روزنامه عصر اقتصاد، روزنامه ارگان اتاق بازرگانی تهران به سردبیری و مدیر مسئولی دکتر محمود کیهان، استاد حقوق دانشگاه تهران و از وکلای حقوقی و بعدها مشاوران حقوقی سازمان برنامه و بودجه در سال های دهه 20 و 30 خورشیدی یکی از نشریات اقتصادی مطلوب زمانه خود بود.

روزنامه ای که در دوره نخست وزیری علی سهیلی و زمان اشغال ایران از سوی متفقین آغاز به انتشار نمود. ساختمان این نشریه در خیابان سعدی تهران و در سال نخست به قیمت دو ریال فروخته می شد از شماره 110 قیمت آن به 4 ریال و صفحات آن به هشت صفحه افزایش یافت.

روزنامه عصر اقتصاد، روزنامه ارگان اتاق بازرگانی تهران به سردبیری و مدیر مسئولی دکتر محمود کیهان، استاد حقوق دانشگاه تهران و از وکلای حقوقی و بعدها مشاوران حقوقی سازمان برنامه و بودجه در سال های دهه 20 و 30 خورشیدی یکی از نشریات اقتصادی مطلوب زمانه خود بود.

روزنامه ای که در دوره نخست وزیری علی سهیلی و زمان اشغال ایران از سوی متفقین آغاز به انتشار نمود. ساختمان این نشریه در خیابان سعدی تهران و در سال نخست به قیمت دو ریال فروخته می شد از شماره 110 قیمت آن به 4 ریال و صفحات آن به هشت صفحه افزایش یافت.

در زمان انتشار این جریده، وضعیت اقتصاد ایران در بحرانی ترین زمان خود قرار داشت و مدیریت کلان کشور بین راهبری یک شاه جوان و اعمال نفوذ نیروهای اشغال گر متفقین در نوسان بود. کم و بیش امنیت مناطق شمالی و جنوبی کشور از سوی کشورهای شوروی و انگلیس مورد تهدید واقع بود و بخش قابل توجه ای از کالاهای اساسی از جمله غلات و حبوبات اغلب مورد مصرف قشون متفقین قرار می گرفت. قحطی معروف ابتدای دهه 20 و در دوران نخست وزیری قوام السلطنه کاملا این وضعیت بحرانی را بازتاب می دهد.
این نشریه، طی دو سال با تغییراتی در کمیت و کیفیت صفحات آن منتشر می شد و از اعتبار قابل ملاحظه ای برخوردار بود.

***

 

روز سه شنبه پانزدهم آذر 1322 اولین شماره عصر اقتصاد در کیوسک های شهر تهران توزیع شد. روزنامه‌ای که رخدادها و تحولات  سیاسی آن روزها را نادیده نمی گرفت اما بار اقتصادی مطالب و  مباحث آن، چنان قابل درخور و پرو پیمان بود که مردم ترجیح می دادند  اخبار روزانه کشور را از زوایای اقتصاد ببینند. این روزنامه دو سال پس از اشغال ایران نیروهای متفقین منتشر می شد و طبیعی بود که بخش قابل توجهی از مطالب آن مربوط به موضوع جنگ باشد. معمولا اخبار روزانه جنگ در کشورهای درگیر و نیز اخبار روزانه جنگ در اقصی نقاط کشور مان جزو مطالب هر روزه این روزنامه بود.

چارچوب فعالیت خبری این روزنامه در سرمقاله های شماره های نخستین آن اعلام شده است اما گاه در برخی از مسائل مهم، خود لازم می‌دید که بار دیگر معیارهای خود را بازگو نماید: چندانکه در شماره های نخست خود اعلام داشت.

