روزنامه‌نگاری علمی در جهان سابقه‌ای بس طولانی دارد. این سابقه طولانی که با تغییر و تحولات بسیار در روند انتشار این نشریات همراه بوده است سرشار از نکته‌ها و درسها برای روزنامه‌نگاری علمی نوپای کشور ماست. با چنین هدفی مدرسه همشهری از این پس با همت و تلاش همکار و پژوهشگر ارزنده پوریا ناظمی که خود از روزنامه‌نگاران علمی پر سابقه و فعال است طی مجموعه‌ای به معرفی مجلات علمی معتبر جهان می‌پردازد.

اشاره: روزنامه‌نگاری علمی در جهان سابقه‌ای بس طولانی دارد. این سابقه طولانی که با تغییر و تحولات بسیار در روند انتشار این نشریات همراه بوده است سرشار از نکته‌ها و درسها برای روزنامه‌نگاری علمی نوپای کشور ماست. با چنین هدفی مدرسه همشهری از این پس با همت و تلاش همکار و پژوهشگر ارزنده پوریا ناظمی که خود از روزنامه‌نگاران علمی پر سابقه و فعال است طی مجموعه‌ای به معرفی مجلات علمی معتبر جهان می‌پردازد. اولین شماره از این مجموعه به معرفی مجله پاپیولار ساینس اختصاص یافته است که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.

***

مجله آمریکایی پاپیولار ساینس (Popular Science) یا PopSci یکی از معروف‌ترین و برجسته‌ترین مجلات علمی در جهان است که برای مخاطب عام منتشر می‌شود. سابقه انتشار مجله پاپیولار ساینس به سال 1872 بازمی‌گردد. در این سال بود که دانشمند و نویسنده‌ای آمریکایی به نام ادوارد ال. یومانس (Edward L. Youmans)، انتشار این مجله را تحت نام ماهنامه پاپیولار ساینس (Popular Science Monthly) آغاز کرد.  او هدفش از انتشار این مجله را انتقال مفاهیم علمی به افراد غیرمتخصص تعیین کرده بود.

مجله ابتدایی پاپیولار ساینس با آنچه امروز منتشر می‌شود تفاوت عمده‌ای داشت. در آن سال‌ها این مجله بیشتر شبیه مجموعه مقالاتی بود که به همراه چند طرح ساده و بیشتر باهدف بازنشر نشریات علمی دیگر به زبانی ساده‌تر منتشر می‌شد و به‌زودی به تریبونی برای معرفی نوشته‌ها و افکار دانشمندان مطرحی بدل شد که ایده‌های آن‌ها از این طریق راهی به میان افکار عمومی می‌یافت. در میان این افراد که نوشته‌ها و ایده‌های آن‌ها به‌ طورجدی در پاپیولار ساینس دوران ابتدایی مورد توجه قرارگرفته است می‌توان به چارلز داروین، توماس ادیسون، ویلیام جیمز، لویی پاستور و توماس هنری هاکسلی اشاره کرد. برادر یومانس پس از مرگ او در سال 1887 سردبیری نشریه را بر عهده گرفت. ناشر نشریه در این دوره 'دی اپلتون اند کمپانی' D. Appleton & Company بود که به‌ویژه به دلیل انتشار ارزان‌قیمت آثار دانشمندانی چون داروین، هاکسلی و اسپنسر معروف بود.

اما این ناشر در سال 1900 و به دلیل مشکلات مالی ناچار به فروش امتیاز نشریه پاپیولار ساینس شد. اتفاقی که در طول انتشار پاپیولار ساینس تاکنون 7 بار دیگر نیز تکرار شده است. ناشر فعلی پاپیولار ساینس که امتیاز نشر این مجله را در سال 2007 از موسسه انتشاراتی تایم خریداری کرده و نهمین ناشر این مجله به شمار می‌رود گروه مجلات بونیر (Bonnier Group) است. موسسه انتشاراتی خصوصی و سوئدی که انتشار بیش از 150 مجله در 7 کشور جهان تنها بخشی از فعالیت‌های رسانه‌ای آن به شمار می‌رود.

مجله پاپیولار ساینس در حال حاضر یکی از پر تیراژترین نشریات جهان به شمار می‌رود. تیراژ نسخه انگلیسی این مجله که ترجمه‌هایی از آن به زبان‌های مختلف نیز منتشر می‌شوند، در حدود یک‌میلیون و سیصد هزار نسخه است. بخش عمده‌ای از تیراژ نسخه چاپی این مجله مختص به مشترکان است و البته پاپیولار ساینس برای جذب چنین جمعیتی از مشترکین از تخفیف‌های گاه تا بیش از 75 درصدی برای آن‌ها استفاده می‌کند.

