درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این پنج قسمت از این درس‌نامه از نظرتان گذشت...

اشاره: درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این پنج قسمت از این درس‌نامه از نظرتان گذشت.  درس اول به طراحی و  ساختاربندی روزنامه‌نگاری علمی اختصاص داشت، موضوع درس دوم سوژه‌یابی و چگونگی داوری درباره صحت و سقم اعتبار منابع سوژه‌ها بود. در درس سوم،  آمادگی‌های پیش از انجام مصاحبه، نحوه آغاز و انجام آن و شیوه طراحی سئولات برای موقعیت‌های متفاوت مطرح شد. درس چهارم به تکنیک‌ها و قالب‌های نوشتن متن‌های علمی اختصاص داشت. در درس پنجم چیستی و ماهیت علم و روش علمی و مزایا و محدودیت های شناخت علمی برای روزنامه‌نگاران بررسی شد. موضوع درس ششم؛ گزارشگری مناقشات علمی است  که در بخش اول آن ضرورت های گزارش یک مناقشه علمی و عوامل و عناصر تشکیل دهنده آن و در  بخش دوم انواع روشهای گزارشگری مناقشات علمی  بررسی شد.
اینک در سومین و آخرین بخش درسنامه ششم مخاطرات در گزارشگری مناقشات علمی مرور شده است

***

 

6.9: اخلاق در گزارش های مناقشه برانگیز علمی

اگر با دست کاری و مهندسی دیدگاه های مختلف مناقشه ای را که عملا وجود نداشته است شروع کنید عملی بسیار غیر مسولانه انجام داده اید. با این کار اعتبا رخود - ارزشمندترین دارایی یک روزنامه نگار - را از دست می‌دهید و به ابزاری در دست گروه ها و احزاب سیاسی بدل می‌شوید. این داستان ها باید بر اساس آشکار کردن مناظره موجود درون جامعه علمی ( یا در سطح جامعه) طراحی و انجام شود و نباید در آنها خبرنگار نظر خود را به عنوان نقظه نظر پایانی و پیام داستان منتقل کند. افرادی که بر اساس اعتماد به شما اطلاعاتی را در اختیارتان قرار داده اند باید تحت هر شرایط و به هرقیمتی مورد حمایت شما باشند و اگر از شما خواسته اند نامشان فاش نشود تحت هیچ شرایطی نباید اقدام به افشای نام آنها کرد. (داستان منبع مخفی باب وودوارد[1] در ماجرای واتر گیت را به یاد داشته باشید[2]). داستان های مربوط به مناقشات توجه عمومی زیادی را بر می‌انگیزد اما به محض این‌که داستان حل شد دیگر نباید در داستان های دیگری ادامه مناقشات را دوباره مطرح کرد. اگر بعدا مشخص شد شخصی که شما در گزارش خود به او حمله کرده بودید از اتهام هایی نظیر تقلب، و یا موارد دیگری که در گزارش متوجه او بوده تبرئه شده است کاملا غیر اخلاقی خواهد بود که این موضوع را گزارش نکنید. تصمیم درباره این‌که آیا موضوعی مناقشه انگیز است و آیا باید در باره آن نوشت یا نه، باید بر اساس معیارهای علمی گرفته شود و نه با نگاه به این‌که بقیه گزارشگرها و رقبای ما چه می‌کنند.  مراقب باشید این تمایل که جنبه های مناقشه برانگیز یک داستان را برجسته تر کنید، باعث نشود که از ارایه دیدگاه منتقدانی که در این حوزه آگاه و مطلع هستند غافل شوید. دانشمندانی که در این مناقشه ها از آنها نام می‌برید این حق را دارند که دیدگاهشان دربرابر نقد افرادی معتبر از همان حوزه محک بخورد. این‌که مناقشه ای را بر اساس تقابل دیدگاه گروهی از دانشمندان در مقابل گروهی از مثلا سیاستمداران، ورزشکاران یا ستاره های سینما بنا کنیم کار غیر اخلاقی است. متخصصان یک حوزه الزاما در حوزه های دیگر صاحب نظر به شمار نمی روند. در گذشته خبرنگاران علمی متهم شده بودند که در جریان گزارش مربوط به رابطه سقط جنین و سرطان پستان، به جای توجه به نظرات دانشمندان به پررنگ کردن دیدگاه گروههای مخالف سقط جنین می‌پرداخته اند. این در حالی بود که جامعه علمی اساسا وجود چنان رابطه ای را تایید نمی کرد[3]. در موردی دیگر بازهم روزنامه نگاران به دلیل گزارش های وسیع از وجود ارتباط میان واکسیناسیون و اتویسم مورد انتقاد قرار گرفتند به این دلیل که وجود چنین رابطه ای از سوی جامعه علمی تایید نشده بود[4]. گاهی پیش می‌آید که شما مجبور می‌شوید برای نوشتن یک داستان دست به انتخاب مشکلی بزنید (برای مثال این‌که گزارشی درباره یک تصادف یا حادثه احتمالی را بنویسید و یا از نوشتن آن به دلیل حفاظت از منافع افرادی که پایشان به مناقشه باز می‌شود خودداری کنید).به خاطر داشته باشید که مسولیت شما تنها در برابر مخاطبتان است. اگر تنها به این دلیل که ممکن است انتشار اطلاعاتی که آگاهی از آن برای مردم مهم است، باعث شود چهره مقامات تخریب شود و یا به شما بگویند انتشار آن وحشت بی دلیل ایجاد می‌کند، از انتشار آن خودداری کنید، عملی غیر اخلاقی انجام داده اید. وظیفه و کار شما ارایه و گزارش حقیقت به مردم است. مکانیسم های دیگری برای کنترل وحشت عمومی در جامعه وجود دارد.