«عصر اقتصاد که هدف اصلی آن راهنمایی بازرگانان و طبقات مولد ثروت است از روزنامه هااست که مخصوص مردان یعنی مردمی که فکر و هوش خود را مصروف تجارت و کارهای کسب ثروت نموده اند منتشر می شود و هدفی جز نشان دادن راه صواب و سر موفقیت در راه ندارند..... عصر اقتصاد را هر بازرگان، هر صاحب کسب و هنر، هر رئیس شرکت و هر صاحب کارخانه و به عبارت ساده  تر هر مرد کار باید بخواند. همچنین نظر به تنوع موضوعات آن خواندن عصر اقتصاد برای عموم مفید می باشد.» (1)

همچنین در سرمقاله شماره نخست آن آمده بود «چون اطاق بازرگانی وظیفه دارد در پیشرفت اقتصاد کشور اهتمام نماید و یکی از طرق اجرای این منظور آن است که اذهان عمومی مخصوصا بازرگانان و طبقات مولد ثروت نسبت به امور اقتصادی و اقداماتی که در راه اصلاح آن لازم است به‌عمل آید، روشن شود اطاق بازرگانی به انتشار این روزنامه مبادرت می نماید.»(2) و در بخش دیگری از همین سرمقاله اضافه نمود «ما دوست داران ترقی اقتصادی ایران را دعوت می کنیم که نظر خود را در باره مطالبی که در این نامه بحث می شود داده و بدانند که هیچ نوع پیشرفتی در این زمینه حاصل نمی شود مگر اینکه مردم را کم کم به معایب و نواقص کار آشنا کرد و راه چاره و دردهای اقتصادی را پیش پای آن ها گذاشت.» (3)

این نشریه چندان که در اولین سرمقاله خود اشاره نمود، امیدوار بود که با انتشار چنین نشریه ای بتواند از آراء و تفکرات تجار و بازرگانان بهره برداری نماید. تجار و اصنافی که به تدریج در حال شکل دهی هیئت های جدیدتر و مدرن تری از تشکل های تجاری بودند «اطاق بازرگانی امیدوار است مخصوصا در این موقع که  دچار بحران بزرگ اقتصادی بوده و مدتی است اهالی گرفتار سختی زندگی و تنگی معیشت می باشند بتواند کمک فکری موثری در راه بهبود وضع اقتصادی کشور کند و برای رفع سختی های زندگی راه های حلی پیش پای بگذارد.» (4)

عصر اقتصاد در کنار اخبار روزانه اقتصاد کلان و سیاست روز، اطلاعات و گزارش هایی از بورس و وزارت دارایی و بانک ملی هم منتشر می کرد. از سوی دیگر، همه روزه اخبار روزانه بازار نیز چاشنی مباحث اقتصاد کلان می شد «عصر اقتصاد سعی کرده است مظنه جات را همه روزه به اطلاع عموم برساند یا اینکه به علت فقدان موسسه بورس بدست آوردن نرخ واحد برای هر کالا که یومیه مورد معامله قرار می گیرد کار دشوار است. عصر اقتصاد بوسیله دستگاه مخصوصی که برای این منظور تشکیل داده موفق شده است به بهترین وجهی نرخ کالا ها را یومیه در این قسمت از روزنامه درج نماید.»(5)

این روزنامه طی 134 شماره از انتشار خود ـ که همه این شماره ها بصورت روزانه و از شماره 110 به صورت هفتگی  منتشر می شد ـ عمدتا به مسائل اقتصادی ـ تجاری و بازرگانی می پرداخت. عصر اقتصاد در مقالات اصلی خود در کنار طرح موضوعات اساسی اقتصاد کشور در چارچوب سرمقاله، مقاله و گزارش به اخباری چون دیدارهای سفرا و نمایندگان کشورهای خارجی با شاه و نمایندگان مجلس، گزارش هایی از جلسات مجلس شورای ملی، آخرین اخبار رادیو، تحولات نفت، گزارش ها و انعکاس سخنرانی های باشگاه بازرگانان و تجار و همچنین انعکاس جلسات اطاق بازرگانی، اخبار مطبوعات خارجی از جمله تایمز مالی و اکونومیست لندن....... می پرداخت.

