درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این شش درس از این مجموعه  از نظرتان گذشت...

اشاره: درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این شش درس از این مجموعه  از نظرتان گذشت. درس هفتم  که خود از چندین قسمت تشکیل شده به 'گزارشگری در باره سیاست های علمی' اختصاص دارد. موضوع اولین بخش از درسنامه هفتم این بود که 'چرا باید به سیاست های علمی پرداخت؟'   موضوع  دومین بخش 'سیاست های علمی را بیامورید 'بود. سومین بخش به ' روشهای گزارشگری سیاست های علمی' اختصاص داشت  و اکنون در چهارمین بخش از این درس' روشهای مصاحبه در گزارشگری سیاست های علمی 'مورد بررسی قرار می گیرد.

***

7.8 مصاحبه ها در گزارشگری سیاست های علمی

7.8.1 آماده سازی و نخستین سوال ها

قبل از این‌که سر قرار خود برای انجام مصاحبه ای درباره سیاست های علمی بروید، اطلاعات پیش نیاز بحث را مطالعه کنید و با بحث ها نظرهای قبلی که درباره آن موضوع وجود داشته، آشنا شوید. ببینید چه کسانی چه مواضعی در این بحث داشته اند و حداقل دو یا سه دیدگاه و یا اشخاصی را که بیان کننده نظرات مختلف باشند، شناسایی کنید. دیدگاه های اصلی دانشمندان/سیاستمدارن/ محققان سیاسی مرتبط می‌تواند به شما  در انجام بهتر مصاحبه کمک کند. دپارتمان ها و سازمان های مسئول در این موضوع را بشناسید. اگر در حال کار روی داستانی درباره سیاست‌های مناقشه برانگیز علمی هستید، باید ببینید پیش تر دولت و مقام های دولتی چگونه از سیاست های خود دفاع کرده اند. اگر هدفتان انجام مصاحبه‌ای کوتاه است درحاشیه رویداد بزرگی که در آن مقامی رسمی خبر مهمی را اعلام کرده است، باید به سرعت و قبل از این‌که خودتان را به آن مقام برسانید خود را برای سه  نوع سوال آماده کنید.

1.      اگر آن مقام یا مقام ها، از برنامه ای مهم خبر داده و یا وعده کاری بزرگ داده اند بدون آنکه موضوعی که مطرح کرده‌اند شفاف باشد، اولین سوالی که باید بپرسید تلاش برای تحت فشار قرار دادن آنها برای ارایه جزییات بیشتر است.

2.      اگر به سیاست های جدید به طور دقیق اشاره کرده اند اولین سوال شما باید زمان اجرای آن باشد.

3.      اگر پاسخ دو سئوال بالا را گرفتید سوال بعدی شما باید در باره میزان هزینه طرح و میزان گسترده اثر سیاست های جدید باشد.

سوال هایی مانند این‌که چگونه قرار است  این طرح ها اجرایی شوند و یا این‌که این سیاست ها چه تاثیراتی خواهند داشت، سوال هایی است که همیشه پرسیدن آنها معنی دار و ضروری است. اما این ها، سوال هایی است که پاسخ آنها طولانی بوده و برای مصاحبه کوتاه حاشیه یک سخنرانی مناسب نیست. شاید بهترین راه استفاده از وقت خود برای نام بردن از مشکل اصلی و پرسیدن راه حل های پیش بینی شده برای مقابله با آن و یا نام بردن تعدادی از مشکلات پیش رو و درخواست ارایه توضحی درباره راه های مقابله با آن باشد.

نمونه ای از مصاحبه ها را می‌توانید در مقاله زیر که درباره تلاش چین برای راه اندازی و توسعه ژورنال های محلی است، پیدا کنید.

 http://www.scidev.net/News/index.cfm?fuseaction=readNews&itemid=2528&language=1

نویسنده این مقاله بلافاصله پس از این‌که سخنرانی مقام وزارت علوم را شنید مصاحبه کوتاهی با او انجام داد و سوال های اساسی چه زمانی؟ چه چیزی و چگونگی مقابله با مشکلاتی نظیر میل دانشمندان به انتشار بین المللی مقاله های خود را از او پرسید. این مصاحبه بیش از 5 دقیقه طول نکشید اما اطلاعات کافی را برای او به همراه داشت تا بتواند داستان خود را بر آن اساس بنویسد.

7.8.2 کاوش عمیق

در یک مصاحبه از پیش برنامه ریزی شده و اختصاصی یا یک گفت‌وگوی مطبوعاتی گروهی شما باید وقت کافی برای پرسیدن سوال‌هایی که به مسایلی درباره چگونگی، زمان، هزینه ها و نحوه مواجهه با مشکلات می‌پردازد داشته باشید. اما این بار آنها را با جزییات دقیق تر و بیشتر باید دنبال کنید. ( همچنین به درس‌نامه مصاحبه از مجموعه این درس نامه ها مراجعه کنید)

1.      ایده خوبی است اگر سوال را به گونه ای مطرح کنید که سیاستگذاران گزینه های مختلفی برای پاسخگویی داشته باشند. مثلا فهرستی از مشکلات تهیه کنید و بپرسید من شنیده ام که چنین مشکلی در مسیر این طرح وجود دارد چگونه می‌خواهید با این مشکل مقابله کنید[1].

