این مجموعه مقاله سعی دارد به اختصار و کوتاه نگاهی به مطبوعات آموزشی در ایران داشته باشد؛ که البته عنوان مطبوعات آموزشی خود نیز شاید عنوانی رسا برای همه آنچه در این نوشته می‌آید نباشد؛ ولی، تلاش شده است، به نوعی حلقه اتصالی بین محتوای این نشریات به لحاظ موضوعی باشد...

اشاره: این مجموعه مقاله سعی دارد به اختصار و کوتاه نگاهی به مطبوعات آموزشی در ایران داشته باشد؛ که البته عنوان مطبوعات آموزشی خود نیز شاید عنوانی رسا برای همه آنچه در این نوشته می‌آید نباشد؛ ولی، تلاش شده است، به نوعی حلقه اتصالی بین محتوای این نشریات به لحاظ موضوعی باشد از سویی دیگر این نوشته کوتاه ادعای پژوهش و تحلیلی کامل و دقیق در این زمینه را ندارد بلکه این مختصر، سیاهه‌ای از تاریخ مفصل نشریاتی است که با شدت و ضعف‌هایی، نگاه یا نیم نگاهی به مدرسه و آموزش داشته اند، نویسندگان این مختصر، برای نوشتن تاریخ مجلات آموزشی ایران (در حوزه آموزش و پرورش) یعنی پیک و رشد، نگاهی اجمالی هم به تاریخ مطبوعات آموزشی ایران داشته‌اند و بخش‌های زیادی از این نوشته، بازآفرینی نوشته های محققان حوزه مطبوعات آموزشی و کودک و نوجوان مانند: سید فرید قاسمی، مرحوم منصور حسین زاده، سید علی کاشفی خوانساری و بهره‌گیری از نوشته‌های عزیزان صاحب قلم و سبک در این حوزه مانند: مرحوم استاد محیط طباطبایی، دکتر علی اکبر شعاری نژاد، مرحوم محمد صدر هاشمی، محمدهادی محمدی و زهره قایینی، فرامرز نعمت الهی و مناف یحیی پور است که، غنای کارهای انجام شده، دقت، حوصله و استناد آنان به متون معتبر ما را از انجام کاری مجدد و مستقل باز داشت. امید آنچه که با بضاعتی اندک فراهم آمده است، مورد توجه و قبول اهل نظر قرار گیرد و پژوهشگران و محققان تاریخ مطبوعات ایران با نظرات و راهنمایی‌های خود ما را در تدقیق و تکمیل این مجموعه یاری کنند.

***

مطبوعات آموزشی ایران در آینه تاریخ

پیشینه آموزش رسمی در ایران، بر پایه کاوش های باستان شناسان، به هزاره سوم پیش از میلاد مسیح (ع) باز می‌گردد. لوحه هایی در مکان های مدرسه گونه پیدا شده است که سرمشق تمرین بوده است. سومریان، این مکان ها را با هدف پرورش دبیر برای امور اداری و اقتصادی  پرستشگاه ها و کاخ ها ایجاد کرده بودند. مدرسه های سومری وابسته به پرستشگاه ها و ویژه پسران بوده است.

کودکان طبقه های برجسته، بزرگ زاده و پیشوایان دینی، بین پنج تا هفت سالگی در این مدرسه ها درس می‌خوانده اند و متن های درسی آنان، آثار اسطوره ای و ادبی منظوم بوده است.

آتشکده ها و دیرها، نخستین آموزشگاه ها و پیشوایان دینی (مغ، هیربد، موبد) نیز نخستین آموزگاران ایران باستان بوده اند.

در این دوره کتاب هایی تحت عنوان اندرزنامه ( شامل اندرزهایی خطاب به کودکان ) مورد استفاده بوده و هنوز نشریه ای در این حوزه منتشر نشده است.

پس از ورود اسلام به ایران، کودکان، خواندن قرآن را در مسجدها و مکتب خانه ها یاد می‌گیرند و قرآن، پایه و آموزش های اعتقادی و اخلاقی آنان می‌شود.

