دارایی‌های شما که همان اطلاعاتی است که گردآورده‌اید اگر به پدیدآمدن یک گزارش نینجامند بی‌ثمرند. فرضیه‌ها هم کمک می‌کنند که از محور تحقیق دور نشوید. اما اطلاعات و فرضیه‌ها برای تألیف یک گزارش مرتب و خوش‌ساخت کافی نیستند. برای این منظور به یک ابزار کلیدی دیگر نیاز دارید: پروندۀ مادر

 

اشاره: دارایی‌های شما که همان اطلاعاتی است که گردآورده‌اید اگر به پدیدآمدن یک گزارش نینجامند بی‌ثمرند. فرضیه‌ها هم کمک می‌کنند که از محور تحقیق دور نشوید. اما اطلاعات و فرضیه‌ها برای تألیف یک گزارش مرتب و خوش‌ساخت کافی نیستند. برای این منظور به یک ابزار کلیدی دیگر نیاز دارید: پروندۀ مادر[1].

پرونده یا فایل مادر در اساس مانند یک «نمایشگاه و فروشگاه بزرگ داده» است: شما هر چه پیدا می‌کنید آن‌جا نگه می‌دارید. اما آن‌جا شبیه محل تخلیه زباله نیست، چون شما به آن نظم و ترتیب می‌دهید. پروندۀ مادر جایی است که شما همۀ اطلاعات بالقوه مفید را به صورت طبقه‌بندی شده نگه می‌دارید.

1.     چگونه پروندۀ مادر ایجاد کنیم

الف- یک پروندۀ متنی[2] یا پروندۀ پایگاه داده[3] در رایانۀ خود درست کنید. یکی از این دو روش کافی است؛ هرکدام که برای شما ساده‌تر است را اجرا کنید.

ب- داده‌های خود را به این پرونده منتقل کنید.

• منظور از «داده» هر امر واقع است که در تهیه گزارش به کارتان می‌آید: منابع شما، متن پیاده شدۀ مصاحبه‌ها، خلاصۀ مدارک، یادداشت‌ها و غیره. پیشنهاد می‌کنیم نخست بگذارید تا منابع بیشتر در دسترس باشند.
• اگر داده الکترونیکی است (بخش‌هایی از مدارک برخط یا صفحه‌های وب، تصویرهای اسکن‌شده و غیره)، مستقیماً آن را در پرونده رونوشت[4] کنید.
• اگر داده الکترونیکی نیست (مثل مدارک کاغذی) و خود شکل‌اش نیز مهم است، آن را اسکن کنید، در جایی در حافظۀ رایانه‌تان که به راحتی قابل بازیابی باشد ذخیره کنید و در پروندۀ مادر به آن پیوند دهید. همین‌طور می‌توانید به صفحه‌های وب و دیگر منابع برخط پیوند دهید.
•  
• لطفاً در پیاده‌کردن قسمت‌های کلیدی مصاحبه‌ها تنبلی نکنید. هر ساعتی که صرف این بخش از کار پژوهش کنید بعداً چندین ساعت را به شما برمی‌گرداند.
• حواس‌تان باشد که هر داده‌ای که وارد پرونده می‌کنید اطلاعات منبع‌اش را نیز داشته باشد. برای منابع منتشر شده، اطلاعات کامل مأخذشناسی[5] تهیه و وارد فایل کنید.
• حتماً تماس‌های خود را با منابع مستندسازی کنید. پروندۀ مادر باید شامل اطلاعاتی مثل این باشد که چه زمان شما اولین تماس را با شخصی داشتید، او چه حرف‌هایی زد، شما چه وعده‌ای به او دادید و تا آخر. اگر زمانی تحقیق شما مورد سوال قرار گیرد، این اطلاعات اهمیت بالایی خواهند داشت چون تلاش و جدیت شما را در پژوهش نشان می‌دهند.

 

• یادآوری: اطلاعاتی را که انتشارشان امنیت کسی را به خطر می‌اندازد در پروندۀ مادر نگنجانید. این را پیش‌فرض داشته باشید که هر چیزی در رایانۀ شما توسط دیگرانی قابل دستیابی است.