چنانکه پیشتر گفته شد، عصر اقتصاد اما  از 15 آذر 1322 و از شماره 110 به روزنامه هفتگی در هشت صفحه تبدیل شد. در شماره 134 این نشریه دلایل انتشار هفتگی  آن با صراحت تشریح شده است. همچنین در سرمقاله این شماره ـ 134 ـ یکبار دیگر استراتژی و اصول و معیارهای خبری و رسانه ای خود را بازنشر داده است.

« روزنامه عصر اقتصاد همان روشی را که در بدو انتشار در شماره اول خود به آن اشاره نمود همواره تعقیب و برای پیشرفت اقتصاد کشور و روشن کردن اذهان عمومی مخصوصا طبقات مولد ثروت اهتمام کرده و مسائل اقتصادی را بیطرفانه بررسی و هر یک را به موقع خود طرح و تا آنجا که ممکن بود در راهنمایی بازرگانان و مولدین ثروت سعی وافی مبذول داشت. البته نمی گوییم در این مدت کوتاه آنچه را که خود انتظار داشتیم و علاقمندان به ترقی اقتصادی کشور منتظر بودند از حیث طرح مسائل اقتصادی و پیدا کردن راه حل آن ها و مطالعه مشکلات زندگی که مخصوصا در این دوره جنگ عموم ملل با آن مواجه می باشند عملی نموده و به معرض افکار عمومی گذاشته ایم لیکن تا آنجا که اسباب کار و اوضاع و احوال به ما اجازه می داده است در راه نیل به مقصود کوشیده ایم.

سعی می کنیم مجله عصر اقتصاد که عجالتا تنها نشریه اتاق بازرگانی می باشد از حیث تهیه وسائل ارتباط بازرگانان داخلی با موسسات و بازرگانان سایر کشورها با سبک نوین و از حیث روشن کردن اذهان عمومی و طبقات مولد ثروت و مخصوصا راهنمایی بازرگانان با همان روش سابق بکار خود ادامه داده و بیش از پیش در راه نیل به مقصود بکوشیم ـ انتظار داریم که خوانندگان عصر اقتصاد و مشترکین محترم ما همان علاقه و اشتیاقی که نسبت به روزنامه عصر اقتصاد ابراز داشته اند به مجله عصر اقتصاد نیز ابراز داشته و بعد از انتشار آن از هر نظری که دارند و هر نقصی که در آن می بینند ما را مطلع فرمایند.»(6)

 

رویدادهای مهم

همانطور که پیشتر بدان اشاره شد این روزنامه در زمان اشغال ایران و خروج رضاشاه و آغاز دوران پهلوی دوم در ایران منتشر می شد. دوران انتشار این نشریه از 1322 تا پایان سال 1323 امتداد داشت. طی این دوران رویدادهای زیر به عنوان مهمترین رویدادهای کشور در این روزنامه منعکس شده است. فوت رضاشاه در ژوهانسبورگ، انتقال جنازه رضاشاه از ژوهانسبورگ به مصر و ایران، اشغال آذربایجان از سوی ارتش سرخ، جنجال موافقان و مخالفان میلیسپو، استعفای دکتر میلیسپو، رخدادهای مربوط به جنگ جهانی دوم و پیشروی متفقین، تشکیل اتحادیه تجار و اصناف، ابقای علی سهیلی در سمت نخست وزیری و تشکیل کابینه جدید.....

 

