روزنامه‌نگاری علمی در جهان سابقه‌ای بس طولانی دارد. این سابقه طولانی که با تغییر و تحولات بسیار در روند انتشار این نشریات همراه بوده است  سرشار از نکته‌ها و درسها برای روزنامه‌نگاری علمی نوپای کشور ماست...

اشاره: روزنامه‌نگاری علمی در جهان سابقه‌ای بس طولانی دارد. این سابقه طولانی که با تغییر و تحولات بسیار در روند انتشار این نشریات همراه بوده است  سرشار از نکته‌ها و درسها برای روزنامه‌نگاری علمی نوپای کشور ماست. با چنین هدفی مدرسه همشهری با همت و تلاش همکار و پژوهشگر ارزنده  پوریا ناظمی - که خود از روزنامه‌نگاران علمی پر سابقه و فعال است- تلاش کرده است طی مجموعه مقالاتی به معرفی مجلات علمی معتبر جهان بپردازد. از این مجموعه قبلا مجلات 'پاپیولار ساینس' و 'وایرد' معرفی شده واکنون به معرفی مجله نشنال جئوگرافیک می پردازیم.

***

انجمن ملی جغرافیا یا National Geographic Society یکی از بزرگ‌ترین مؤسسات غیرانتفاعی آموزشی و علمی در جهان است. این موسسه که مقر اصلی آن در شهر واشنگتن قرار دارد، یکی از قدیمی‌ترین مؤسساتی است که در سال 1888 و باهدف ترویج و افزایش آگاهی جغرافیایی تأسیس شد و مأموریت خود را الهام بخشی، روشنگری و آموزش در این زمینه قرار داد.

این موسسه امروز زیر نظر هیئت‌مدیره 21 نفره‌ای اداره می‌شود که از چهره‌های علمی، فرهنگی، شخصیت‌های تجاری و مقام‌های سابق سیاسی شکل‌گرفته است. این انجمن از دل یک باشگاه خصوصی بیرون آمد. 33 کاشف و دانشمند در 13 ژانویه 1888 در ساختمان باشگاه کاسموس در واشنگتن گرد هم آمدند تا سازمانی برای توسعه دانش جغرافیا تأسیس کنند. سازمانی که علاقه‌اش به فرهنگ، علوم، جغرافیای انسانی، فیزیکی و باستان‌شناسی برجسته بود.

این گروه بلافاصله دست به تدوین اساسنامه خود زد و دو هفته بعد به شکل رسمی به ثبت رسید. نخستین مدیر این موسسه گاردینرگریینهابارد بود. از بانیان و درعین‌حال نخستین رییس شرکت عظیم تلفنی بل بود. او در سال 1897 جای خود را به دامادش الکساندر گراهام بل مشهور داد.

انجمن نشنال جئوگرافیک فعالیت‌های وسیعی دارد. از حمایت کاشفان گرفته تا ارتقای سطح علمی مردم. اما نام این مجموعه با نشریه‌ای گره خورده است که تنها 9 ماه پس از تشکیل موسسه انتشارش را شروع کرد.

نخستین سردبیر مجله جان هید (John Hyde) بود که از سپتامبر 1900 تا فوریه 1903 سردبیری را بر عهده داشت. نشنال جئوگرافیک در ابتدا رویه‌ای شبیه ژورنال‌های علمی داشت و به‌طورعمده‌ای متن محور بود. در این مجله گزارش‌هایی از مناطق مختلف جهان و همچنین گزارش‌هایی ازهیئت‌های اکتشافی و باستان‌شناسی منتشر می‌شد. این سبک انتشار نقدهای زیادی به همراه داشت. مطالب نشنال در این دوره نمی‌توانست مخاطب وسیعی پیدا کند.

اما نشنال جئوگرافیکی که امروز می‌شناسیم عمدتاً وامدار نخستین کارمند رسمی بنیاد نشنال جئوگرافیک است در سال 1899 گراهام بل داماد خود به نام گیلبرت هوی گراسونر (Gilbert Hovey Grosvenor) را به استخدام بنیاد درآورد. او در سال1903 سردبیری مجله را برعهده گرفت و سپس در مقام دبیری و ریاست بنیاد نشنال جئوگرافیک سمت سردبیری را تا سال 1954 حفظ کرد. از او گاهی به نام پدر فوتوژورنالیسم نام برده می‌شود و کسی که استفاده از عکس برای بیان و روایت را وارد رسانه‌ها و مطبوعات کرد.

