالاریا همه گیر بود، و هنوز سالی چند مورد از آن بروز می کند. در آفریقا، مالاریا هر ساعت بیش از 100 نفر را می کشد. در روسیه، در میان فساد دهه 1990، مالاریا دوباره جای پایی پیدا کرد. تفاوت این موارد چیست؟

چرا مالاریا این همه انسان را در یک نقطه از زمین می کشد، اما در جایی دیگر به سختی می تواند ریشه بدواند؟ چرا به مالاریا اجازه داده شده به کشوری مانند روسیه، که در آن نابود شده بود، برگردد؟ می دانیم چگونه باید از واگیرشدن مالاریا جلوگیری کرد. دانش مورد نیاز در همه جهان موجود است. تفاوت در حکمرانی خوب است.

به عبارت دیگر، دولت فاسد که پاسخ گو نیستند از طریق مالاریا هر روز به تعدا قربانیان 11 ستپامبر کودک می کشند.

مردم تنها هنگامی که به درستی از نقشه ها و رفتار دولت های خود خبر داشته باشند می توانند آگاهانه تصمیم به قبول یا رد آن ها بگیرند.  در طول تاریخ، پایدارترین نمونه های دولت باز دولت هائی بوده اند که از انتشار و افشاء حمایت کرده اند. جائی که این حمایت وجود نداشته باشد، وظیفه ماست که با رسانه های پرتوان و تیزبین حمایت لازم را فراهم کنیم.

در کنیا، تخمین زده می شد که مالاریا مسبب 20% مرگ کودکان زیر پنج سال است. پیش از انتخابات سراسری دسامبر  2007 (دی 1386)، ویکی‌لیکس 3 میلیارد دلار فساد در کنیا را افشا کرد و 10% آراء تغییر کرد. در نتیجه، قانون اساسی ترمیم شد و دولت بازتری بر سر کار آمد. هنوز زود است که ببینیم آیا این تحول بر بهای انسانی مالاریا در کنیا تاثیری گذاشته است یا خیر، اما ما معتقدیم که در بلند مدت چنین خواهد شد. این یکی از موارد متعددی است که گزارش های دست نخورده ویکلیکس توانسته اند در روند سیاست تاثیر بگذارند.

3.2 اهمیت انتشار اطلاعات به صورت اصولی برای روزنامه نگاری، حکمرانی خوب و جامعه ای سالم

انتشار اطلاعات با پایبندی به اصول در گذشته مسیر تاریخ را بهبود بخشیده و می تواند در زمان حال نیز چنین کند، و ما را به آینده ای بهتر رهنمون سازد.

سی سال پیش، در سال 1971، در زمان جنگ ویتنام، پژوهشگری آمریکائی به نام دانیل الزبرگ در حال انجام خدمت دولتی به اسنادی دست پیدا کرد که جزئیات برنامه ریزی نظامی و استراتژیک دولت آمریکا در تمام مدت جنگ در آن ها ثبت شده بود. این اسناد نشان می دادند که دولت آمریکا تا چه حد مردم کشور را در باره جنگ فریب داده بود. اما مردم و رسانه ها از این اطلاعات مهم و تکان دهنده هیچ خبری نداشتند. در حقیقت، دولت با استفاده از قوانین حفظ اسرار بر دروغگوئی گسترده خود پرده می کشید. الزبرگ توانست با وجود این قوانین، و با قبول خطر شخصی، «اسناد پنتاگون» را به دست روزنامه نگاران و جهانیان برساند. اتهام های وارد شده به الزبرگ، سرانجام در دادگاه رد شدند. افشای «اسناد پنتاگون» جهان را تکان داد، دروغگوئی دولت آمریکا را بر ملا کرد، از مدت جنگ کاست، و جان هزاران آمریکائی و ویتنامی را نجات داد.

قدرت درز اطلاعات با پایبندی به اصول برای بازخواست از دولت ها، شرکت ها و نهادهای دیگر به خوبی در تاریخ معاصر به نمایش گذاشته شده است. موشکافی مردمی، نهادهای مخفی کار را وادار می کند که به پیامدهای اخلاقی اعمال خود توجه کنند. اگر احتمال آن باشد که مردم متوجه شوند، کدام مسئول دولتی جرات خواهد کرد معامله ای مخفی و فساد آمیز انجام دهد؟ اگر نه تنها مردم یک کشور، بلکه همه جهان از طرحی سرکوبگرانه باخبر شوند، کدام دولت خواهد توانست آن طرح را به اجرا بگذارد؟ هنگامی که خطر رسوائی افزایش پیدا کند،  عرصه بر توطئه گران، فاسدان، استثمارگران و سرکوبگران تنگ خواهد شد. دولت باز با ظلم مبارزه می کند. دولت باز فساد را افشاء می کند و بر می اندازد. دولت باز موثرترین ابزار ترویج حکمرانی خوب است.

