درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این سه قسمت از این درس‌نامه از نظرتان گذشت. درس اول به طراحی و  ساختاربندی روزنامه‌نگاری علمی اختصاص داشت، موضوع درس دوم سوژه‌یابی و چگونگی داوری درباره صحت و سقم اعتبار منابع سوژه‌ها بود. در درس سوم،  آمادگی‌های پیش از انجام مصاحبه، نحوه آغاز و انجام آن و شیوه طراحی سئولات برای موقعیت‌های متفاوت مطرح شد. اکنون دربخش اول از درس چهارم مهارت‌های نگارش متن‌های علمی مورد برسی قرار گرفته است.

اشاره:  درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این سه قسمت از این درس‌نامه از نظرتان گذشت. درس اول به طراحی و  ساختاربندی روزنامه‌نگاری علمی اختصاص داشت، موضوع درس دوم سوژه‌یابی و چگونگی داوری درباره صحت و سقم اعتبار منابع سوژه‌ها بود. در درس سوم،  آمادگی‌های پیش از انجام مصاحبه، نحوه آغاز و انجام آن و شیوه طراحی سئولات برای موقعیت‌های متفاوت مطرح شد. اکنون دربخش اول از درس چهارم مهارت‌های نگارش متن‌های علمی مورد برسی قرار گرفته است.

***

مهارت‌های نگارش

4.1 مقدمه

روزنامه نگاری که درباره علم می‌نویسد شاید ناچار به رقابت با انواع نوشته‌ها و داستان‌های دیگر باشد و به همین دلیل باید بر قوانین و روش‌های مشترکی که نوشتن در هر حوزه ای می‌طلبد مهارت و تسلط داشته باشد. شما تنها زمانی می‌توانید مقاله ای جذاب در باره موضوعی علمی بنویسید که در باره آن به خوبی تحقیق کرده باشید، موضوع را فهمیده و توانایی ارتباط مناسب با افراد مختلف را داشته باشید و همچنین قوانین نگارش ژورنالیستی را رعایت کنید.

اما برخی نکات خاص نیز هم وجود دارد که علاوه بر مسایل عمومی ، ‌روزنامه نگاران علمی باید آنها را به خاطر بسپارند.  برای مثال یک نویسنده علمی چطور باید اصطلاحات تخصصی موجود در یک رشته خاص را به زبان مردم ترجمه کند،  یا این‌که چگونه به خواننده خود کمک کنیم تا درک درستی از اعداد - مانند اعدای که بیانگر حجم، ‌اندازه، ‌وزن و مسافت هستند - به دست آورد. اعدادی که ممکن است بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشند. یا نمونه مهمتر این‌که چگونه یک نویسنده علمی باید درباره موضوعی انتزاعی و غیر کاربردی به گونه ای بنویسد که علاقه و توجه مخاطب را از ابتدا تا انتها با خود همراه کند؟

در این درس شما باید درکی از پایه‌های نویسندگی ژورنالیستی به دست بیاورید. همین‌طور بیاموزید چگونه می‌توان نوشته‌ای درباره علم را جذاب‌تر کنید. یک نوشته درباره علم الزاما نباید آزاردهنده و خسته کننده باشد. تکنیک‌ها و روش‌های ظریف و ابزارهایی در این حرفه  وجود دارند که می‌توانند حس ماجرا جویی، ‌کنجکاوی و پرسشگری را در بین مخاطبان پیر و جوان بیدار کند. اگر از این روش‌ها استفاده کنید مطلب شما به اندازه داستانی درباره یک بحران نظامی و یا حادثه ای طبیعی که در صفحه اول روزنامه‌ها و مجلات منتشر می‌شود، جذاب خواهد شد.