از دوران او عکس و عکاسی و استفاده درست و تأثیرگذار از عکس در کنار متن‌های أثیرگذار باعث شد تا سبک اختصاصی و ویژه نشنال جئوگرافیک شکل بگیرد که میراث آن فراتر از نشنال جئوگرافیک در سایر نشریه‌ها در دوره بعدازآن اقی‌مانده است.

مجله نشنال جئوگرافیک در طول تاریخ طولانی خود گزارش‌های ست‌اول  چشم اندازهای بی‌نظیری از گوشه‌های مختلف جهان منتشر کرده است و در برخی از بزرگ‌ترین کشفیات تاریخ حضوری مستقیم و دست‌اول داشته است.

سبک نشنال جئوگرافیک اکنون سبکی شناخته‌شده است که چه در متن، چه در عکس و استفاده مناسب از آن خود را نشان می‌دهد. اگرچه شهرت این مجله در استفاده از عکس و استاندارد بالای آن در انتخاب عکس و تأکید بر آن زبانزد است اما این چیزی از استاندارد بالای آن در نگارش و متن کم نمی‌کند و همان استاندارد در بخش متنی نیز رعایت می‌شود.

نشنال جئوگرافیک علاوه بر مجله اصلی خود مجلاتی با موضوع سفر و کودکان منتشر می‌کند و بخشی از معروفیت مجلات آن مربوط به بخش نقشه‌های دقیق و ویژه آن است. بنیاد نشنال همچنین شبکه تلویزیونی ویژه خود را دارد که به زبان‌های مختلف و در کشورهای مختلف قابل دریافت است. اگرچه مدیریت محتوای رسانه‌های نشنال ساختار واحدی دارد اما گاهی در محتوای محصولات بصری نشنال و به‌ویژه برنامه‌های تلویزیونی آن نقدهای جدی وارد می‌شود و گاه این شبکه به دلیل پخش برنامه‌هایی که ساختار علمی ندارند موردنقد قرار می‌گیرد. بااین‌وجود این شبکه تلاش زیادی در زمینه مستندسازی دارد و اخیراً این شبکه شریک ساخت بازسازی مستند کاسموس بود که به یکی از پربیننده‌ترین مستندهای علمی تاریخ تلویزیون بدل شد.

نگاه بین‌المللی نشنال باعث شد تا مخاطبانی در سراسر جهان داشته باشد و به همین دلیل بود که از سال 1995 انتشار نشنال جئوگرافیک به زبان‌های دیگر آغاز شد. نخستین نسخه غیر انگلیسی‌زبان نشنال به ژاپنی منتشر شد. این مجله با همکاری ناشران محلی نسخه‌ این مجله را به زبان‌های مختلف منتشر می‌کند . اکنون نشنال جئوگرافیک به بیش از 40 زبان منتشر می‌شود. این مجله تنها در آمریکا بیش از 5/3 میلیون تیراژ دارد و تیراژ بین المللی آن بیش از 8/6 میلیون نسخه است.

از سال 2012 نسخه فارسی نشنال جئوگرافیک با نام گیتی نما با رعایت استانداردهای مجله و به مدیرمسئولی بابک نیکخواه بهرامی منتشر می‌شود.

یکی از ویژگی‌های مهم در نشنال جئوگرافیک که قطعاً تأثیر جدی و مهمی بر روند رشد یکنواخت و تأثیرگذاری آن داشته، ثبات مدیریت آن بوده است از سال 1888 تاکنون یعنی در مدت بیش از 125 سال که از فعالیت این مجله می‌گذرد تنها 10 نفر سردبیری آن را بر عهده داشته‌اند. این ثبات مدیریت و سردبیری باعث شده است تا فرصت برنامه‌ریزی و ارتقای مجله وجود داشته باشد. سردبیر فعلی مجله سوزان گولدبرگ است که دانش‌آموخته دانشگاه میشیگان در رشته روزنامه‌نگاری است و پیش از پیوستن به نشنال جئوگرافیک سال‌ها در رسانه‌های مختلف فعالیست داشته است.