در حدود قرن سوم هجری قمری، محمد بن سحنون مغربی، کتاب آداب المتعلمین را در زمینه آموزش و پرورش کودکان می‌نویسد و در همان ایام اندیشه آموزش همگانی به وسیله عبدالله بن طاهر (از فرماندهان حکومت طاهریان) مطرح می‌شود.

در قرن چهارم هجری قمری، ابن سینا دانشمند بلند پایه ایرانی، نظریه های محققانه خود را درباره هدف، برنامه و روش آموزش و پرورش در خانه و مکتب مطرح می‌کند.

غزالی دیگر دانشمند فرهیخته ایرانی نیز در کتاب های « ولدنامه » و «کیمیای سعادت» نظریه های تربیتی خود را در قرن ششم هجری قمری بیان می‌کند. خواجه نصیرالدین طوسی در قرن هفتم هجری قمری، کتاب « الادب الوجیز للولد الصغیر » ابن مقّفّع را ترجمه می‌کند.

علی اصفهانی، در قرن هشتم ه.ق، با نگارش کتاب « تحفه الملوک در آداب » نظریه های تربیتی پیش از حمله مغول را با پندهای اخلاقی، حکایت و شعر می‌نگارد.

در قرن نهم ه.ق، جلال الدین دوانی در کتاب « اخلاق جلالی » خود بخشی را به 'تربیت اولاد ' اختصاص می‌دهد.

در قرن دهم ه.ق، احمد جبل عاملی، شهید ثانی، فقیه و دانشمند بزرگ مذهب  تشیع، کتاب « منیه المرید فی آداب المفید و المستفید » را با نگاهی فراگیر به آموزش و پرورش حوزوی و غیر حوزوی، می‌نویسد.

در قرن یازدهم ه.ق، علامه محمد باقر مجلسی، کتاب «حلیه المتقین» را در زمینه اخلاق عملی شیعه در مکتب خانه ها و خانواده ها می‌نویسد و در همان ایام کم کم اندیشه های تربیتی دانشمندان غرب مانند جان لاک، روسو و ... در ایران منتشر می‌شود.

در قرن یازدهم همچنین اندیشه های میرزاتقی خان امیرکبیر و دیگر نواندیشان درباره روش های تعلیم و تربیت مطرح می‌شود و میرزا تقی کاشانی راه کارهایی را برای ایجاد دوره های دارالامان، مکتب های ابتدایی و آموزشگاه های شبانه روزی (برای کودکان دو تا پنج، پنج تا هفت، نه و ده ساله) ارائه می‌کند.

در سال های پایانی این قرن، نخستین مدرسه های نوین به وسیله میسیونرهای مذهبی بر پا می‌شوند، صنعت چاپ و نشر پا به عرصه وجود می‌گذارد و با انتشار مجلات و کتاب های گوناگون، مردم با تمدن و فرهنگ دیگر کشورها به ویژه اروپائیان آشنا می‌شوند. مدرسه دارالفنون سال 1267هجری قمری ایجاد می‌شود و میرزا حسن رشدیه تلاش های خستگی ناپذیر خود را برای روشمند کردن آموزش ابتدایی آغاز می‌کند ، در پی آن تلاش های همگانی سرایندگان و نویسندگان برای تهیه کتاب ها و خواندنی های مناسب کودکان آغاز می‌شود و تحولی همه جانبه در نگرش به کودکان و نوجوانان ایجاد می‌شود.

آنچه تا کنون خواندید، اشاره ای مجمل و مختصر به تاریخ شکل گیری ادبیات کودکان و نوجوانان بود که شاید در نگاه اول ارتباط چندانی با بحث نشریات آموزشی نداشته باشد. اما از آنجایی که بیان تاریخ نشریات آموزشی بدون توجه به زمینه های شکل گیری وضعیت آموزشی و تعلیم و تربیت کامل نخواهد بود، اشاره ای هر چند کوتاه را در آغاز مطلب لازم دانستیم.

تاثیر صنعت چاپ برنشریات آموزشی

شاید بتوان یکی از دلایل پیدایش نشریات آموزشی را تحول ناشی از شکل گیری صنعت چاپ در ایران دانست.