4.2: مطلب را برای چه کسی می‌نویسید؟

4.2.1:‌ ویراستار شما

پیش از آن‌که خودکار به دست بگیرید و نقطه ای روی کاغذ بگذارید و یا آن‌که نخستین حروف را روی صفحه فایل واژه نگار کامپیوترتان تایپ کنید، ‌وضعیت خودتان را با 3 منتقد اصلی خودتان مشخص کنید. به ترتیب، ‌ویراستار محتوایی (دبیر ارشدتان)‌، ‌مخاطبتان و خودتان.

مطمئن باشید دبیر ارشد یا ویراستارتان را به خوبی درک کرده اید و حرف او را می‌فهمید. درباره ایده داستانتان با او بحث کنید و سعی کنید بفهمید چه زوایای دیدی را می‌خواهد در مطلب شما ببنید. اطمینان حاصل کنید که او چه حجم مطلبی از شما می‌خواهد و این‌که آیا از شما انتظار تصاویر، ‌نمودار یا هر نوع مواد اضافی دارد که با کمک آنها مطلب را جذاب تر کند

درک این نکته بسیار مهم است که در هنگام صحبت و برخورد با ویراستارتان باید تعادل ظریفی را حفظ و رعایت کنید. همان‌طور که در درس یک گفته شد ویراستار شما بسیار گرفتار است و باید با نویسنده‌های دیگری هم کار کند و مطالب آنها را دریافت کرده و آماده کند. بنابراین اگرچه او از تماس و ارتباط با شما خشنود می‌شود اما این ارتباط نباید بیش از رد و بدل کردن چند ایمیل برای شروع کار به درازا بکشد. اگر این طور نباشد ممکن است ویراستار شما ترجیح بدهد دفعات بعد با کسی کار کند که سریع‌تر می‌تواند کار را بر عهده بگیرد. به یاد داشته باشید که در این حرفه بازار رقابت  بسیار وسیع است.

اما این نکته را هم در ذهن داشته باشید که شما بهتر از هر کسی داستان خودتان را می‌شناسید بعضی اوقات ویراستارها دنبال داستانی می‌گردند که وجود ندارد. بنابراین  به تحقیقات خودتان اعتماد کنید و با شفافیت از یافته‌های خود صحبت کنید.
بعد از این‌که مقاله اتان را نوشتید، ‌انتظار این را داشته باشید که ویراستارتان از شما بخواهد بخش هایی را تغییر دهد. این یکی از روش‌های بسیار مهم برای به دست آوردن شناخت بهتری از ویراستارتان است. از تغییراتی که او اعمال کرده است نه فقط برای درک خواسته‌های ویراستارتان برای نوشته‌های بعدی استفاده کنید که این تغییرات و نظرات را ابزاری بدانید که با کمک آن می‌توانید نوشتنتان را به طور اساسی ارتقا دهید. ویراستارها بهترین معلمین برای نویسندگان هستند.
همیشه به خاطر داشته باشید که مهم نیست چند سال است که می‌نویسید همیشه چیزهای بیشتری برای یادگرفتن وجود دارد  و همیشه می‌توانید توانایی‌های خود را ارتقا دهید

با ویراستار خود بدون آن‌که احساس ناراحتی وخشم کنید در تماس باشید به توانایی‌ها و سبک روزنامه نگارانه خود اعتماد داشته باشید اما همیشه پذیرای جهت‌ها و مسیرهای تازه باشید.

4.2.2:‌ مخاطب

اگر ویراستار را به دروازه بانی در بازی تشبیه کنید، ‌مخاطبان شما همه ورزشگاهی خواهند بود که شما در آن بازی می‌کنید. آنها افرادی هستند که تک تک حروف شما را می‌بینند البته به شرط آن‌که بتوانید در ابتدا علاقه آنها را به موضوع جذب کنید.

همان‌طور که در درس یک هم گفته شد مخاطبان به شدت وابسته به رسانه شما و هدف گذاری هستند که آن رسانه برای مخاطبانش انجام داده است. ممکن است آنها، ‌جوان، ‌سالخورده، ‌تحصیل کرده و یا مخاطب عمومی باشند. همچنین ممکن است مخاطب شما، ‌محلی، ‌منطقه ای و یا بین المللی باشد و نوشته شما باید با این مخاطب مناسب و هماهنگ باشد.