ج- وقتی در پروندۀ مادر داده وارد می‌کنید و به اطلاعات خاصی اشاره می‌کنید، به محل اصلی آن اطلاعات هم اشاره کنید. این تمهید بعداً بسیار مفید خواهد بود به ویژه اگر پرسشی دربارۀ مدرکی پیش آید و بازیابی آن ضروری باشد.

د- به داده‌ها یک نظم پایه‌ای بدهید. به لحاظ سازماندهی ساده‌ترین و قوی‌ترین روشِ مرتب کردن، ترتیب‌دهی زمانی است. وقایع را به ترتیب رخ‌دادشان بچینید. هر جا چهرۀ جدیدی وارد ماجرا می‌شود اطلاعات زندگی‌نامه‌ای یا نیم‌رخ[6] وی را ایجاد و پیوست کنید.

هـ- وقتی پروندۀ مادر را می‌سازید ارتباط‌‌های کمتر آشکار میان اطلاعات مختلف، امور واقع[7]، رویدادها، جمله‌ها و پاراگراف‌های متن‌هایی که تهیه کرده‌اید روشن‌تر می‌شود. روابطی که کشف می‌کنید را می‌توانید در پروندۀ مادر  با یک کلیدواژه یادداشت و مشخص کنید (مثلاً از کلمۀ «مهم»، با یک خط در زیر یا «توجه!» استفاده کنید).

 

2.     بخش‌‌بندی پروندۀ مادر

نسخۀ کامل‌‌تر سیستمی که در بالا شرح دادیم توسط فلمینگ سویت- یکی از موسسان موسسه دانمارکی گزارشگری با کمک رایانه [8](DICAR) ایجاد شد. او به جای استفاده از پروندۀ متنی [مثلاً فایل وُرد] برای گردآوری و پیگیری داده‌‌ها از یک نرم افزار صفحه‌گستردۀ متن‌‌باز یا اِکسِل برای ایجاد پروندۀ مادر و نمایه[9] اجزای مختلف تحقیق‌‌اش استفاده کرد. روش کار وی ساده بود: یک پروندۀ صفحه‌گسترده برای تحقیق خود ایجاد کرد. بعد ذیل عناوین زیر صفحه‌‌های جداگانه‌‌ای ایجاد کرد:

الف- فهرست مدارک. فلمینگ ترجیح می‌دهد مدارکش را بر اساس زمان مرتب کند اما همیشه هم به هر مدرکی یک شماره می‌دهد و مدارک کاغذی را بر اساس شماره مرتب کند. اگر در فهرست او مدرک‌های الکترونیکی وجود داشته باشد، او پیوند به محل برخط یا حافظۀ سخت را نیز اضافه می‌کند. فلمینگ برای این منظور ستون‌های داده‌ها را شبیه جدول زیر تعریف می‌کند:

 

شماره	تاریخ	از	به	موضوع، محتوا، کلیدواژه	شکل
1	93/02/04	نام خانوادگی، نام	نام خانوادگی، نام	کلیدواژه، کلیدواژه، کلیدواژه	ایمیل
2					نامه
3					تلفن

 

ب- فهرست منابع: جایی است که فلمینگ اطلاعات تماس‌ها را نگه می‌دارد. فهرست منابع او مانند جدول مثالی زیر است:

 

شماره	عنوان	شخص	سازمان	نشانی	ص.پ	کشور	تلفن کاری	تلفن شخصی
1	سردبیر	فلمینگ سویت	دیکار	اولاف پالمه، کوچه 11	8200	دانمارک	89440493 45+	89440480 45+
2
3

 

ج- زمان‌بندی: صفحه‌گسترده ترتیب فعالیت‌ها و وقایعِ مربوط به تحقیق‌اش را به همراه ربطشان به افراد مختلف نشان می‌دهد. مانند زیر:

 

تاریخ	منبع	سازمان	رویداد (عمل)	محتوا، کلیدواژه	منبع
91/12/12	نام خانوادگی، نام	نام	مصاحبه با ...	فساد، ...
			جلسه بین ...
			انتشار سندِ ...