ایران به عنوان مهد یکی از تمدن های دیرپای بشری از فرهنگی غنی و پیشینه ای درخشان در کتابت، رواج علم، کتابخانه و کتابخوانی برخوردار است، اما بهره گیری از صنعت و تکنولوژی چاپ با تأخیری نسبتاً طولانی نسبت به اروپا در آن اتفاق افتاد. چاپ کتاب در ایران نسبت به اروپا تأخیری 200 ساله داشت و کتاب‌ها و نشریات  فارسی پیش از این بیشتر در خارج از ایران و بویژه هندوستان چاپ می‌شدند.نخستین کتاب فارسی چاپ شده در جهان سال 1639 میلادی در دربار امپراتور مغولی هند منتشر شد.نخستین نشریات فارسی زبان نیز در کشورهای هند ، ترکیه عثمانی ، مصر ،عراق و قفقاز انتشار یافت.روزنامه مرآت الاحوال سال 1820میلادی در کلکته هندوستان منتشر شد.نشریه معلم شفیق، روزنامه های حبل المتین ، مرآت الاخبار،شمس الاخبار، سیدالاخبار،کوکب ناصری،مفرح القلوب،روزنامه هند وستان و جام جهان نما از جمله دیگر نشریات فارسی زبان چاپ هندوستان هستند.در مصر نیز نشریات حکمت ، ثریا ،پرورش،چهره‌ نما و در ترکیه عثمانی هم نشریه اختر به زبان فارسی منتشر می شد.

 اولین چاپخانه در ایران در شهر تبریز تأسیس شد. عباس میرزا ولیعهد فتحعلیشاه چند تن از ایرانیان را روانه  اروپا  می کند تا صنعت چاپ را بیاموزندو دستور می دهد که از روسیه ماشین چاپ وارد کنند . بدین ترتیب سال ۱۲۳۳ هجری قمری میرزا زین العابدین تبریزی ماشین چاپ سربی رابه ایران  وارد و چاپخانه ای دایر می کند . دومین چاپخانه ای که به ایران وارد شد چاپخانه سنگی است که آن نیز در تبریز دایر شده‌است . جای تعجب است که چاپ سربی نخستین پس از ورود چاپخانه سنگی دیگر فعال نشد و چاپ سنگی جای آن را گرفت.

اما  اولین چاپخانه در تهران سال 1239  و چند سال پس از تبریز آغاز به کار کرده است.

آغاز انتشار نشریات در ایران

کاغذ اخبار

اولین نشریه شناخته شده ایرانی تا به امروز، نشریه ای ادواری است که « کاغذ اخبار » نام داشته است. این نشریه در زمان محمد شاه قاجار از سال 1252 ه.ق به مدت حداقل سه سال به طور منظم منتشر شده است.

« کاغذ اخبار » توسط میرزا صالح شیرازی تهیه و منتشر می‌شد. در برخی از     شماره های این نشریه اشارات اندکی به مدرسه و آموزشگاه شده است و در گزارشی، مطالبی را در مورد « مدرسه بزرگ پترزبورغ که جوانان را علم معدن می‌آموزند » نوشته است.

زاهر یرادی باهرا

نشریه « زاهر یرادی باهرا » دومین نشریه ای است که در سال 1265 ه.ق

( عهد ناصرالدین شاه ) از سوی آشوریان به زبان سریانی در ارومیه منتشر شد. این نشریه توسط مبلغان امریکایی در ارومیه منتشر می‌شد، محل انتشار این نشریه مدرسه است و نویسندگانش معلمان و خوانندگان آن را دانش آموزان و فارغ التحصیلان مدرسه تشکیل می‌دهند.

شماره اول این نشریه در سال 1849 میلادی ( 1265 ه.ق ) از سوی میسیونرهای امریکایی منتشر شد و تا سال 1918 میلادی به مدت 69 سال در ارومیه به انتشار خود ادامه داد.

این نشریه یکی از طولانی ترین دوره های انتشار را در میان نشریات ایران دارد و به عنوان اولین روزنامه آسوری زبان جهان و اولین نشریه مذهبی ایران مطرح است.