چندین راه مختلف برای تشخیص مخاطب یک رسانه وجود دارد، ‌از جمله این‌که:‌

• از ویراستار و دبیرتان بپرسید
• اگر آن رسانه وب سایتی دارد صفحه در باره ما آن نشریه را بررسی کنید
• برخی از مقالات پیشتر منتشر شده در آن نشریه را ببینید تا سبک داستان‌ها و زوایای نگاه را دریابید
• در هر مرحله به بازتاب هایی که از خوانندگان می‌رسد توجه کنید

از رسم الخط و واژه هایی مناسب با مخاطب هدفتان استفاده کنید - این کار تاثیر بسیار مثبتی بر ویراستار شما دارد و او را از انجام تغییرات اضافی بی نیاز می‌سازد برای مخاطبان جوان و  عمومی تر شما باید اطلاعات پیش زمینه ای را ارایه کنید و از عبارات و اصطلاحات ساده تر استفاده کنید و یا حداقل تعدادی از واژه‌های دشوار را توضیح دهید. اما برای مخاطبان خاص تر که شاید آَشنایی با زمینه علمی دارند نباید متون را خیلی ساده کنید و مته به خشخاش بگذارید.

الف. نوشتن برای کودکان و جوانان

شاید در بین کسب مهارت برای نوشتن در سبک‌های مختلف هیچ یک به اندازه آموزش نوشتن برای کودکان و جوانان دشوار نباشد. این گروه مخاطبان دامنه توجه بسیار کوتاهی دارند و به سرعت تمرکز خود را از دست می‌دهند. روزنامه نگارانی که برای کودکان و نوجوانان می‌نویسند باید با بازی‌های ویدیویی، ‌اینترنت، ‌تلوزیون‌های ماهواره ای و آی‌پدها رقابت کنند. اما در همان حال که باید نسبت به فهم مطلب توسط آنها مراقب باشید اما نباید هوش آنها را دست کم بگیرید. علم را ساده کنید اما قیم مابانه برخورد نکنید و مطمئن شوید که توجه آنها را از همان نخستین جمله جلب می‌کنید. مقاله خود را کوتاه و جذاب ارایه کنید و از انبوهی از مثال ها‌، گرافیک‌ها و مواد جانبی استفاده کنید. مقاله اتان باید تحریک کننده، ‌چالش برانگیز و سرگرم کننده باشد.

مثال:‌این داستان را که در نشنال جئوگرافیک کودکان منتشر شده است بخوانید

پاکسازی جهانی ساحل ها:‌کمک به بقای حیوانات دریایی

[ http://kids.nationalgeographic.com/Stories/PeoplePlaces/Coastal-cleanup ]

ب: نوشتن برای مخاطبان عمومی

اگر برای مخاطب عام می‌نویسید هیچ گاه فرض نکنید که مخاطبتان موضوعی خاص یا مفهومی علمی را از پیش می‌داند. مخاطب خود را از داده‌ها محروم نکنید - به اندازه کافی برای او اطلاعات پیش زمینه و توضیحات کافی ارایه کنید تا بتواند فارغ از سطح معلوماتش مطلب شما را دنبال کند. اما باید در همان حال سعی کنید مقاله شما برای دانشمندانی که سرو کارشان به روزنامه شما افتاده است هم جذاب باشد

مثال:‌

این مقاله از روزنامه انگلیسی گاردین را بخوانید

Brain scans pinpoint how chocoholics are hooked
[ http://www.guardian.co.uk/uk_news/story/0,,2157226,00.html ]

پ: ‌نوشتن برای جامعه علمی

اعضا یک جامعه علمی از مفاهیم ابتدایی آن حوزه اطلاع دارند اما این به آن معنی نیست که همه چیز را می‌دانند . بر مبنای نوع رشته و روش کاریشان، ‌اعضا این جامعه از نظر سطح دانش و حوزه‌ای که در آن تخصص دارند بسیار متفاوت هستند. بنابراین اگرچه شاید شما نیازی به ساده کردن مفاهیم نداشته باشید اما نوشته شما نباید شبیه یک گزارش آکادمیک باشد. شما در هر حال نیازمند کسب توجه مخاطب هستید.