سرمقاله ها

سرمقاله های عصر اقتصاد به مسائل اساسی اقتصادی روز و هفته کشور اختصاص داشت و بیشتر به مباحث تحقیقی اقتصاد کلان می پرداخت. در عین حال مباحثی از آن دست هم بود که گاه بی گاه به آن می پرداخت. برخی از سرمقاله ها بدین ترتیب بود: تاریخچه اطاق بازرگانی، اهمیت اطلاع رسانی در مورد نرخ کالا، لزوم اطلاع از وضع اقتصادی، تثبیت یا تنزل قیمت ها، اهمیت ثروت، وضع کار پست و تلگراف، تشکیل شرکت و بازار سهام، اهمیت سرمایه، ترقی اقتصادی منوط به تامین قضایی و توسعه فرهنگ است، نکاتی پیرامون تعلیمات اجباری، مسئولیت حرفه ای، اصلاح دستگاه قضایی، سیاست تعادل اقتصادی، پیرامون آزادی تجارت، تثبیت یا افزایش قیمت ها، مقام پول در بازرگانی، اهمیت جمعیت، وضع اتوبوس های تهران، جنگل، بازار سیاه، بنگاه خیریه عمومی، مقام پول در بازرگانی، ایجاد بورس، مالیات خود کتبی، سرشماری و توزیع کالا های انحصاری، کابینه بی وزیر، لزوم آمار و سازمان آماربرداری، نقشه های اقتصادی چند ساله، لزوم وضع قانون کار و تاسیس وزارت کار...

برخی از سرمقاله ها که واکنشی به برنامه های کلان کشور در همان زمان بود بطور مشخص خطاب به هیئت مستشاران امریکایی نوشته می شد. هیئتی که در آن زمان مسئولیت برنامه های اقتصادی کشور را بر عهده داشتند.  در یکی از این سرمقاله ها، به نام «فقر اقتصادی» صریحا این انتقاد  به چشم می خورد «مدتی است هیئت مستشاران امریکایی با اختیارات قانونی که دارند اقداماتی برای اصلاح امور اقتصادی این کشور نموده ولی تاکنون نیز موفق به اصلاحاتی که منظور نظر عموم بوده است نشده اند..... لازم نیست شخص در اوضاع اقتصادی کشور دقیق شود تا ملاحظه  فقر اقتصادی و پستی سطح زندگی مردم را بکند. در هر شهر و دهکده  اگر به اطراف خود نگاه کنید گذشته از عده زیادی مستمند و بینوا  که به نان شب محتاجند و دست گدائیشان دراز و به عده آن ها هر روز افزوده می شود وضع زندگی عموم مردم خوب نیست...... شاید بخاطر داشته باشیم بیست سال پیش به هر دهی که می رفتیم و به خانه هر دهقانی که وارد می شدیم می دیدیم  که اطاق  محقر آن دهقان با قالی فرش شده و روی رفها و طاقچه های آن با سماور و سینی برنجی و مقداری ظروف چینی و بلور و سایر لوازم زندگی مزین شده لباس دهقان نسبتا تمیز بوده و غالبا زنان آن ها زیورهایی از قبیل گردن بند و گوشواره از سکه های ندیم و اشرفی و پنج هزاری طلا یا لیره بخود می آویختند و روی هم رفته استطاعت اقتصادی یک دهقان بهتر از امروز بوده و می توانست با حاصل زمین زراعتی و گاو  گوسفندان خود زندگی نسبتا راحتی  داشته باشد. ولی امروز اگر به همان دهستان و خانه همان دهقان وارد شویم  اثری از آن زندگی نمی بینیم. شاید آن زندگی ساده و استطاعت مالی همان فرد عادی دهقان را امروز متمول ترین آن ها نداشته باشد. شاید غالب آن ها برای امرار معاش و نان روزانه و تهیه قماش  خود و خانواده خود محتاج به قرض باشند، غریب این است که آن وقت راه آهن نبود. راه های شوسه امروزی وجود نداشت. وزارت کشاورزی و بانک های کشاورزی  برای کمک به بهره برداری کشاورزان تاسیس نشده بود و قانون عمران و آبادی هنوز وضع نشده بود. ولی امروز با اینکه موسسات فوق وجود دارد هر روز آبادی های کشور رو به خرابی است.. در هر کشوری بطور کلی نظم اقتصادی در اثر عوامل سه گانه وضع جغرافیایی، طرز فکر و استعداد مردم و روابط با سایر کشورها بر قرار شده و وظیفه دولت است که در راه بهبود آن عوامل بکوشد و از اقداماتی که موجبات  اختلال انتظام اقتصادی را فراهم می آورد جدا جلوگیری کند تا در اثر آن وضع زندگی مردم بهبود حاصل کند و به اصطلاح درجات بالاتری را از تمدن می پیمایند.»(7)