این نشریه در اولین شماره خود در سال 1265 ه.ق در مطلبی با عنوان «مدرسه» می‌نویسد :

« مدرسه دارای فواید بی شماری است. مللی که اقدام به تأسیس مدارس نموده اند به آن ها توجه زیادی می‌کنند. زیرا اگر مدرسه نبود شرارت فراوان می‌شد و پسران نادان و خود رأی بار می‌آمدند. همان جوانانی که عیسی مسیح جان خود را برای نجات آنان فدا نمود. اگر علما دانش نداشته باشند، دیگر چگونه می‌توانند دیگران را تعلیم دهند ؟ آیا کسی که نابیناست می‌تواند راهنمای کسان دیگر باشد ؟ برخوانندگان واجب است تا مطالب کتاب را خوب درک کنند. آن گاه خواهند فهمید رضای خدا در چیست و دیگران را نیز از آن آگاه خواهند نمود. انسان دارای عقل و شعور است ؛ همان صفاتی که او را از حیوان متمایز می‌سازد. این عقل و شعور همچون بدن انسان رشد می‌کند و لازمه این رشد، مدرسه، کتاب و معلم است. هر روستا احتیاج به مدرسه دارد ... »

روزنامه علمیه دولت علیه ایران

این روزنامه انتشار خود را از سال 1280 ه.ق آغاز کرد. این نشریه در محل دارالفنون تهیه و منتشر می‌شد و به همین دلیل اولین نشریه ایران است که محل انتشار آن یک آموزشگاه بوده است.

بخشی از مطالب این روزنامه برای اولین بار در تاریخ مطبوعات ایران به زبان های فرانسوی و عربی انتشار یافت و تا شماره آخر این نشریه معمولاً نیمی از مطالب به فارسی و نیمی دیگر به زبان های عربی و فرانسه بود. بنا به نظر استاد محیط طباطبایی در کتاب « تاریخ تحلیلی مطبوعات »، سردبیر این روزنامه، علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه، وزیر علوم و صنایع بود و میرزا محرم یزدی و میرزا علی محمد اصفهانی نیز از دستیاران و نویسندگان این روزنامه بودند.

این روزنامه که ماهی یک بار منتشر می‌شد، پس از 17 شماره از اواخر سال 1281 تا ابتدای سال 1283 به مدت یک سال به دلایل نامشخص منتشر نشد. مجدداً در سال 1285 در انتشار این نشریه وقفه ای هشت ماهه حاصل شد، تا آن که در سال 1287 پس از 53 شماره به طور کلی تعطیل شد.

مطالب این روزنامه عمدتاً علمی بود و بنا بر آنچه در سرمقاله شماره اول این روزنامه نوشته شده بود؛ این نشریه برای « ترقی و تربیت ملت و دولت و رواج علم و صنعت » منتشر می‌شد.

المنطبعه فی الفارس

المنطبعه فی الفارس اولین نشریه منتشره در شیراز و دومین نشریه فارسی شهرستان های ایران است. سردبیر و مدیر این نشریه « میرزا محمد تقی کاشانی » یکی از علاقه مندان به امور کودکان بود. وی اولین مطالب مربوط به تعلیم و تربیت را در نشریات نوشت و کتابی هم در همین زمینه منتشر کرد. این نشریه در سال 1289 قمری با اجازه شاه و با دستور مسعود میرزا ظل السلطان، فرزند ناصرالدین شاه و حاکم وقت شیراز و مناطق جنوبی ایران منتشر شد.

المنطبعه فی الفارس، هفته نامه ای خبری بود که سه شماره اول آن به دو زبان فارسی و عربی منتشر شد و شماره های بعدی آن کاملاً فارسی بود.

سردبیر این نشریه میرزا تقی کاشانی معروف به حکیم باشی که از او با لقب محرر هم یاد شده است و با تخلص « فرهنگ » شعر می‌سرود، سرتیپ و پزشک دارالحکومه ظل السلطان بود.