مثال:

این داستان را از اخبار مجله نیچر بخوانید. نوشته ای که مخاطبش جامعه علمی است

EXAMPLE:
Read this story from Nature News, which targets the science community:
Superbug dissected
[ http://www.nature.com/news/2007/071111/full/news.2007.235.html ]

به طور خلاصه به زبان مخاطبتان بنویسید

 

به طور خلاصه به زبان مخاطبتان بنویسید

4.2.3:‌خودتان

قدرت خود را کشف کنید و با اعتماد به نفس سبک نوشتن شخصی اتان را توسعه دهید

اگرچه این مساله بسیار مهمی است که به گونه ای بنویسید که مخاطب و ویراستار شما راضی و خوشنود شوند اما این نوشته باید خود شما را هم راضی کند. قوانین پایه ای روزنامه نگای را دنبال کنید اما هیچ‌گاه سبک خاص نگارش خود را از دست ندهید. این کاری است که در نهایت شما را به موفقیت می‌رساند.

سبک‌های مختلف نگارش را بیاموزید. تا جایی که می‌توانید مقاله هایی در سبک‌های مختلف بخوانید تا بفهمید چرا برخی از نوشته‌ها از دیگران جذاب ترند و چرا برخی از مقاله‌ها بازتاب‌های بیشتری در بین مردم، ‌نسبت به بقیه پیدا می‌کنند. مقالات برنده جوایز را بخوانید و سعی کنید بفهمید چرا داوران آنها را برگزیده اند.

از آن مهم‌تر این‌که مقالات خودتان را هر ازچندگاهی باز نویسی کرده و ارتقا بخشید و سعی کنید بفهمید چرا برخی از این‌ها بهتر از بقیه هستند.

از همه این اطلاعات استفاده کنید تا خودتان را به عنوان یک نویسنده کشف کنید. از این‌که روش‌های جدید و رویکردهای نویی را امتحان کنید نترسید. شما می‌توانید در بخشی از این فرآیند از سبک‌های نویسندگان دیگر تقلید کنید اما مطمئن شوید که هدف نهایی شما این است که روش و سبک خاص خود را در نهایت به دست آورید.

یادتان باشد برای آن‌که در صدر قرار بگیرید باید یگانه و منحصر به فرد باشید.

به طور خلاصه به زبان مخاطبتان بنویسید

4.2.3:‌خودتان

قدرت خود را کشف کنید و با اعتماد به نفس سبک نوشتن شخصی اتان را توسعه دهید

اگرچه این مساله بسیار مهمی است که به گونه ای بنویسید که مخاطب و ویراستار شما راضی و خوشنود شوند اما این نوشته باید خود شما را هم راضی کند. قوانین پایه ای روزنامه نگای را دنبال کنید اما هیچ‌گاه سبک خاص نگارش خود را از دست ندهید. این کاری است که در نهایت شما را به موفقیت می‌رساند.

سبک‌های مختلف نگارش را بیاموزید. تا جایی که می‌توانید مقاله هایی در سبک‌های مختلف بخوانید تا بفهمید چرا برخی از نوشته‌ها از دیگران جذاب ترند و چرا برخی از مقاله‌ها بازتاب‌های بیشتری در بین مردم، ‌نسبت به بقیه پیدا می‌کنند. مقالات برنده جوایز را بخوانید و سعی کنید بفهمید چرا داوران آنها را برگزیده اند.

