برخی‌ها نویسندگی را یک هنر می‌دانند، نسبت دادن نویسندگی به هنر چندان بی‌ربط نیست به دلیل اینکه نوشتن یک متن خوب که بتواند مخاطب را به خود جذب کند نوعی هنر است. برای نوشتن یک متن خوب علاوه بر داشتن استعداد ذاتی، باید مهارت درست نویسی را نیز آموخت و بعد از آن ، متن اولیه ویراستاری شود چنین متنی اگر با ذوق و خلاقیت نویسنده آمیخته شود، می‌تواند مخاطب زیادی داشته باشد...

اشاره: بهاره جلالوند- برخی‌ها نویسندگی را یک هنر می‌دانند، نسبت دادن نویسندگی به هنر چندان بی‌ربط نیست به دلیل اینکه نوشتن یک متن خوب که بتواند مخاطب را به خود جذب کند نوعی هنر است. برای نوشتن یک متن خوب علاوه بر داشتن استعداد ذاتی، باید مهارت درست نویسی را نیز آموخت و بعد از آن ، متن اولیه ویراستاری شود چنین متنی اگر با ذوق و خلاقیت نویسنده آمیخته شود، می‌تواند مخاطب زیادی داشته باشد. «استاد علی اکبر قاضی زاده » از پیشکسوتان روزنامه نگاری در این گفتار به ویراستاری و درست نویسی در مطبوعات می‌پردازد.

اهمیت درست نویسی

مخاطب رسانه­ها و مطبوعات افرادی هستند که از نظر سطح تحصیلات ، نوع نگرش ، دانش و... با یکدیگر تفاوت دارند در واقع مخاطبان رسانه­ها و مطبوعات را اقشار مختلف جامعه تشکیل می‌دهند به همین دلیل خبرنگاران ، روزنامه نگاران و اصحاب رسانه باید توجه ویژه ای نسبت به درست نویسی و ویراستاری داشته باشند . رایج شدن غلط نویسی و لغزش های ویراستاری و نوشتاری در مطبوعات خیلی زود به زبان گفتار و حتی نوشتار مردم راه پیدا می‌کند و بر روی مردم اثر می‌گذارد.

تفاوت مطبوعات با کتاب

ویراستاری و ویرایش در مطبوعات با ویراستاری کتاب تفاوت هایی دارد که دلیل اصلی این مسئله را می­توان به تفاوت در مخاطب نسبت داد. به عبارت روشن تر هر کتاب با توجه به محتوا ، مخاطب خاص خودش را دارد ، در حالیکه مخاطب مطبوعات اقشار مختلف جامعه هستند و باید درست نویسی و ساده نویسی را یک اصل قرار داد تا تمامی مخاطبان بتوانند آن نوشته را درک کنند. دلیل دیگر تفاوت ویراستاری کتاب با مطبوعات را می‌توان به تفاوت درعرض ستون های کتاب و روزنامه یا مجله نسبت داد. عرض ستون در روزنامه ها و مجله ها به نسبت کتاب کمتراست ، به طوری که عرض هر ستون 3 و نیم تا 8 سانتی متر است و همین مسئله باعث می‌شود که نوع ویرایش مطبوعات با کتاب متفاوت شود. دلیل دیگر تفاوت در ویراستاری کتاب و مطبوعات فشار کاری و کمبود وقت است . در مطبوعات به اندازه کتاب فرصت  و زمان کافی وجود ندارد که بتوان یک متن را با ظرافت و دقت زیاد ویراستاری کرد. البته ویرایش در مطبوعات و کتاب در کلیات و نکات مهم تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند.

جدا نویسی خوب یا بد؟

یکی از کارهایی که در ویرایش مطبوعات باید به آن توجه شود، جدا نویسی است ،این کار باعث می‌شود مخاطب بهتر و راحت تر بتواند متن را بخواند و با آن ارتباط برقرار کند . انجام چنین کاری از نظر استادان صرف و نحو و دستور زبان فارسی منطقی نیست و خیلی از جدانویسی هایی که در مطبوعات وجود دارد مورد تایید اساتید نیست ولی برای سهولت در خواندن مجبوریم که این جدانویسی ها را رعایت کنیم . یکی از این جدا نویسی ها برای حرف جمع «ها » انجام می‌شود که با ایجاد نیم فاصله به وسیله کیبورد کامپیوتر این حرف در کنار واژه مورد نظر قرار می‌گیرد. برای مثال کتاب ها ، دست نوشته ها و ... در متن های مطبوعاتی به صورت به هم چسبیده نوشته نمی شوند. همچنین در مطبوعات بر خلاف کتاب ها صفت تفصیلی «تر » و «ترین » را معمولا با رعایت نیم فاصله می‌نویسند تا مخاطب بتواند متن مورد نظر را راحت تر بخواند. «می » علامت فعل استمراری هم یکی دیگر از مواردی است که در مطبوعات بر جدا نویسی آن با رعایت نیم فاصله تاکید می‌شود . بسیاری از واژه های ترکیبی مثل فرصت طلب ، عافیت خواه ، حاجت مند و... در مطبوعات از قانون جدا نویسی همراه با نیم فاصله پیروی می‌کنند.