وی متولد 1256 قمری و درس خوانده دارالفنون بود. از وی کتاب های تربیت اطفال، رساله طبیعیه، مضرات خمر، سفرنامه و چند کتاب دیگر در تهران به چاپ رسیده است. او با روزنامه علمیه دولت علیه ایران هم به عنوان نویسنده و مترجم همکاری داشته است.

این نشریه در شماره های 13 تا 17خود سلسله مقالاتی در مورد تربیت اطفال منتشر کرده است و طی آنها به موضوعاتی مانند اهمیت مطبوعات و تعداد نشریات در 16 کشور از 3 قاره جهان، نشر مطالب جدید و علم غرب، اشاره به وضع فرهنگی کشور ( به خصوص منطقه فارس ) و نقش مطبوعات در رشد جامعه و لزوم فرهنگ روزنامه خوانی، فرمان حضرت علی (ع) به مالک اشتر، آگهی برای جلب زوار مکه و حجاج از سوی یک کشتی عثمانی در بوشهر پرداخته است و اشعاری در مدح امیرالمؤمنین (ع) و    ظل السلطان توسط شاعرانی مانند محمد خان دشتی، میرزا احمد وقار، احمد نقیب و همای شیرازی در آن به چاپ رسیده است. فارس اولین نشریه ای است که در کنار تاریخ قمری، تاریخ شمسی جلالی را به کار برده است. هزینه اشتراک این هفته نامه در سال 3 تومان بود.

فرهنگ

 نشریه فرهنگ هم توسط محمد تقی کاشانی در اصفهان منتشر شد. این نشریه از سال 1296 تا 1308 قمری به مدت 12 سال به شکل هفتگی منتشر شد. در آن سالها ظل السلطان حاکم اصفهان و مناطق مرکزی ایران شده بود و محمد تقی کاشانی هم که همراه وی به اصفهان آمده بود، نشریه فرهنگ را راه اندازی کرد. در زمان انتشار فرهنگ، نشریه فارس تعطیل شده بود و در اولین شماره فرهنگ دلیل تعطیلی فارس، مخالفت بدخواهان ذکر شده بود.

نشریه فرهنگ بر خلاف المنطبعه فی الفارس که صرفاً خبری بود با مطالب متنوع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی منتشر می‌شد. میرزا تقی خان کاشانی کتاب خود درباره تعلیم و تربیت را هم در اصفهان منتشر کرد، اما اجل مهلت زیادی به او نداد و در سال 1303 قمری به علت ابتلاء به مرض استسقاء از دنیا رفت. پس از مرگ وی مسئولیت روزنامه فرهنگ به میرزا محمود خان افشار سپرده شد.

فرهنگ اولین روزنامه اصفهان بود و در عین حال اولین روزنامه ای است که قیمت اشتراک خود را برای خارج از کشور اعلام کرد. قیمت اشتراک این نشریه در اصفهان در ابتدا 12 قران و در پایان 17 قران و قیمت خارج از کشور آن ابتدا 2 تومان و در انتها 3 تومان بود. در فرهنگ، مطالب مختلفی از روزنامه های فارسی کشورهای مختلف به چشم می‌خورد و چند نشریه فارسی چاپ هندوستان هم مطالبی را از فرهنگ نقل کرده اند.

در این روزنامه ستونی با عنوان اخبار مختلفه وجود داشت که حکیم باشی، مطالب علمی جذاب و سرگرم کننده را به قلم خود برای مخاطبان فرهنگ نقل می‌کرد.

در این نشریه رساله‌ای از سید جمال الدین اسد آبادی  به طور مسلسل چاپ شده است.

در سال های 1301 و 1302 قمری که سال های آخر تصدی فرهنگ توسط محمد تقی کاشانی ( حکیم باشی ) می‌باشد، مطالب زیر در ارتباط با کودکان و نوجوانان و تعلیم و تربیت در فرهنگ چاپ شده است.