گاهی اوقات پوشش رسانه ها از یک مناقشه علمی حالت همه گیری یک بیماری را به خود می‌گیرد و از یک رسانه به رسانه دیگر منتقل می‌شود. بعد از یک گزارش در یک رسانه، رسانه دیگر خبر از یک مناقشه یا یک رویداد بحث برانگیز در دل دیگری می‌دهد و همینطور به شکل لایه لایه گویی از مناقشه های انباشته روی هم پرده برداشته می‌شود. در چنین شرایطی باید دقت کرد. چنین بیش فعالی در زمینه انتشار گزارش های افشا گرانه گاهی باعث می‌شود تا روزنامه نگاران، نرم ها و اصول اخلاقی خود را در این میانه فراموش کنند.

یکی از نمونه های این مورد به آر.جی آزمی[5] از موسسه زمین شناسی مناطق هیمالیایی وادیا[6] مربوط می‌شود که قربانی گزارش های سریالی شد. گزارش ها از آنجا شروع شد که کارشناسان تقلبی، اصالت فسیل هایی که او پیدا کرده بود را انکار و رد نتیجه رسانه ها حملاتی را علیه او سامان دادند. بدشانسی او بود که او ادعای خود را اندکی پس از آن‌که نیچر گزارشی از یک زمین شناس دیگر هندی به نام وی جی گوپتا[7] را مبنی بر یافتن فسیلی در هندوستان رد کرده بود[8]، مطرح نمود. در سال 2007 و حدود 10 سال پس از آن‌که این یافته مطرح شد، زمین شناسان سوئذی صحت یافته ای آزمی را در نشست انجمن زمین شناسی آمریکا تایید کردند. اما آنگونه که آزمی بیان می‌کرد خسارت این اتفاق قبلا اتفاق افتاده بود. چرا که گزارش های مطبوعات که زیر سایه داستان های مروبط به گوپتا مطرح شده بود باعث شده بود تا نه تنها ارتقای فعالیت های او اتافق نیفتد بلکه فرصت به دست آوردن اطلاعات تازه و دقیق و ایجاد مناظره ای تازه و مفید در فضای زمین شناسی هندوستان حداقل برای 10 سال به تاخیر بیفتد. درسی که در این داستان وجود دارد این است که اگر می‌خواهید دیدگاه های یک دانشمند را بر مبنای حرف های افرادی که آنها را کارشناس می‌نامید مورد بررسی قرار دهید، بهتر است کارشنان واقعا ارزش و اعتبار این جایگاه و این عنوان را داشته باشند. نمونه دیگری از این گزارش های زنجیره ای به مساله نانو فناوری مروبط می‌شود که بر خطرات ناشی از آن بیش از فواید موجود در این فناوری پرداخته شد. چنین گزارش هایی حتما باید در بردارنده مولفه های معادله مربوط به خطر - سود برای عموم باشد.