از آن مهم‌تر این‌که مقالات خودتان را هر ازچندگاهی باز نویسی کرده و ارتقا بخشید و سعی کنید بفهمید چرا برخی از این‌ها بهتر از بقیه هستند.

از همه این اطلاعات استفاده کنید تا خودتان را به عنوان یک نویسنده کشف کنید. از این‌که روش‌های جدید و رویکردهای نویی را امتحان کنید نترسید. شما می‌توانید در بخشی از این فرآیند از سبک‌های نویسندگان دیگر تقلید کنید اما مطمئن شوید که هدف نهایی شما این است که روش و سبک خاص خود را در نهایت به دست آورید.

یادتان باشد برای آن‌که در صدر قرار بگیرید باید یگانه و منحصر به فرد باشید.

4.3   نوشتن یک طرح  خوب برای داستان

پیش از اینکه یاد بگیرید چطور باید یک داستان خوب نوشت،  لازم است که یاد بگیرید چطور می‌توان یک زمینه و طرح مناسب برای داستانتان بنویسید. اگر شما نتوانید ویراستار خودتان را قانع کنید که این داستان ارزش انتشار را دارد قطعا نمی توانید خوانندگانتان را نیز قانع کنید که این داستان ارزش خوانده شدن دارد.

ادیتورها افراد گرفتار و مشغولی هستند. بنابراین طرح داستانتان باید مختصر و مفید باشد. شما قرار است با اید های دیگر رقابت کنید به همین دلیل باید طرحتان باید در برابر رقیبانتان توان مقابله و ایستادگی داشته باشد.

از این راهنمایی های عمومی پیروی کنید:

• مطمئن شوید که در بخش موضوع ایمیلی که برای ادیتورتان می‌فرستید جمله ای جذاب و مرتبط با موضوع مورد علاقه اتان نوشته اید. ادیتورها روزانه تعداد بسیار زیادی ایمیل دریافت می‌کنند و شاید ایمیلی با عنوان ساده ای مثل سلام را نادیده بگیرند. در بخش موضوع چیزی مرتبط با موضوع مقاله اتان بنویسید و در باره چیزی قانع کننده و چشمگیر برای این بخش فکر کنید.
• خود طرح باید کوتاه و متمرکز باشد. ادیتورتان دوست ندارد وقتی ایمیل شما را باز می‌کند با پاراگراف‌های بی پایانی از توضیحات و استدلال‌ها روبرو شود. در طرحی که جهت فروش ایده اتان می‌نویسید از بیش از 3 پاراگراف منظم تجاوز نکنید.
• گاهی اوقات این ایده خوبی است که در طرح داستانی که می‌نویسید بخش هایی از آنچه نوشته نهایی شما شبیه آن خواهد بود را بیاورید. اگر لید مقاله نهایی یا بخش‌هایی از مطلب اصلی را می‌آورید چند جمله‌ای را نیز درباره آن‌که مقاله شما قرار است دقیقا روی چه مواردی تمرکز پیدا کند را بیاورید.
• برای ادیتورتان توضیح دهید می‌خواهید چگونه درباره موضوع تحقیق کنید - مثلا قصد دارید با چه کسانی مصاحبه کنید - و از چه منابعی برای اطلاعات پشتیبانتان استفاده کنید. همچنین مشخص کنید قصد دارید برای تهیه این مقاله چه بازدید هایی را انجام دهید. ویراستاران و دبیران شما بیشتر تحت تاثیر روایت هایی قرار می‌گیرند که خود گزارشگر در طی آن با افراد ملاقات و از مکان های مختلف بازدید کرده باشد و گزارش دست اولی را ارایه دهد تا این‌که تنها گردآوری از خبرهای اینترنتی و چند اطلاعیه رسانه ای باشد .
• به ویراستارتان توضیح دهید که چرا فکر می‌کنید مخاطب هدف شما به این موضوع علاقه مند است
• به ویراستارتان زمان تقریبی تحویل پیش نویس اولیه و همچنین تعداد کلماتی که می‌خواهید بنویسید را اعلام کنید و در نظر داشته باشید که زمان تحویل منطقی برای ارایه اولین پیش نویس پیشنهاد دهید.