خبری درباره اثرات منفی شرب خمر توسط والدین بر سلامت و عمر کودکان، کشتار زنان و اطفال در جریان جنگ انگلیس و اعراب در سودان، اشتغال دختران بنگالی به تحصیل علوم و فنون، اخباری از پیشرفت نظم در « مکاتب صبیان در ممالک محروسه ایران به خاطر حسن توجه دولت قاهره و اقدام به نظم بخشیدن به مکاتب صبیان در شهرها، قصبات و قراء »، دایر شدن مکتب خانه برای کودکان ایرانی در اسلامبول با حضور سفیر کبیر ایران، پاره کردن بیرق دولت آلمان توسط اطفال شهر پاریس در روز عید جمهوری، مرگ پسر نه ساله و دختر هفت ساله یزدی به دلیل افتادن یک عقرب در قوری چای، سید فرید قاسمی محقق پر تلاش تاریخ مطبوعات در کتاب « مطبوعات ایرانی » (ص 169) در مورد « حکیم باشی » نوشته است : سرآمد روزنامه نگاران عهد ناصری که توجه بسیاری به مقوله کودکان داشته و آثار ارزنده ای درباره آنان بر جای نهاده، میرزا تقی حکیم باشی کاشانی ( 1265-1303 ق ) یا به قول خودش « تقی ابن هاشم الانصاری کاشانی »مدیر نشریه های المنطبعه فی الفارس و فرهنگ است. او از روزنامه نگاران صاحب سبک و مجهول القدر عهد ناصری است که روزنامه نگاری چاپی فارسی را در شیراز و اصفهان بنیان نهاد و با میرزا حسین قزوینی در انتشار وقایع عدلیه همکاری صمیمانه داشت.

میرزا تقی کاشانی 47 سال زیست و در عمر خود منشأ خدمات بسیاری شد.       ادیب الممالک فراهانی در نشریه « ادب » درباره او نوشته است :

« ... مدیر بیچاره روزنامه فرهنگ که در اصفهان طبع و نشر می‌شد بسیاری از علوم عقلیه و نقلیه را آموخته و لختی از فنون قدیمه و حدیثه را اندوخته بود. الحق با وجود کوتاهی عمر، سرمایه زندگی را بعد از فراغت از تحصیل مصروف خدمات ملت و دولت داشت و حقوق بسیاری بر ذمه اهل ایران ثابت نموده و هم در جوانی از دنیا برفت، ای دریغا که با آن همه تألیفات و تصنیفات که غالب آن ها به طبع رسیده با وجود زحماتی که در استشکاف معادن و انتشار معارف مهمل گشت و رنجش به هدر رفت و نام و نشانش از روزگار برافتاد. »

روزنامه نظامی علمیه و ادبیه

 روزنامه نظامیه علمیه و ادبیه مستقیماً وابسته به یک مرکز آموزشی بود. اولین شماره این روزنامه در روز « جمعه 29 ذیقعده 1293 » در قطع 22×5/16 در ده صفحه انتشار یافت.

این نشریه ابتدا روزنامه نظامی دولت علیه ایران نام داشت ولی از شماره سوم نام آن به روزنامه علمیه و ادبیه تغییر کرد. در شماره اول این نشریه به طور صریح به ماهیت آموزشی آن اشاره شده و نشانی محل نشریه، « مدرسه مبارکه اتاماژور » ذکر شده است.

در شماره دوم آن در اعلانی آمده است که علاقه مندان می‌توانند مطالب خود را برای درج در مجله « به مدرسه مبارکه اتاماژور نزد موسیو لیسو » بفرستند. این روزنامه برخلاف دیگر روزنامه ها زیر نظر اداره انطباعات نبود، بلکه زیر نظر وزیر جنگ آن زمان، میرزا حسین خان شیرالدوله سپهسالار، منتشر می‌شد. در شماره 6 این نشریه ادعا شده است که این روزنامه « رسمی و دولتی نیست » و « برای تصنیف و تألیف و طبع این روزنامه مجمع خصوصی منعقد است. »

از شماره هفتم روزنامه، تعداد صفحات از ده صفحه به 6 صفحه کاهش یافت و قطع آن بزرگ تر شد. این نشریه پس از انتشار 19 شماره در سال 1294 تعطیل شد.