6.10: پرش از روی موانع پیش روی تهیه گزارش از مناقشه‌ها

اولین مانعی که در این راه با آن مواجه می‌شویم، ادیتور، ناشر و یا تهیه کننده شما هستند. آنها باید راضی شوند که این داستان، تاثیر منفی بر درآمدهای تبلیغاتی و سایر منافع آنها ندارد. شما ممکن است ناچار باشید با ادیتورها و همکارانی که سطح علمی آنها خیلی بالاتر از میانگین مردم نیست مجادله های طولانی در باره این کار داشته باشید. روزنامه نگاران در کشورهای در حال توسعه با مشکلات خاص تری نیز باید دست و پنجه نرم کنند که یکی از آنها به دست آوردن اطلاعات است. در این براه تامار کان[9] ادیتور علمی و پزشکی روزنامه آفریقای جنوبی این موضوع را مورد بررسی قرار داده[10] و همینطور مایک شانشان[11] از ویراستاران SciDev.net به آن اشاره می‌کند[12]. کسانی که در اثر انتشار این گزارش ها در خطر قرار بگیرند و یا از انتشار آن آسیب ببینند ممکن است روزنامه نگارها را تهدید و گاهی آن هار اغوا می‌کنند تا از انتشار داستان در بردارند. روزنامه نگاری به ویژه در حوزه سلامت و پزشکی در بازار به شدت تجاری امروز، بیش از هر زمانی در معرض فشارهای بیرونی وارده از این صنایع قرار دارد. نمونه ای زا این موارد گزارش های مربوط به خطرات استفاده از گازولین بر سلامت عمومی است[13].

بسته به ماهیت گزارش که تهیه می‌کنید ،مدیریت رسانه شما ممکن است تحت فشار برای عدم انتشار داستان قرار بگیرد. این فشار ممکن است از سوی سیاستمداران یا صاحبان صنایع مطرح شود و گاهی ممکن است با عناوینی مانند تضاد با منافع ملی یا مصلحت های اقتصادی این فشار ها اعمال شود.

6.11: خطرهای حرفه‌ای در گزارشگری از مناقشات

نوشتن داستانی تحقیقی یا در باره مناقشه ها مانند سرمایه گذاری در بازار سهامی است. اگر ثابت شود که داستان شما درست بوده است شما تبدیل به قهرمان می‌شوید. در غیر اینصورت اعتبار و جایگاه خود را در اتاق خبر و چرخع علمی از دست می‌دهید. از نظر اخلاقی هیچ گاه نباید داستانی این چنینی را پیش از آن‌که همه داده ها را چندین بار بررسی و زا صحت آنها اطمینان پیدا کرده باشید منتشر کنید. در هر صورت شما از سوی دانشمندی که مستقیم یا غیر مستقیم مورد حمله قرار داده اید و داستان به نقش او نیز مربوط می‌شود رانده خواهید شد این بهایی است که بایدبابت چنین گزارش بپردازید. اما این مساله ای نیست که نگران آن باشید چون اگر داستان شما درست و خوب باشد، شما اعتبار بیشتری پیدا کرده و سر نخ های بیشتری از چنین داستان هایی در اختیار شما قرار می‌گیرد. روزی که داسان شما منتشر شود، احتمالا تماس هایی مبنی بر تبریک و تمجید از شجاعتتان و همچنین تماس هایی د ربردارنده تهدید هایی را دریافت خواهید کرد. تا زمانی که ادیتورهای شما از داستان و شما حمایت می‌کنند و تا زمانی که محتوای گزارشتان درست است دلیلی برای نگرانی ندارید. اگر داستان شما نتوانست توجهی که لازم است و تاثیری که انتظار دارید را ایجاد کند این توصیه  از جورج دبلیو آلبی[14] ، روانشناس دانشگاه ورمونت را به یاد بیاورید:«یافته های علمی شاید باعث برانگیحته شدن مخالفان بسیار جدی شوند، مورد سانسور قرار بگیرند و با محدودیت های قانونی مواجه شوند اما یافته ها یمعتبر علمی در نهایت جایگاه مستحکم خود را حفظ م یکنند در حالیکه منتقدان آن نمی توانند. چیزی حدود 400 سال طول کشید تا کلیسای کاتولیک رسما اعلام کند درباره موضوع گالیله و نقطه نظر وی مبنی بر گردش زمین به دور خورشید اشتباه کرده بود. در حالیکه برخی از آزمایش های علمی که از سوی قدرتمندترین سیاستمداران نیز حمایت می‌شدند پیش از شروع به آخر رسیدند» و البته شاید برایتان جالب باشد که بدانید تنها خبرنگاران نیستند که در گزارش های اینگونه در خطر قرار دارند[15].