پاپیولار ساینس در سال‌های اخیر و مطابق تغییر ذائقه مخاطبان و از سوی دیگر به دلیل افزایش امکانات فنی ظاهر خود را تغییر داده است. گرافیکی جذاب در صفحه‌بندی و طراحی و درعین‌حال استفاده هوشمندانه، دائم و کارآمد از اینفوگرافی‌ها هضم مطالب را برای مخاطب عام راحت‌تر و انتقال مفهوم را کاراتر کرده است.

با ظهور عصر دیجیتال، پاپیولار ساینس نیز مانند بسیاری از مجلات دیگر وارد این حوزه شد و با راه‌اندازی وب‌سایتPopSci.com، بال و یا نسخه دیجیتال خود را معرفی کرد. این وب‌سایت نیز علاوه بر بازنشر بخشی از عناوین مجله اصلی در قالب تامین کننده فضای لازم برای اضافاتی که امکان نشر در مجله را نداشتند ایفای نقش می‌کرد اما از آن مهم‌تر سعی دارد با روایتی جذاب و استفاده از منابع خبری گسترده و استفاده از چندرسانه‌هایی متعدد و به‌ویژه گالری‌های تصویر همراه با شرح کوتاه، مخاطبان را به سر زدن روزانه به وب‌سایت دعوت کند.

یکی از تصمیمات چند سال پیش بخش آنلاین این نشریه که موضوع چالش‌های بسیاری شد تصمیم مدیران آن به حذف بخش نظرات در زیر خبرها و گزارش‌های علمی این وب‌سایت بود. درحالی‌که استفاده از فضای نظرات برای تعامل بیشتر با مخاطب به روندی رایج در دنیای مطبوعات و نسخه‌های  آنلاین آن‌ها بدل شده بود، مسئولان پاپیولار ساینس امکان ثبت نظر مخاطبان عادی در زیر مقالات را حذف کرده‌اند. دلیل آن‌ها به انحراف کشیده شدن بحث‌ها و خارج شدن از زمینه علمی و سو استفاده‌ای بود که در این بخش صورت می‌گرفت و ممکن بود باعث گمراهی خواننده شود. این شاید یکی از نخستین واکنش‌های رسمی به مساله میزان اعتبار و حد موردقبول استفاده از نظرات عمومی در موضوعات تخصصی بود.

یکی دیگر از اقدامات مهم پاپیولار ساینس در سال‌های اخیر فعال کردن آرشیو قدیمی آن است. شما با مراجعه به صفحه http://www.popsci.com/archive-viewer می‌توانیدموضوع موردعلاقه خود را جستجو کنید و در آن فهرستی از شماره‌های قدیم این مجله که درباره آن موضوع مطلبی نوشته‌اند را برای شما فهرست می‌کند و البته شما می‌توانید در آن شماره را ورق زده و صفحات قبل و بعد را ببینید. برای مثال با جستجوی نام داروین یکی از موارد شماره ژوئن 1882 است که مقاله‌ای مفصل به مناسبت درگذشت چارلز داروین به او اختصاص‌یافته است.

این پروژه با کمک بخش کتاب موسسه گوگل به انجام رسیده است و یکی از منابع معتبر و قدیمی در حوزه اخبار علمی در جهان به شمار می‌رود.

با روند رو به رشد استفاده از تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها، نسخه دیجیتال نشریه نیز عرضه شد و اکنون مشترکان می‌توانند علاوه بر نسخه چاپی نسخه دیجیتال را نیز تهیه کنند. همچنین می‌توان با عضویت در موسساتی نظیر NEXT ISSUE که امکان دسترسی ماهانه به تعداد زیادی مجله با حق اشتراک به نسبت پایین را فراهم می‌آورد به نسخه دیجیتال این مجله دسترسی پیدا کرد.

نسخه دیجیتال تنها معادل الکترونیکی نسخه چاپی نیست و با استفاده از امکانات چندرسانه‌ای قابلیت لمس کردن و اتصال به محتوای بیرونی همچنین مجموعه تصاویر ،ویدیوها، اینفوگرافیک‌ها و همچنین امکان پرسه زدن دیجیتال در بین صفحات را فراهم  می‌آورد.

مجله پاپیولار ساینس یکی از پیشگامان ترویج علم در جهان به شمار می‌رود. ایده‌های خلاقانه این نشریه، چه از جنبه‌ محتوایی و چه ازنظر بازاریابی و مدیریتی و دوام طولانی‌مدت آن در دورانی که سلایق و ذائقه مخاطبان به‌طور اساسی تغییر کرده است و باقی ماندن با تیراژی بی‌نظیر بدون آنکه محتوای دقیق خود را قربانی کند، می‌تواند دربردارنده درس‌های زیادی برای نشریات علمی در دیگر نقاط جهان و ازجمله ایران باشد.