تغییرهایی برای راحتی

یکی از مشکلاتی که در برخی از نوشته ها وجود دارد استفاده از ضمیرهایی است که باعث می‌شود خواندن مطلب مشکل شود .در مطبوعات باید تغییراتی در این نوع ضمیرها ایجاد کرد تا مخاطب بتواند راحت تر و روان تر متن مورد نظر را بخواند . برای مثال در واژه پوشش شان از 3 حرف «ش » پشت سر هم استفاده شده است که خواندن را با مشکل مواجه می‌کند به همین دلیل برای راحت تر خواندن باید به جای استفاده از پوشش شان ، پوشش آنها را جایگزین کرد. انجام این کار با حذف یک «ش» خواندن را راحت تر می‌کند. اسامی غیر فارسی زمانی که به فارسی نوشته می‌شوند باید به صورت جداگانه باشند، برای مثال «می سی سی پی» را باید به صورت جدا با رعایت نیم فاصله نوشت تا خواندن آن برای مخاطب راحت باشد و او را با مشکل مواجه نکند.

بازی با اعداد

عدد نویسی در مطبوعات یکی دیگر از مواردی است که باید به آن توجه شود تا سهولت خواندن متن برای مخاطب وجود داشته باشد . در مطبوعات هزارگان به بالا را جدا می‌کنیم برای مثال یک عدد 8 رقمی در مطبوعات هیچ وقت به شکل عددی پشت سر هم نمی آید برای مثال در مطبوعات عدد 17248307 را به این شکل نمی نویسیم و به جای آن می‌نویسیم  17 میلیون و 248 هزار و 307 ،در واقع برای سهولت خواندن از حروف در بین اعداد استفاده می‌کنیم . دلیل دیگر انجام چنین کاری کم بودن عرض ستون های روزنامه یا مجله است. نوشتن تاریخ در مطبوعات هم از یک قانون خاص پیروی می‌کند برای مثال در بسیاری از متن های اداری تاریخ را به صورت عدد و خط مورب می‌نویسند در حالیکه در مطبوعات انجام چنین کاری درست نیست و باید از حروف و عدد استفاده کرد برای مثال به جای استفاده از خط مورب باید نوشته شود 29 فروردین 1393 ، این کار هم به همان دلایل یاد شده انجام می‌شود. گذاشتن علامت درصد در متن درست نیست و در کنار عدد مورد نظر باید واژه درصد (مثلا 17 درصد ) نوشته شود. نوشتن ساعت در مطبوعات  نیز با سایر متن ها متفاوت است و برای نشان دادن ساعت ازعلامت « : » نباید استفاده کرد برای مثال باید نوشته شود ساعت 12 و 33 دقیقه .

شیوه نامه داری؟

یکی از کارهای خوبی که در 20 - 25 سال اخیر  انجام شده ، تدوین شیوه نامه در مطبوعات  است و بسیاری از موسسات مطبوعاتی بزرگ برای خودشان شیوه نامه دارند که می‌توان به روزنامه های همشهری ، ایران و کیهان اشاره کرد . حتی صدا و سیما هم با اینکه یک رسانه تصویری و شنیداری است شیوه نامه دارد. این شیوه نامه ها به خبرنگاران و روزنامه نگاران کمک می‌کند که با نگاه کردن به موارد یاد شده در آن ، نکات ویرایشی را رعایت کنند ، البته این شیوه نامه ها یک عیب بزرگ هم دارند که خبرنگار و روزنامه نگار را از چرایی موضوع و فکر کردن درباره نگارش واژه های مختلف باز می‌دارد.

تقصیر خبرسازان است!

گاهی اوقات غلط نویسی در بین خبرنگاران و روزنامه نگاران به دلیل استفاده نا به جا و نادرست واژه ها در بین خبرسازان شکل می‌گیرد و در جامعه رواج پیدا می‌کند . متاسفانه برخی از سیاستمداران ،  اهل صنعت ، ورزشکاران و اهل هنر به دلیل عدم آشنایی کامل با دستور زبان ،  برخی واژه ها را به اشتباه به کار می‌برند و باعث رواج آن در مطبوعات و جامعه می‌شوند. بارها و بارها دیده شده است که مسئولان و صاحب نظران واژه «مسئله » را به اشتباه در کنار واژه های دیگر قرار می‌دهند برای مثال مسئله شکست تیم فوتبال و مسئله تامین امنیت شهر نادرست هستند و مسئله در کنار چنین واژه هایی جایگاهی ندارد. مثال دیگر در رابطه با واژه کنکاش است برخی از مسئولان واژه کنکاش را به معنی جست و جو می‌دانند در حالیکه کنکاش معنی دیگری دارد و نباید به جای جست و جو از آن استفاده شود. اخیرا یک واژه نادرست در بین خبرسازان رواج پیدا کرده است که به جای استفاده از واژه «سابقه » ، واژه صبغه را به کار می‌برند، برای مثال می‌گویند «صبغه کاری » ، استفاده از چنین واژه هایی می­تواند به زبان فارسی آسیب وارد کند و در بین مردم رایج شود. مثال دیگر استفاده از واژه بحث در جملات مختلف است ،برای مثال برخی از خبرسازان می‌گویند در بحث کاراته تیم های زیادی را تربیت کردیم ، استفاده از بحث در این جمله کاملا نادرست است چون تربیت تیم یک کار محسوب می‌شود و متاسفانه بسیاری از خبرنگاران و روزنامه نگاران بدون تصحیح موارد این چنینی واژه ها را به شکل نادرستی که خبرسازان می‌گویند در مطالب خود می‌آورند.