نوشتن یک متن به در دست گرفتن قلم و پر کردن صفحات محدود نمی‌شود و پیش از هر چیز باید تکنیک ها و روش هایی را یاد گرفت تا یک متن تاثیرگذار خلق کرد. این مسئله شامل حال مصاحبه‌ هم می‌شود البته با یادگیری اصول اولیه هم می‌توانید گلیم‌تان را از آب بیرون بکشید ولی این کافی نیست.اصول اولیه و کلی می‌تواند به عنوان بدنه‌های یک متن باشد و این جزئیات است  که مصاحبه را جذاب و خواندنی می‌کند. با استاد 'فریدون صدیقی' پیشکسوت روزنامه‌نگاری همراه شدیم تا در رابطه با جزئیات مصاحبه نویسی بیشتر آشنا شویم.

اشاره: بهاره جلالوند- نوشتن یک متن به در دست گرفتن قلم و پر کردن صفحات محدود نمی‌شود و پیش از هر چیز باید تکنیک ها و روش هایی را یاد گرفت تا یک متن تاثیرگذار خلق کرد. این مسئله شامل حال مصاحبه‌ هم می‌شود البته با یادگیری اصول اولیه هم می‌توانید گلیم‌تان را از آب بیرون بکشید ولی این کافی نیست.اصول اولیه و کلی می‌تواند به عنوان بدنه‌های یک متن باشد و این جزئیات است  که مصاحبه را جذاب و خواندنی می‌کند. با استاد 'فریدون صدیقی' پیشکسوت روزنامه‌نگاری همراه شدیم تا در رابطه با جزئیات مصاحبه نویسی بیشتر آشنا شویم.

***

آنچه از مصاحبه به ذهن هر روزنامه‌نگاری می‌رسد سوال و جواب است، در نتیجه نکات زیادی درباره با سوال و جواب وجود دارد. چنانچه این نکات را با خلاقیت خود ترکیب کنید می‌توانید مصاحبه خوبی را تهیه و تنظیم کنید. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که در مصاحبه‌نویسی سوال نقش مهم و کلیدی ایفا می‌کند.

سئوال بد نپرسید!

همان‌طور که قبلا هم گفتیم سوال ها یا اولیه هستند و یا ثانویه ، در کنار سوال های اولیه سئوال های کلی و جزئی نیز قرار دارند. پیش از هر چیز به روزنامه‌نگاران و خبرنگاران باید گفت که بدترین نوع سئوال، سئوال کلی است. برای درک بهتر این مسئله مثالی می‌زنم برای مثال مصاحبه ای داریم با موضوع جوان، چنانچه از مسئول ذیربط این‌گونه سئوال کنیم که 'نظر شما در رابطه با جوانان ایران چیست ؟' بدترین سئوال را طرح کرده ایم و به آن سئوال کلی می‌گوییم. علت بد بودن سئوال در این است که ما هیچ یک از جزئیات را در آن لحاظ نکرده ایم. چنین سئوالی مشخص نمی کند که منظور ما در رابطه با کدام جوان است، جوان تحصیل کرده، جوان شهرنشین، روستایی، متاهل، مجرد، بیکار و...  این نوع طرح سئوال یک ایراد بزرگ دارد و آن هم اجازه سخنرانی کردن به مصاحبه شونده است. طرح پرسش نباید به مصاحبه شونده این اجازه را بدهد که برای خودش سخنرانی کند و تنها راه برای رفع این مسئله طرح سئوال جزئی است.

هر چه شفاف تر بهتر

نکته بعدی در رابطه با طرح سئوال در مصاحبه این است که سئوالات باید شفاف، صریح، بی‌حاشیه و بدون لکنت مطرح شوند تا مصاحبه شونده به خوبی متوجه سئوال شما بشود و خواننده را هم بعد از تنظیم با ابهام مواجه نکند. بعضی از مصاحبه کننده ها می‌خواهند اظهار فضل کنند و سئوالات طولانی مطرح می‌کنند که بیشتر شبیه عبارت است تا سئوال این کار هم به مصاحبه آسیب می‌رساند. طرح پرسش های طولانی فقط در زمانی مجاز است که مصاحبه کننده بخواهد مصاحبه را به سمت مباحثه ببرد و از دل این بحث به نکته‌ای خاص برسد.

