توسعه رسانه‌ها و مطبوعات محلی از منظر کمی و کیفی یکی از شاخص‌های توسعه فرهنگی- اجتماعی است.  در این میان آنچه مهم به نظر می‌رسد‌، صرفا افزایش کمی تعداد شبکه‌های رادیو تلویزیونی و مطبوعات محلی نیست بلکه تربیت نیروی انسانی حرفه‌ای مبتنی بر روزنامه‌نگاری توسعه نیز ضروری است...

اشاره:‌ بهاره جلالوند- توسعه رسانه‌ها و مطبوعات محلی از منظر کمی و کیفی یکی از شاخص‌های توسعه فرهنگی- اجتماعی است. اما در این میان آنچه مهم به نظر می‌رسد‌، صرفا افزایش کمی تعداد شبکه‌های رادیو تلویزیونی و مطبوعات محلی نیست بلکه تربیت نیروی انسانی حرفه‌ای مبتنی بر روزنامه‌نگاری توسعه نیز ضروری است. «دکتر محمد مهدی فرقانی» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در مقاله خود -به چهارمین سمینار 'بررسی مسائل مطبوعات ایران؛ چالش‌ها و چشم‌اندازها' - آسیب شناسی مطبوعات محلی را از منظر روزنامه‌نگاری توسعه مورد بررسی قرار داده است که گزیده‌ای از آن را در ادامه می‌خوانید.

***

بخشی از نکاتی که درباره مطبوعات محلی عنوان می‌شود در رابطه با مطبوعات سراسری نیز مصداق دارد. مشکل فقدان نگرش توسعه ای یا ساختار غیرحرفه‌ای در مطبوعات ما تقریبا عمومی است. مواردی که در مقاله به آن پرداخته شده در واقع بر مبنای تحلیل ثانویه یا فراتحلیل 2 تحقیق علمی دانشگاهی است که در نیمه دوم سال 1390 در مورد مطبوعات محلی 2 استان انجام شده است.

تقلید از روزنامه‌ها

همه ما می‌دانیم مطبوعات محلی ما مشکلات و مسائل بسیار اساسی دارند. اغلب مطبوعات از روی تسامح یا از سر بی اطلاعی از بایسته‌های خودشان فاصله دارند. بسیاری از مطبوعات محلی ما تلاش می‌کنند در بهترین حالت کپی نزدیکی از مطبوعات سراسری باشند و یا به الگوی مطبوعات سراسری نزدیک شوند. چنانچه این مطبوعات وظیفه و مسئولیت خود را انجام بدهند خیلی بهتر و بیشتر می‌توانند در خدمت توسعه منطقه خودشان باشند و مسئولیت‌ها و رسالت‌هایشان را بهتر ایفا کنند. برخی مسایل‌، مشکلات و نیازها‌، فقر‌، محرومیت‌، عقب ماندگی‌، موانع توسعه محلی‌، معرفی استعدادها‌، ایده ها و افکار محلی و شناساندن آن‌ها‌، ظرفیت‌های توسعه محلی را باور کردن و  به ثمر نشاندن‌،  در واقع بخشی از مسئولیت‌های مطبوعات محلی است.

دایره گسترده مشکلات

مطبوعات محلی با مشکلاتی مواجه هستند که می‌توان به فقدان نظام مالی مشخص و عدم پرداخت قابل قبول به روزنامه نگاران‌، نظارت‌های مرئی و نامرئی‌، چشم در چشم بودن روزمره بسیاری از خبرنگاران با مسئولان محلی را نام برد. همچنین ترجیح نگاه ملی و فراملی بر نگاه محلی توسط بسیاری از دست اندرکاران مطبوعات محلی به چشم می‌آید که یکی دیگر از مشکلات این مطبوعات محسوب می‌شود.

فقط ‌، محلی باشید!

بر اساس داده‌ها ما به این نتیجه رسیدیم که چیزی حدود 80 تا 85 درصد محتوای بخشی از مطبوعات محلی‌، فرا محلی و فرا منطقه‌ای است. بسیاری از مطبوعات محلی مورد مطالعه‌، رویداد مدارهستند و به جای توجه به ارزش‌های واقعی خبری- منطقه‌ای و پرداختن به آن‌ها‌، نسبت به شخصیت‌ها‌، چهره‌ها و مقامات محلی توجه دارند. یکی دیگر از مشکلات فردی و خانوادگی اداره شدن بسیاری از مطبوعات محلی است. عدم توجه به محتوا‌های محلی به دلیل عدم شناخت از روزنامه‌نگاری محلی را می‌توان از دیگر مشکلات این دسته از مطبوعات در نظر گرفت.