مثال: این نمونه ای از یک طرح خوب است:

بخش موضوع: ایده یک داستان: همکاری های علمی هند و پاکستان

متن نامه: سلام مایک،  

مایلم طرح داستان زیر را برای نشریه شما پیشنهاد بدهم

درحالی‌که درگیری و حتی زد و خوردهای مرزی در منطقه شبه قاره ادامه دارد،  دانشمندان هند و پاکستان، سازمانی را تاسیس کرده اند که از همکاری های علمی مشترک حمایت کند. اگرچه تا کنون این پروژه در سرمایه گذاری 15 طرح موفق بوده است اما کل آن تحت محاصره اختلافات سیاسی قرار دارد.

برای پوشش این داستان من بامدیران دو بخش هندی و پاکستانی و همچنین محققانی که از این برنامه سود برده اند صحبت خواهم کرد. همچنین با محققان پاکستانی که نظرات متفاوتی در باره این همکاری در شرایط سیاسی فعلی دارند نیز صحبت خواهم کرد.

اگر این ایده به نظرت جذاب می‌آید من می‌توانم نسخه اولیه را طی 10 روز برایت بفرستم من ترجیح می‌دهم این موضوع فضای مناسبی در اختیار داشته باشد. به همین دلیل در نظرم یک مقاله فیچر 1500 کلمه ای است،  با وجود این من از نظرات و راهنمایی های شما در باره حجم مطلب بر مبنای محدودیت فضایی که دارید استقبال می‌کنم.

ممنون و منتظر جواب شما هستم

با احترام

رجینا

بعد از این‌که طرح و پیشنهاد خودتان در باره یک داستان را فرستادید یکی از این 3 نوع پاسخ را دریافت خواهید کرد

1.       ویراستار از طرح شما خوشش آمده و به شما برای ادامه کار چراغ سبز نشان می‌دهد: پس نا امیدش نکنید ! پیش نویس را پیش از بازه زمانی تعیین شده بفرستید و به طور دقیق مواردی را که اعلام کرده اید؛ انجام دهید.

2.       ویراستار شما دیدگاه‌ها و نظراتی برای طرح شما دارد و با شما درباره آنها بحث می‌کند: این فرصت بسیار خوبی برای توسعه داستان است به طوری‌که هم برای ویراستارتان و هم برای مخاطبتان  قابل قبول باشد. همان‌طور که پیشتر در فصل 1 نیز اشاره شده است،  بسیار مهم است که بر سر زوایای هر داستانی به توافق برسید.

3.       ویراستار به شما پاسخ نمی دهد : این موضوع ممکن است به این معنی باشد که نامه شما در دریایی از هرزنامه هایی که ویراستاران در هر روز دریافت می‌کنند غرق شده باشد. شاید لازم باشد دوباره بعد از چند روز ( یا درباره پیشنهادهای خبری بعد از چند ساعت) دوباره پیگیری کنید تا مطمئن شوید که او طرح شما رادریافت کرده است. همچنین این حالت ممکن است به این معنی باشد که داستان شما فاقد جذابیت لازم برای ادیتور بوده  و  او فرصت کافی برای اعلام این موضوع به شما را پیدا نکرده است. یک بار دیگرنگاهی به ایده خودتان بیاندازد و شاید به این نتیجه برسید که این طرح را برای ناشر دیگری بفرستید. سعی کنید با زاویه و نگاه بهتری به موضوع بپردازید که بتوانید توجه مخاطب را به دست بیاورید.

یک طرح خوب اولین قدم شما برای نوشتن یک مقاله خوب است.