نکته طلایی

طرح پرسش درمصاحبه های جمعی و کنفرانس های خبری هم ویژگی های خاص خودش را دارد. در این دسته از مصاحبه‌ها نباید سئوالات کلی و ترکیبی پرسید و چنانچه مجبور به طرح سئوال ترکیبی هستید تا جای ممکن سعی کنید سئوالات از یک خانواده باشند. در یک مثال ساده می‌توان گفت که سئوالات یکی درباره پرتقال، دیگری درباره ازدواج و آن یکی درباره آسفالت نباشد چرا که مصاحبه شونده به سئوالی پاسخ می‌دهد که بر آن تسلط دارد و به نفعش است. وقتی مجبورید چند پرسش را در قالب یک پرسش بیاورید به این نکته دقت کنید که سئوال ساده و کوتاه بیان شود.

نظم ،حرف اول را می‌زند

طراحی سئوالات باید تابعی از تسلسل، پیوست، ریتم  و توالی باشد و مصاحبه را به یک هدف و نتیجه برساند. مصاحبه خوب مصاحبه‌ای است که بتواند از یک موضوع رازگشایی کند  و نمی‌توان بدون هدف از مصاحبه شونده سئوال پرسید. سئوال هایی که مصاحبه کننده طرح می‌کند نباید با موضوعات مختلف باشد مثلا یک سئوال درباره درخت و یک سئوال درباره هواپیما، چنین کاری مصاحبه را به آن هدف مطلوب و نهایی نمی‌رساند. مصاحبه‌های خوب تک موضوعی هستند و چنین مصاحبه‌هایی است که می‌تواند رازگشایی و درون کاوی کند. متاسفانه الان بیشتر مصاحبه‌ها در مطبوعات و رسانه‌ها تک موضوعی هستند ولی رازگشایی در آن ها وجود ندارد و سئوالات آن ها هم از نوع اولیه هستند. بیشتر مصاحبه ها گسترده و از نظر تعداد سئوال پر حجم هستند ولی عمق ندارند.

سئوال پایانی

سئوال پایانی هم مثل سئوال اول مهم است و برای خودش ویژگی هایی دارد. در بیشتر موارد مصاحبه شونده می‌گوید: 'اگر حرفی را نگفته اید در انتها برایمان بگویید.' وقتی مصاحبه شونده آخرین حرف‌هایش را می‌زند مصاحبه کننده تازه می‌فهمد که سئوال آخر خیلی مهم تر از سئوال های قبلی بوده است و این به دلیل عدم تسلط مصاحبه‌کننده است که مصاحبه را همین طوری پیش برده و به خیال خودش راز گشایی کرده، اما در واقع مصاحبه باید از آن سئوال آغاز می‌شده است. سئوال انتهایی برای جمع کردن موضوع است و به عنوان آخرین نقطه در مصاحبه می‌توان از آن یاد کرد. مصاحبه شونده باید بداند که سئوال آخر برای جمع بندی سئوالات قبلی است، یا آغازی برای مصاحبه های دیگر. در سینما برخی فیلم ها پایان باز دارند و در مصاحبه هم باید ببینیم چه پایانی مطلوب است، در برخی مواقع به  پایان باز نیاز داریم. این جا باید به یک نکته اشاره کنم، همان‌طور که قبلا هم گفته شد مصاحبه به یک نظم و ترتیب نیاز دارد برخی مصاحبه کننده ها این مسئله را در تنظیم مطلب رعایت نمی کنند و همان سئوال اول، پایان مصاحبه است و مخاطب دیگر آن را نمی‌خواند.

گام آینده

تا این جا نکاتی در رابطه با طرح سئوال گفته شد و نکات زیادی برای طراحی سئوالات وجود دارد چرا که یکی از بخش‌های مهم  مصاحبه طرح سئوال است، در ادامه به این موضوع و سایر نکات مصاحبه بیشتر می‌پردازیم.