اشاره: درس‌نامه آنلاین روزنامه‌نگاری علمی از سوی فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است. پیش از این هفت درس از این مجموعه با عناوین از نظرتان گذشت:

1-     طراحی و ساختاربندی روزنامه نگاری علمی

2-     سوژه یابی و داوری در باره اعتبار منابع  اطلاعاتی

3-     آمادگی‌های پیش، آغاز و انجام مصاحبه

4-     مهارت‌های نگارش

5-     چیستی علم و روش  روزنامه نگارانه در دنیای علم

6-     گزارشگری در مورد مناقشات علمی

7-     گزارشگری سیاست های علمی

اکنون در هشتمین درس از این مجموعه تصویربرداری و تهیه گزارش‌های تصویری از دنیای علم  مورد بحث و برسی قرا ر  گرفته است  که در ادامه بخش اول آن از نظرتان  می‌گذرد.

***

8.1 : مقدمه

برای اینکه یک گزارش تصویری خوب علمی (یا درباره هر موضوع دیگری) بسازید باید بتوانید سه بعدی فکر کنید: ابتدا، باید داستان خوب و تعریف کردنی در ذهن خود آماده کرده باشید. دوم، باید درباره اینکه چطور این داستان را به شکل تصویری بیان کنید فکر کرده و ایده ای در این باره داشته باشید و سوم، باید بدانید چطور باید این محتوا را با کمک اصوات حمایت و تقویت  کنید.

تصویربرداری از یک داستان بیش از هر زمینه دیگری در روزنامه نگاری نیازمند تجربه کار در این حوزه است. شما نه تنها باید ایده داستان را پیدا کرده و آن را تولید کنید بلکه باید مدیریت هماهنگی، تصویربرداری از موضوعات و ویرایش نهایی آنها را نیز برعهده بگیرید. برای اینکه در نهایت به هدف خود برسید باید از ابزارهای مختلفی مانند دوربین، میکروفون ها و کامپیوترهای مجهز به نرم افزارهای ویرایش استفاده کنید. به طور رایج کار کردن با این ابزارها به عهده متخصصان فنی تیم است. اما موقعیت هایی پیش می‌آید که لازم است خودتان آستین بالا بزنید و این کارها را انجام دهید. به همین دلیل باید از مراحل مختلف و مجزای تهیه یک ویدیوی علمی، فناوری های در دسترس و نحوه ارتباط و انتقال ایده ها و مفاهیم مورد نظر به اعضای تیمتان آگاهی کامل داشته باشید. حتی اگر لازم نباشد که خودتان به شخصه ابزارهایتان را مدیریت کنید، هرچه قدر بیشتر درباره امکانات و محدودیت های پیش روی خود اطلاع داشته باشید بهتر می‌توانید با همکارانتان در قالب یک گروه کار کنید. در انتهای این درس شما ایده ای مقدماتی درباره مراحل کاری که در پیش روی شما قرار دارد و مشکلاتی که ممکن است پیش آید و نحوه مقابله با آنها به دست خواهید آورد.

 

 8.2: قبل از آغاز فیلم برداری

تلویزیون در بین سایر رسانه ها، بیش از بقیه، به ظاهر و تصویر وابسته است. قدرت  و محبوبیت این رسانه به دلیل کلمات و ایده هایی که سعی در انتقال آن دارید نیست، بلکه قدرت آن به جاذبه تصاویر بر می‌گردد. حتی اگر شما به اندازه همکارانتان در حوزه نشریات چاپی درباره یک خبر تحقیق و مطالعه کرده باشید، گزارش نهایی شما تنها بخش بسیار کوچکی از این داده ها را درمقایسه با رسانه های چاپی در بر خواهد داشت. در ابتدای راه شما اطلاعات انبوهی را دریافت و مطالعه می‌کنید ولی هرچقدر در طول فرآیند تهیه گزارش پیش می‌روید متوجه می‌شوید که باید حجم اطلاعات بسیار محدودی را در زمان اندکی که در اختیار دارید ارایه کنید. خیلی زود به این نتیجه می‌رسید که در یک گزارش 10 دقیقه ای این امکان که به توضیح جزییات فیزیک کوانتومی یا فرآیندهای زیست شیمی درون یک سلول بپردازید وجود ندارد. یک برنامه تلویزیونی نمی تواند متوقف شود و به بیننده‌های خود این فرصت را بدهد تا درباره یک ایده بیشتر فکر کنند و یا معنی یک عبارت ناآشنا را در لغتنامه جستجو کنند. ضمن اینکه یک برنامه تلویزیونی باید با عوامل دیگری که می‌تواند ذهن مخاطب را منحرف کند نیز رقابت کند. عواملی مانند سر و صدای محیط خانه و یا  وسوسه عوض کردن کانال تلویزیون و دیدن برنامه های دیگر.