 

د- ثبت تماس‌ها که شبیه جدول زیر است:

 

تاریخ	ساعت	پژوهشگر	شخص (منبع)	سازمان	تماس	پاسخ	محتوا
91/02/03	13:22	نام	نام خانوادگی، نام	نام	بله	مصاحبه	فساد جاری
					تماس دوباره 15:00
					تنظیم ایمیل 13:05	پاسخ ایمیل

 

همچنان که می‌بینید فلمینگ انواع مختلف اطلاعاتی را که دیگر گزارشگران (مثل من) داخل یک پرونده می‌ریزیم، جدا می‌کند. یک مزیت روش او این است که در سیستم افزونگی[10] ایجاد می‌کند: اطلاعات ثابت در بیش از یک جا ظاهر می‌شود. (یک عیب هم این است که احتمال خطا بیشتر می‌شود.) مزیت دوم و مهم‌تر این است که با نرم‌افزارهای صفحه‌گسترده می‌توان در پرونده‌ها به سرعت گشت و ارجاع‌ها به افراد و عناصر خاص را یافت و گروه‌بندی کرد. با یک پردازشگر واژه شما نمی‌توانید این کارها را بکنید.

پیشنهاد ما این است که با هر نرم‌افزاری راحت‌ترید کار کنید مگر اینکه آن نرم‌افزار به روشنی برای نیازهای شما نامناسب و نارسا باشد. پس اگر پردازشگرهای متن را دوست دارید، از آن‌ها استفاده کنید و اگر با صفحه‌گسترده‌ها راحت‌ترید، با آن‌ها کار کنید. اما به عنوان یک اصل کلی همیشه سعی کنید از چیزی استفاده کنید که حداکثر قدرت رایانه را به خدمت شما درآورد.

3.     فرق روزنامه‌نگاران روشمند

در هر تحقیقی لازم نیست همۀ این راه را بروید. ولی اگر شما برای تحقیقی که نیازمند دهها مدرک و منبع است شکلی از پروندۀ مادر را ایجاد نکنید، پشیمان خواهید شد. یکی از تمایزهای کلیدی روزنامه‌نگاری تحقیقی و گزارشگری خبری روزانه این است که تحقیق مستلزم اطلاعات و تماس‌های بیشتر و متنوع‌تر است. روش‌های که اینجا به شما معرفی کردیم کمک می‌کنند که در این تنوع و تکثر کار کنید. شما می‌توانید این روش‌ها را تکمیل کنید یا تغییر دهید یا راههای بهتر و شخصی‌تری برای خود بیابید.

اما فکر نکنید اگر از این پله بپرید زودتر به مقصد می‌رسید؛ چون که دیرتر می‌رسید یا اصلاً نمی‌رسید. روشن‌ترین مزایای کاربرد رایانه برای ایجاد سیستم‌هایی که شرح دادیم، این‌ها است:

• موقع نوشتن گزارش، شما غیر از آخرین یافته‌هاتان بقیه را فراموش نمی‌کنید، چون همۀ اطلاعاتتان را به صورت منظم در دسترس دارید.
• موقع چک کردن اطلاعات، در اختیار داشتن داده‌ها و منابع در یک محل، صرفه‌جویی بزرگی در وقت و انرژی به همراه خواهد داشت.
• سریع‌تر و بهتر می‌نویسید.

 

---

[1] master file

[2] نمونۀ word processing file )پروندۀ پردازشگر واژه( یا text file )پروندۀ متنی( فایل  Wordیا Notepad است.

[3] data base file

[4] copy

[5] bibliography

[6] portrait

[7]  facts

[8] Danish Institute for Computer-Assisted Reporting

[9] Index

[10] Redundancy در ادبیات مهندسی به معنی دوتایی‌کردن قطعات یا عملکردهای حساس سیستم است تا قطعۀ دوم به عنوان ذخیره یا پشتیبان عمل کند و اطمینان‌پذیری سیستم ارتقا یابد.