اصول حرفه‌ای شدن

یونسکو در سال 2008 یک گزارش و مجموعه ای را تحت عنوان شاخص‌های توسعه و رسانه منتشر کرد که در این‌ جا اشاره به 2-3 نکته از آن ضروری به نظر می‌رسد. سرمایه گذاری در زمینه منابع انسانی و به ویژه برای ایجاد توانایی حرفه‌ای در کارکنان رسانه‌ها اعم از روزنامه نگاران‌، مدیران رسانه‌ها از طریق آموزش نظری و حرفه‌ای و ایجاد اتحادیه‌ها و انجمن‌های حرفه‌ای امری حیاتی است. آموزش مهارت‌های گزارشگری به روزنامه نگاران هدفی ارزشمند خواهد بود اما در نهایت اگر روزنامه نگار توانایی لازم  کار را نداشته باشد و از محیط مناسب برای انجام آزادانه کارش برخوردار نباشد‌،  تاثیر و سود چندانی ندارد. رسانه‌ها باید به گونه ای عمل کنند که مردم اعتماد و اطمینان بالای خودشان را به آن‌ها نشان دهند.

فاصله گرفتن از مسئولیت‌ها

براساس آمار و ارقام به دست آمده از تحقیق مذکور در مورد مطبوعات یکی از استان‌ها که 5 روزنامه محلی استان بررسی شده نزدیک 91 درصد مطالب به سبک خبر بوده است. همچنین در حدود 85 درصد مطالب روزنامه‌ها غیر تولیدی بوده یعنی از خبرگزاری‌ها یا در بهترین حالت از روابط عمومی‌ها اخذ شده است در حالی که مطبوعات محلی بیشترین مسئولیت شان در حوزه تولید محتوای محلی است. مسئولیت اصلی مطبوعات محلی را می‌توان‌،  پرداختن به نیازها و اولویت‌های توسعه‌ای محلی‌، پرداختن به مسایل و مشکلات محلی و در نتیجه بها دادن به تولید محلی دانست. وقتی مطبوعات محلی از مطالب خبرگزاری‌ها و مطالب تولیدی دیگر بهره می‌برند از مسئولیت اصلی خود فاصله می‌گیرند.

کمی دقیق تر

مطبوعات محلی بررسی شده ویژگی‌های دیگری هم دارند برای مثال در مورد منطقه رویداد‌،  14 درصد اخبار و مطالب آن‌ها مربوط به مرکز استان‌ها‌، 10 درصد شهرستان‌ها‌، 0/6 درصد روستاها و عشایر و بقیه سراسری بوده است. چرا و چگونه مهم‌ترین عناصر خبری هستند که باید تمامی مطبوعاتی که می‌خواهند در راه توسعه گام بردارند به آن توجه کنند. سهم چگونه 0/1 درصد یعنی نزدیک به صفر و سهم چرا 0/6 درصد و ارزش خبری غالب در تیتر نزدیک 50 درصد فقط شهرت بوده است. البته نباید این نکته را از یاد برد که این مسئله آفت مطبوعات سراسری هم محسوب می‌شود. نکته جالب این جاست که در بین 5 نشریه‌ای که مورد بررسی قرار گرفته 97/5 درصد مطالب غیر مرتبط با حوزه توسعه، و فقط 2/5 درصد مطالب توسعه‌ای بوده اند.

جمع‌بندی نتایج

ساختار ضعیف نهادی‌، فقر منابع مالی و انسانی و بازتاب آن‌ها در محتوا و عملکرد مطبوعات محلی به شدت احساس می‌شود. رویدار مدار بودن‌، غیر تولیدی بودن محتوا‌، عدم توجه کافی به مسائل و نیازهای محلی و تقلید از روزنامه‌های سراسری‌، شخصیت گرایی و شهرت زدگی برخی دیگر از مشکلات مطبوعات محلی هستند. همچنین بی توجهی به چرایی و چگونگی رویدادها‌، بی توجهی به زبان‌،  فرهنگ‌، آداب و رسوم و سنت‌های محلی (یکی از شاخصه‌های روزنامه‌نگاری توسعه) و پایین بودن میزان مطالب توسعه ای از مشکلات اساسی این عرصه است.

پیشنهادات سازنده

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت مطبوعاتی‌، باید ارزیابی‌های مستمری از کار مطبوعات محلی داشته باشند و بخشی از یارانه مطبوعات محلی را بر اساس نتایج این ارزیابی‌ها و دوری یا نزدیکی مطبوعات محلی به معیارهای روزنامه‌نگاری حرفه ای و توسعه اختصاص بدهند. این نکته ای است که اگر ما بخواهیم پیشرفتی داشته باشیم ضرورت اقتضا می‌کند چه در مورد مطبوعات سراسری چه در مورد مطبوعات محلی‌، به آن دسته از مطبوعاتی که به معیارهای توسعه ای و حرفه ای نزدیکتر هستند بیشتر کمک کنیم.