 به همین دلیل شما باید دقیقا و به طور کاملا شفافی بدانید چه چیزی را می‌خواهید به مخاطبتان بگویید و اینکه واقعا چه موضوعی درگزارش شما اهمیت اصلی را دارد و در عین حال لازم است این گزارش را به روش و سبکی درگیرانه و سرگرم کننده برای مخاطبتان روایت کنید، تا بتوانید توجه او را به خود جلب کنید. همان اهمیتی که در گزارشگری علمی در همه رسانه ها وجود دارد- و باید  ارتباطی میان حوزه تحقیقاتی و زندگی روزمره مردم برقرار کرد و به این نکته پرداخت که چطور یک پژوهش خاص بر زندگی عموم مردم  تاثیر می‌گذارد، در گزارش‌های  تلویزیونی نیز به طور مضاعفی مطرح است. به عبارت دیگر باید بدانید مخاطب شما را چه کسانی تشکیل داده اند.

8.3: طراحی یک داستان

8.3.1 : تصاویر درست

در علم این واقعیت ها هستند که مهم و اساسی به شمار می‌روند اما در یک گزارش تلویزیونی آنچه اهمیت اصلی را دارد تصاویر مناسب و قوی  است. گاهی اوقات این مساله به یک روند بدل می‌شود که گزارشگران به حدی بر گرفتن مصاحبه های مهم و مورد نیاز تمرکز می‌کنند که ارزش تصاویر خوب را از یاد می‌برند. پیدا کردن این تصاویر به همان اندازه که پیدا کردن و تنظیم قرارهای مصاحبه با کارشناسان اهمیت دارد، مهم است. وقتی در حال تهیه و طراحی داستانتان هستید این تمرین را انجام دهید: چشمانتان را ببندید و تصور کنید گزارش شما چطور قرار است شروع شود. بهترین حرکت ها برای انتقال یک داستان علمی کدام ها هستند؟ در برخی از موارد جواب بدیهی است اما گاهی اوقات لازم است تا نگاهی خلاقانه به حرکت و تغییر تصاویر داشته باشید تا بتوانید داستانتان را به بهترین شکل منتقل کنید. در برخی از موارد انیمیشن های سه بعدی ممکن است برای توضیح فرآیندی پیچیده یا مفاهیم دشوار مناسب باشند.

 

8.3.2: ساختار داستان (پیشنهاد داستان)

 زمانی که فهمیدید چه تصاویری قرار است در داستان شما آورده شوند، می‌توانید ایده هایی را که -هنگامی که داستانتان را به تهیه کننده پیشنهاد می‌کردید- در سر داشتید وارد آن کنید. به طور رایج ایده و پیشنهاد اولیه نباید بیش از 150 تا 200 کلمه باشد. این قطعه باید دربردارنده قلاب - جمله ای که فورا توجه و علاقه شخصی که مسئول قبول پیشنهادهای مختلف است را جذب می‌کند - و چند جمله ای درباره محتوا و اهمیت داستانی باشد که شما انتخاب کرده اید.

در برخی شبکه های تلویزیونی تلاش زیادی صورت می‌پذیرد تا داستان هایی روایی ساخته شوند. جن لوبلینسکی (Jan Lublinski) در این باره می‌نویسد:

«در آلمان تکنیکی که آن را قصه گویی می‌گویند به طور روز افزون و قابل توجهی در بین روزنامه نگاران تلویزیونی علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد»

مثالی از یک طرح گزارش:

از میدان نبرد تا خانه های ما: یک ماده ترکیبی که در اصل برای خنثی کردن گازهای مسموم ابداع شده بود اکنون برای تمیز کردن هوای خانه های ما به کار گرفته می‌شود. محققان چِک، اولین کسانی در جهان بودند که این ماده را کشف کردند. ماده ای که می‌توانست، گازهای نظامی را بدون آنکه تاثیری بر ابزارهای الکترونیکی پیشرفته بگذارد تصفیه کند. اکنون، این ماده در فضای شهروندی استفاده می‌شود. برای مثال به عنوان ترکیبی در رنگ هایی که برای دیوارهای درونی و بیرونی خانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. محیط اطراف ما مملو از ذرات نامریی اما مخربی است که از چسب ها، لاستیک‌ها،فرش، براق کننده ها و یا سایر ترکیبات آزاد می‌شوند و اثر منفی بر بدن ما دارند. با کمک فناوری جدیدی که آن را اصلاح آناتاز از دی اکسید تیتانیوم (TiO2) می‌نامند، محققان موسسه شیمی غیر آلی در آکادمی علوم چک، و با همکاری یک کمپانی به نام روسکوپول ماده ای را درست کرده اند که واکنشی نوری (واکنشی که در آن از نور برای جدا کردن مواد آلی استفاده می‌شود) را آغاز می‌کند و به طور چشمگیری مواد مضر موجود در هوا را کاهش می‌دهد (چیزی حدود 10% در طول 10 ساعت) و آنها را تبدیل به آب و دی اکسید کربن بی ضررمی‌کند. این ترکیب در رنگ های آینده، نه تنها برای کمک به دوام رنگ ها که برای کمک به افزایش کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم به کار گرفته خواهد شد.  

 

8.4: تعیین محل های لازم، انجام پیش مصاحبه

وقتی داستانتان را انتخاب و بهترین محقق و بهترین پژوهشگاه ممکن را پیدا کردید و داستان را به تایید رساندید،  نوبت به انتخاب محل تصویربرداری می‌رسد. درحالیکه شاید برخی اوقات روزنامه نگاران رسانه های چاپی نیازی نداشته باشند برای تکمیل گزارششان، حتی میز کار خود را ترک کنند و همه مواد لازم کار خود را از طریق تلفن و یا اینترنت دریافت کنند، اما شما باید خودتان سری به آزمایشگاه بزنید و ببینید چه کاری می‌توانید در آنجا انجام دهید تا با کمک آن کیفیت تصاویرتان را افزایش دهید. از محققان بخواهید تا اطراف را به شما نشان دهند و فقط هم به محوطه آزمایشگاه قناعت نکنید و اگر ممکن است از پشت بام تا انبار را بررسی کنید. نگاهی به ابزارهای تحقیقاتی بیاندازید، به فناوری ها و هرچه که در آزمایشگاه وجود دارد. تا جایی که می‌توانید به آنها نزدیک شوید آنها را لمس کنید و درباره آنها سوال بپرسید و توضیح کاملی درباره همه آنها به دست آورید. ترتیبی دهید که برخی از فعالیت های آزمایشگاهی در حضور شما انجام شود. به طور معمول بسیاری اوقات امکان فیلم برداری زنده و همزمان از عملکرد واقعی داشنمندان در برخی از آزمایشگاه و مثلا زمانی که در حال کار کردن برروی برخی نمونه های حساس هستند وجود ندارد. از محققان بخواهید، تا اگر امکانش وجود دارد روی نمونه هایی کار (نمایشی و مشابه فعالیت اصلی) انجام دهند که در اثر حضور دوربین دچار آسیب نمی شوند، تا بتوانند فازها و بخش های مختلف تحقیق را برروی نمونه ها نشان دهند.

اغلب اوقات چیز زیادی برای نشان دادن وجود ندارد، چون ابزارهایی که نمونه ها را بررسی و آزمایش میکنند، درون جعبه های سر بسته قرار دارند و نتایج تنها برروی کامپیوترها نمایش داده می‌شود. فرآیند تحقیق دانشمندان ممکن است به هم ریخته و نا مشخص باشد و با وجود همه این ها شما باز هم نیاز به پیدا کردن راهی برای به تصویر کشیدن فعالیت ها دارید. معمولا اگر از محققان بخواهید تا به شما نشان دهند که چگونه فرآیند تحقیق را به پیش می‌برند، مثلا چطور نمونه ها و یا سایر موارد را به دست آورده، منتقل می‌کنند و یا ذخیره کرده و برروی آنها آزمایش انجام دهند، به شما کمک خواهد کرد. دنبال هر چیزی باشید که در آن محیط حرکت می‌کند، چشمک می‌زند و یا رنگش عوض می‌شود[1].  دنبال صداهایی باشید که با تصویر خوب همراه هستند. اولین تصویر لازم است با صدای مناسبی همراه باشد. چنین چیزی می‌تواند توجه مخاطب را جلب کند. تحقیقات اولیه و پیش مصاحبه می‌تواند شما را به زبان محققان نزدیکتر کند. ببینید که آنها واقعا چگونه افرادی هستند. چگونه صحبت  و چطور فعالیت می‌کنند. این روندی دو سویه است. محققان نیز در این فرآیند با شما آشنا می‌شوند و زمانی که نوبت به تصویر برداری می‌رسد، شما با هم مانند آشنایان، برخورد خواهید کرد.