امروز که دولت های جبار بر بسیاری از جهان حکومت می کنند، گرایش های جبارانه در دولت های دمکراتیک افزایش می یابند، و قدرت سازمان هایی که خود را پاسخ گو نمی دانند بیشتر و بیشتر می شود، نیاز به بازبودن و شفافیت از همیشه بیشتر است. ویکی‌لیکس می خواهد حقیقت را افشاء کند برخلاف روش معمول سازمان های اطلاعاتی دولتی، ویکی‌لیکس به عنوان یک رسانه و ناشر می کوشد با تکیه بر قدرت حقایق مکشوف به شهروندان قدرتی بدهد که دولت ها و شرکت های فاسد را به بارگاه عدالت بکشانند.

ویکی‌لیکس با صندوق پستی ناشناس خود راهی پیش پای  هر مسئول دولتی، دیوان سالار، و کارمند شرکتی می گذارد که اطلاعاتی کوبنده را در اختیار گذارد که آن موسسه بخواهد آن را پنهان نگه دارد، اما مردم به دانستن آن نیاز داشته باشند. ویکی‌لیکس می تواند آنچه را که مخفی نگاه داشتنش عذاب وجدان می آفریند، و مخفیک اری نامشروع سازمانی قصد در اخفاء آن دارد در اختیار جهانیان بگذارد. جالب است که سازمان های دولتی در کشورهای مختلف کوشیده اند دسترسی به ویکی‌لیکس را ممنوع کنند. این پاسخ ابلهانه شبیه کار شترمرغی است که سرش را در شن پنهان می کند، با این خیال که دیگران او را نخواهند دید. رعایت موازین اخلاقی پاسخی بسیار بهتر خواهد بود.

دولت های ظالم، نهادهای سرکوبگر و شرکت های فاسد باید به وسیله دیپلماسی بین المللی، قوانین آزادی اطلاعات، و حتی انتخابات، زیر فشار قرار گیرند. نیروی بسیار بزرگتری باید بر آنان فشار وارد کند - وجدان مردم آن کشور یا کارکنان سازمان.

3.3 آیا مطبوعات باید واقعا آزاد باشند؟

دیوان عالی ایالات متحده آمریکا در حکم تاریخی خود در باره «اسناد پنتاگون» گفت «تنها مطبوعاتی آزاد می توانند فریبکاری در دولت را به گونه ای موثر افشا کنند.» ما با این نظر موافقیم.

در حکم دیوان عالی ایالات متحده آمده بود که «مهم ترین مسئولیت مطبوعات آزاد آن است که نگذارند هیچ بخشی از دولت مردم را فریب بدهد و آنان را به سرزمین های دوردست بفرستد تا توپ و تفنگ خارجیان جان آنان را بگیرد.»

درز مقدار کافی از اطلاعات با پایبندی به اصول همراه با گزارشگری شجاعانه، دولت هائی را که حقیقت را از مردم خود پنهان نگاه دارند سرنگون خواهد کرد.

ضرورت برخورد موثر با شرکت های تجاری متقلب بیش از پیش نمایان می شود. در ایالات متحده، کارکنان شرکت ها مهم ترین منابع افشای تقلب اند. منابع دیگر عبارتند از مسئولان دولتی، رسانه ها، حسابرسان، و بعد از همه اینها، «کمیسیون سهام و مبادله» [سازمان ناظر بر بازارهای سهام]. نیمی از موارد افشاء تقلب ناشی از اطلاعاتی است که به وسیله کارکنان شرکت ها درز می کند.

فساد در شرکت های تجاری اشکال گوناگونی به خود می گیرد. تعداد کارکنان و حجم معاملات برخی شرکت ها از جمعیت و تولید ناخالص داخلی برخی کشورها بیشتر است. هنگام مقایسه کشورها، پس از توجه به جمعیت و تولید ناخالص داخلی، معمولا نظام های حکومتی، گروه های عمده قدرت، و آزادی های مدنی که مردم در اختیار دارند با هم مقایسه می شوند. این گونه مقایسه می تواند در مورد شرکت ها نیز روشنگری کند.