6.12: مثال‌هایی از گزارش‌هایی درباره مسایل مناقشه برانگیز:

مطالعه این‌که چگونه این موضوعات توسط روزنامه نگاران دیگر در رسانه های حرفه ای پوشش داده شده است، شما را برای تهیه نمونه های دیگر آن کمک می‌کند:

-         داستانی نیمه سیاسی - نیمه علمی درباره مسیر آبی میان هندوستان و سری لانکا که در قالب پروژه ای 600 میلیون دلاری مطرح شده بود: http://www.frontlineonnet.com/fl2419/stories/20071005500500400.htm

-         وو سوک هوآنگ مخقق سلول های بنیاید کره ای در مرکز بسیاری از مناقشه های مربوط به این حوزه قرار داشت.

http://www.news.harvard.edu/gazette/2007/10.25/05-stemcells.html

-         برخی ادعا کرده اند نوع دیگری از فرستادن کارها به خارج از کشور در حال رخ دادن است و هندوستان در حال تبدیل شدن به آزکایشگاه انسانی جدیدی برای دارو ها است. جنیفر کان از مجله وایرد درباره تبدیل شدن هندسوتان به نقطه اصلی آزمایش های انسانی داروها گزارشی نوشته که نمونه ای از گزارشگری درباره مناقشه های پزشکی است‌ http://www.wired.com/wired/archive/14.03/indiadrug.html

-         گزارش های مربوط به سارس، شاهدی بر این مساله بود که گزارش های روزنامه نگاران نباید مردم را به واکنش بیش از حد وادار کند http://www.nieman.harvard.edu/reports/03-4NRwinter/91-93V57N4.pdf

-         در این نوشته لیزا استیفر، گزارشگر محیط زیست روزنامه سیاتل پست می‌توانید نکاتی را در باره این نوع از گزارشگری بیابید: http://www.washington.edu/alumni/partnerships/biology/200610/reporting.html

-         مایک شاناهان به مرور انتقادی مطبوعات در زمینه گزارش های مربوط به تغییرات اقلیم پرداخته و معتقد است رسانه ها می‌توانند نقش بهتری در ارایه داستان های مربوط به تغییرات اقلیم بازی کنند. http://www.iied.org/pubs/pdfs/17029IIED.pdf

 

 

 

---

[1] Bob Woodward

[2] http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/05/31/AR2005053100655.html

[3] http://www.cancer.org/docroot/CRI/content/CRI_2_6x_Can_Having_an_Abortion_Cause_ or_Contribute_to_Breast_Cancer.asp

[4] http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/4311613.stm

[5] R.J. Azmi

[6] Wadia Institute of Himalayan Geology

[7] V.J. Gupta

[8] http://www.nature.com/nature/journal/v343/n6257/pdf/343396a0.pdf

[9] Tamar Kahn

[10] http://www.scidev.net/en/features/controversy-and-science-reporting-in-south-africa.html

[11] Mike Shanahan

[12] http://www.scidev.net/en/features/trials-and-tribulations-of-science-writers-in-the.html

[13] http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1646253

[14] George W. Albee

[15] http://www.livescience.com/strangenews/ap_forbid_050210.html