برخی اوقات بررسی میدانی محل ها امکان پذیر نیست. شاید به این دلیل که آزمایشگاه در مکانی دور دست قرار دارد و شما هزینه لازم برای سفری مقدماتی و تحقیقی را ندارید. در این صورت شما باید تا حد امکانات جزییاتی که قرار است با آن روبرو شوید را از طریق اینترنت و یا تماس های تلفنی به دست آورید و البته تا حدی هم بر شانس خوب خود و امکان عمل خلاقانه و بداهه  در صحنه اتکا کنید.

 

8.5: افراد را وارد داستان کنید

در نقش گزارشگران علمی ما معمولا به تخقیقات و داده هایی که در پشت یک توسعه علمی وجود دارد، علاقه مندیم. با این وجود، مخاطبان ما الزاما به جزییات تکنیکی تمایل ندارند. اغلب اوقات خواننده ها و یا بیننده‌های ما زمانی که با انبوهی از اطلاعات فنی مواجه می‌شوند، احساس خستگی می‌کنند و پیش از آنکه شما فرصت آن را به دست آورید که آنها را درباره موضوع گزارشتان هیجان زده کنید، آن را رها می‌کنند. استفاده از شخصیت های انسانی در داستان بهترین راه برای جلوگیری از بروز این مساله است. شاید مخاطب شما علاقه ای به داده‌ها و نمودارهای علمی نداشته باشد اما تقریبا همه افراد به داستان های انسانی و انسان ها علاقه مندند. اگر بتوانید این نکته را توضیح دهید که یک موضوع چطور بر فردی متوسط تاثیر می‌گذارد احتمال بیشتری وجود دارد که بتوانید مخاطب بیشتری جذب کنید.

الف: استفاده از مردم به عنوان مثال

یکی از راه های خوب برای وارد کردن عنصر انسانی به داستان پیدا کردن شخصی است که بتواند یکی از نکاتی را که در داستانتان بیان می‌کنید به تصویر بکشد و نمونه ای از آن مورد باشد. به مخاطبتان توضیح بدهید که چگونه یک داستان خاص علمی و یا یک پدیده علمی بر روی یک فرد معمولی اثر می‌گذارد. این راه مناسبی است که مخاطب را به دام بیاندازید و او را با خود همراه کنید.

برای مثال در این گزارش یورونیوز، زنان و کودکان در ماسایی، آب نوشیدنی خود را با کمک بطری های پلاستیکی و نور خورشید ضدعفونی می‌کنند و پزشکان فعال در این منطقه اعلام کرده اند که درنتیجه این کار بیماری های ناشی از مصرف آب آلوده به طور چشمگیری کاهش پیدا کرده است. (http://ec.europa.eu/research/star/video/water_research_en.mov) .

 

 

 

ب: استفاده از مردم به عنوان راهی برای در کنار هم قرار دادن و شکل دادن به بافت داستان

از مثال های انسانی تنها در ابتدای گزارش خود برای توضیح مساله استفاده نکنید. به آنها بازگردید و از اشاره به آنها به عنوان حلقه اتصالی که قطعات جداگانه داستان را به هم مربوط می‌کند استفاده کنید. در انتهای داستان بار دیگر به سراغ آدم هایی بروید که در گزارش آنها را معرفی کرده اید.

 

 

---

[1]   البته مواظب باشید برای تهیه تصویر مناسب گزارشتان به شکل افراطی دنبال جلوه های تصویری نروید. همه موارد گفته شده در متن تا جایی با ارزش هستند که مربوط به گزارش شما باشند. اگر محتوای تصویری که ارایه می کنید با وجود جذابیت بصری ربطی به موضوعی که تعریف می کنید نداشته باشد اعتبار شما در خطر قرار می‌گیرد. (م)