2.      یک ترفند هوشمندانه در این مصاحبه ها آن است که نقل قولی از شخصی که دیدگاه مخالفی دارد[2] بیان کرده و از شخص مصاحبه شونده بخواهید به این دیدگاه و نظر پاسخ دهد. (دقت کنید که دربرخی از فرهنگ ها و یا موقعیت ها بهتر است این نظر مخالف را خود مصاحبه کننده و بدون ذکر نام بپرسد - البته به نحوی که مشخص باشد این نظر شخصی گزارشگر نیست)

3.      روش دیگر - البته مشروط به این‌که شما دانش پایه‌ای در مورد موضوع داشته باشید - این است که از کارآمدی سیاست های جدید سوال کنید برای مثال: «همه ما می‌دانیم که این موضوع مدتهای طولانی  وجود داشته است (طبیعتا آن سیاستگذار از جزییات این تاریخچه آگاه است) اما تا کنون هیچ یک از اقدامات انجام شده موثر نبوده اند. چقدر مطمئن هستید که این روش جدید کارآمد باشد؟»

مثال خوبی از این مورد نشست چند سال پیش مرکز بین المللی تحقیقات جنگل داری  (CIFOR) است. در این نشست درباره ایده ها و طرح های این مرکز درباره جنگل ها و تغییرات اقلیم بحث می‌شد.

خبرنگاری در این نشست این سوال را مطرح کرد که« نقش جنگل ها در مبارزه با تغییرات اقلیم کاملا شناخته شده است، اما هیچ اقدامی برای محافظت از جنگل ها برای مقابله با گرمایش زمین صورت نگرفته. آیا گمان می‌کنید طرح شما می‌تواند بر مشکلاتی که مانع انجام اقدامی عملی در این مورد است، چیره شود ؟ و چقدر از موفقیت طرختان مطمئن هستید؟»

این سوال ها باعث شد تا اطلاعات و توضیحات دقیقی درباره طرح مطرح شود که خواننده را قادر می‌ساخت تا موقعیت را درک کند. این پاسخ ها به همراه اطالاعات دیگر در نهایت تبدیل به مقاله ای با عنوان طرح های مبارزه با جنگل زدایی نیاز به بازبینی های بیشتر دارد، شد.

http://www.scidev.net/en/news/plans-to-curb-deforestation-need-more-consideratio.html

در کنفرانس های خبری درباره سیاست های علمی همیشه سعی کنید سوال های خود را متمایز از سوال های رایجی که درباره خود سیاست ها مطرح می‌شود طرح کنید. یک راهکار مناسب عمومی این است که درباره تاثیرات منفی این سیاست های جدید بر برخی نواحی یا گروه هایی که در این سیاست در نظر گرفته نشده اند سوال کنید. اما مواظب باشید سبک سوال هایتان در یک کنفرانس خبری عمومی چندان تهاجمی نباشد.

7.8.3 محققان سیاست علمی و دیگر سهامداران

انجام مصاحبه های اضافی با افرادی که با موضوع آشنایی بیشتری دارند نظیر محققان سیاسی و یا سهام‌دارانی که ممکن است در اثر سیاست های جدید تحت تاثیر قرار بگیرند، می‌تواند کمک کننده باشد.

جزییاتی که در مصاحبه باید مورد اشاره قرار بگیرد بستگی به مقاله ای دارد که آن را تهیه می‌کنید. اگر تنها یک دیدگاه و نظر کوتاه از مصاحبه شونده می‌خواهید، ابتدا نکات اصلی سیاست جدید را یادآوری کنید. همچنین می‌توانید اثرات احتمالی این سیاست را مورد اشاره قرار داده و از یک محقق علوم سیاسی بخواهید وقوع آنها را برای شما تایید یا رد کند. مصاحبه شونده ها شاید برای تحلیل دقیق و جزیی سیاست ها آمادگی نداشته باشند و سئوال های شما باید آنها را به این کار تحریک کند و الهام بخش آنها شود. هیچ وقت فراموش نکنید که به مردمی که ممکن است در اثر این سیاست ها تحت تاثیر قرار بگیرند فکر کنید.

همچنین مهم است که نقطه نظرات گروه ها و اقشار مرتبطی مانند شرکت ها، سازمان های غیر دولتی و غیر انتفاعی، کشاورزان، پزشکان و امثال آن را وارد داستان خود کنید.

شاید لازم باشد با افراد بیشتری که در اثر اجرای سیاست های جدید تحت تاثیر قرار می‌گیرند مصاحبه کنید. اما پیدا کردن دانشمندانی که آماده باشند درباره این سیاست ها نظر دهند همیشه راحت نیست - آنها سیاستمدار نیستند و اگر از آنها در خارج از حوزه تخصصی اشان سوال کنید احتمالا به شما نه خواهند گفت. اما شما همیشه می‌توانید از آنها بخواهید شخص دیگری را معرفی کنند و یا به صورت غیر رسمی (Of the record) با شما صحبت کنند.

اگر با کسانی مصاحبه کردید که نسبت به برخی از سیاست ها انتقاد داشتند، سعی کنید به مدافعان آن مراجعه کنید و پاسخ های آنها را هم داشته باشید.

مثالی از این مورد همان داستان انحراف آب در چین است که در مجله ساینس منتشر شد. گزارشگران متوجه برخی نظرات منفی درباره پروژه شده بودند و توانستند به وزارت آب مراجعه کرده تا پاسخ های آنها به این انتقادات را دریافت کنند. سپس توانستند اطلاعات دقیق تری از منتقدان دریافت کنند که نشان می‌داد پیش بینی های انجام شده برای مواجهه با موقعیت جدید مناسب نیست.
 

---

[1] به جای پرسیدن اینکه آیا می توانید از پس مشکلات برآیید؟ یا فکری برای مشکلات پیش رو دارید؟

[2] و البته از اعتبار قابل توجهی در آن حوزه نیز برخوردار است