اگر بزرگترین شرکت ها را مشابه کشور در نظر آوریم، ویژگی های زیر دیده خواهند شد:

- حق رای فقط در اختیار صاحبان سهام است (که با مالکان زمین شباهت دارند) و حتی حق رای آنان با میزان مالکیتشان تناسب دارد.

- قدرت کاملا در دست یک کمیته مرکزی است.

- تقسیم متوازن قدرت وجود ندارد. رکن چهارم حکومت وجود ندارد. هیات منصفه ای وجود ندارد، و اصل فرض بیگناهی فرد به رسمیت شناخته نمی شود.

- اطاعت نکردن فرمان ممکن است به تبعید فوری بینجامد.

- آزادی بیان وجود ندارد.

- حق اجتماع وجود ندارد. حتی عشق میان کارکنان زن و مرد غالبا ممنوع است، مگر آن که اجازه آن صادر شده باشد.

- اقتصاد برنامه ریزی شده و متمرکز است.

- حرکت افراد و ارتباط الکترونیک آنان همواره زیر نظر قرار دارد.

- مقرراتی سخت بر جامعه حکومت می کند، تا جائی که به بسیاری از کارکنان می گویند که چه وقت، کجا، و چند بار در روز می توانند به دستشوئی بروند.

- شفافیت چندانی وجود ندارد و چیزی مانند «قانون آزادی اطلاعات» حتی به فکر کسی هم نمی رسد.

- گروه های مخالف داخلی، مانند اتحادیه ها، یا حق فعالیت ندارند، و یا به هر وسیله از گسترش فعالیت آن ها جلوگیری می شود.

- بسیاری از این شرکت های چند ملیتی، با وجود آنکه تولید ناخالص داخلی و جمعیتی مشابه بلژیک، دانمارک، یا نیوزیلند دارند، هیچ گونه آزادی مدنی یا حمایت اجتماعی در اختیار کارکنان خود نمی گذارند. هنگامی که شرکتی در کشوری با قوانین مدنی ضعیف (مانند پاپوای غربی، بسیاری از کشورهای آفریقائی، یا حتی کره جنوبی) عمل کند، غیاب این آزادی ها و حمایت اجتماعی را به وضوح بیشتری می توان دید. در این شرایط، محیط متمدنی وجود ندارد که خودکامگی شرکت ها را محدود کند.

- شرکت های بد کردار می توانند با استفاده از فساد دولت، نفوذ سیاسی، یا اعمال نفوذ در دستگاه قضائی بر عنصر تعیین کننده دولت، یعنی حق به کاربردن قوه قهریه،  مسلط شوند.

- یک شرکت فاسد یا غیراخلاقی، مانند دولتی با خصوصیات مشابه، هم برای کسانی که در درون آن هستند و هم برای دیگران، یک تهدید به شمار می آید.

ویکی‌لیکس نقشه و اعمال غیر اخلاقی شرکت ها را بر ملا کرده و این افشاگری به جبران مادی خسارت قربانیان، یا اشکال دیگر اجرای عدالت منجر شده است.

3.4 آیا ممکن است رژیم های سرکوبگر در نتیجه اسنادی که ویکی‌لیکس منتشر می کند با عواقب قانونی اعمال خود روبرو شوند؟

قوانین و مصونیت هائی که در دادگاه های ملی و بین المللی، کمیته ها و سایر نهادهای حقوقی به اجرا گذاشته می شوند اشکال گوناگونی به خود می گیرند و نمی توانیم به طور مشخص در باره آن ها نظر بدهیم. این که آیا اسناد منتشر شده در ویکی‌لیکس ارزش حقوقی دارند یا خیر، پرسشی است که دادگاه باید به آن پاسخ بدهد.

دانستن عنوان، نام نویسنده یا شماره صفحه ای خاص از یک سند مهم، حتی اگر محتوای آن تائید نشده باشد، می تواند به کار تحقیق سرعت ببخشد. به این ترتیب، حتی اطلاعات تائید نشده نیز برای رسانه ها، جامعه مدنی، یا بازجویان رسمی نقطه شروع قدرت بخشی خواهند بود. در عمل دیده شده که درز اطلاعات با پایبندی به اصول می تواند به قربانیان ظلم کمک کند که حقوق خود را از طریق دستگاه قضائی به دست بیاورند.

منبع:

http://www.wikileaks.ch/About.html

 

---

[1] Electronic drop box

[2] log

[3] 2008 Economist Index on Censorship Freedom of Expression award