همان طور که ذکر شد این نشریه، وابسته به یک مرکز آموزشی (مدرسه آموزش علوم نظامی) بود و ماهیت آموزشی داشت و ساختار و دروس آن متناسب یک هنرستان فنی و حرفه ای مقطع متوسطه بوده است .

از سویی دیگر مخاطبان اصلی نشریه که محصلین مدرسه اتاماژور بودند اکثریت در سن نوجوانی بودند. این نشریه همچنین اکثر مطالب آن توسط معلمان همان مدرسه نوشته شده است. سید علی کاشفی خوان ری در کتاب « از باب قرائت اطفال » در مورد این روزنامه چنین نوشته است : '... در مطالب نشریه می‌توان شواهدی از توجه خاص دست اندر کاران آن به نوجوانان یافت: در شماره 8 و شماره های دیگر روزنامه تأکید شده است که « اشخاص خارج از اهل نظام » هم درخواست اشتراک روزنامه را داشته اند. در شرایطی که اشتراک اکثر روزنامه‌ها اجباری بوده، این مطلب نشان می‌دهد، نسل جوان تحصیل کرده از سادگی مطالب این روزنامه استقبال کرده است. (برای تمامی مسئولان مملکتی این روزنامه بدون نیاز به اقدام برای اشتراک فرستاده می‌شد). '

این نشریه اخباری هم در خصوص تألیف کتاب های مربوط به اطفال و تربیت آن ها منتشر می‌کرد. خبر انتشار کتاب « تأدیب الاطفال» در صفحه 8، مورخ 19 محرم 1294 ه.ق این گونه بیان شده است:

میرزا محمود، منشی رموز وزارت خارجه، کتابی مسمی به تأدیب الاطفال ترجمه و چاپ کرده است که برای تعلیم و تأدیب اطفال خیلی نافع و عباراتش سهل و خوش و مصور است که سبب تشویق و تربیت اطفال می‌شود. در سبزه میدان دکان مرحوم حاجی سید رضا به فروش می‌رسد. جلدی دو قران.

مدیر این روزنامه عباس خان مهندس حضور، مدیر مدرسه و از تحصیل کردگان خارج از کشور بود و معلمان فرنگی و ایرانی در مدرسه با او همکاری می‌کردند. تیراژ این روزنامه 400 نسخه و قیمت اشتراک سالیانه آن دوازده ریال بوده است. این نشریه غیر مصور بوده و در کنار نام آن، علامت شیر و خورشید به همراه تاج و ابزار جنگی رسم می‌شده است.

 

منابع:

کتاب ؛

1-         حسین زاده،منصور.تاریخ مجلات کودکان ونوجوانان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها ،1370

2-         صدر هاشمی ، محمد. تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان : کمال ، 1363

3-         قاسمی ، سیدفرید . مطبوعات ایرانی ،تهران : نشر علم ، 1389

4-         کاشفی خوانساری ، سید علی . از باب قرائت اطفال ، تهران :قدیانی ، 1382

5-         نعمت الهی ، فرامرز . ادبیات کودک و نوجوان،تهران : مدرسه،1385

6-         محیط طباطبایی ، محمد . تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران ، تهران : انتشارات بعثت ،1366

7-         شعاری نژاد ،علی اکبر . ادبیات کودک و نوجوان ، تهران : انتشارات اطلاعات ، (چاپ نوزدهم)، 1379

8-         محمدی ، محمدهادی و زهره قایینی . تاریخ و ادبیات کودک و نوجوان ، تهران : چیستا ، 1381

مقاله :

1-         کاشفی خوانساری ، سید علی . ' مطبوعات کودک و نوجوانان پس از انقلاب اسلامی ' ، فصلنامه رسانه ، سال 9 ، شماره 1 ، بهار 1377

2-         کاشفی خوانساری ، سید علی .' نشریات آموزشگاهی در ایران' ، سالنامه رشد ، شماره 2 ، زمستان 1383

3-         یحیی پور ، مناف . ' نگاهی به مطبوعات وکودک و نوجوان عرب' ، سالنامه مطبوعات کودک و نوجوان ، شماره اول ، 1375