یا در یکی از این سرمقاله ها با عنوان «دولت ناگزیر است در سیاست اقتصادی خود تجدید نظر کند» نویسنده با اشاره مستقیم به سیاست های ناکارآمد میسیون های امریکایی، نوشته است «اکنون ما فقط یک مطلب را می خواهیم در اینجا تذکر دهیم و هیئت حاکمه و میسیون امریکایی را متوجه سازیم و آن اجتناب از تعقیب یک سیاست اقتصادی غیرمنطقی است. می خواهیم سوال کنیم آیا تعقیب سیاست انحصار بازرگانی  باز هم به صلاح کشور است یا باید الزاما از بین برود.

ما در شماره های پیشین میسیون امریکایی را متوجه کردیم که انجام کارها را بدست اشخاصی می سپارند که در صلاحیت و درستی آن ها خودشان  تردید دارند!... و حتی سوال کردیم که اگر بخواهید تجارت بکنید آیا سرمایه خودتان را بدست اشخاص نادرست می سپارید اگر برای شخص خود چنین کاری نمی کنید چرا چرخ های اقتصادی کشور را بدست اینگونه اشخاص می سپارید.»

نویسنده سرمقاله سپس افزود: «تصور می کنیم که یک موضوع برای ما و شما واضح باشد و آن این است که ترقی قیمت ها بردارایی و سرمایه یک عده افزوده شده و عده ای در اثر گرانی هزینه زندگی بی بضاعت و مفلس شده اند حتما علت عمده گرانی هزینه زندگی را شما و ما در کمیابی جنس و عدم تعادل تولید با مصرف تشخیص می دهیم.

چنانچه شما اداراتی درست کرده اید که عموم فعالیت های اقتصادی را فلج  کرده اند یک مشت جنس هم که دارید به بازار نمی آورید و در اثر نبودن جنس قیمت ها پایین که نیامد هیچ از پارسال تا حالا ترقی هم کرده است.»(8)

سرمقاله نویس عصر اقتصاد در بخش دیگری از همین سرمقاله مطول نوشته است «خوب چه راهی برای تغییر وضع و عودت آن بحال عادی در نظر گرفته شود. اگر بنا باشد کارهای مولد ثروت و بازرگانی کشور بازهم در دست دولت بماند و مانع شوند اشخاصی که در اثر وضع استثنایی سرمایه دار شده اند سرمایه های خود را در راه تولید ثروت بکار گیرند مگر وضعیت بدتر نخواهد شد؟ شما می خواهید قیمت ها را پایین بیاورید و تثبیت کنید ولی جلوی تولید را بسته اید! مگر تولید نشود و در بازار عرضه نشود قیمت ها تنزل خواهد کرد...... به نظر ما وضع این قانون مالیات بردرآمد هم منطقی نبوده است و اگر در انگلستان و امریکا در مواقع بحرانی و جنگ چنین مالیات های گزافی وضع می شود و بدون اینکه در فعالیت اقتصادی کشور وقفه ای حاصل شود آن مالیات ها وصول می گردد، علتش این است  که در آن کشور ها آمار صحیح نظم در کار وجود داشته و گردش چرخ های اقتصادی طوری است که وضع و وصول چنین مالیات هایی ممکن می باشد اگر مدیران کارخانه ها در امریکا یا انگلستان بعد از وضع چنین مالیات هایی بخواهند دست از کار بکشند بیشتر به ضررشان تمام می شود زیرا درآمد کارخانه های صنعتی امریکا و انگلستان در موقع جنگ با وجود مالیات های گزاف بواسطه سفارش های زیادی که به آن ها داده می شود اگر بیش از قبل از جنگ نباشد کمتر از آن نخواهد بود.» (9)

یکی از ویژگی های مهم سرمقاله های عصر اقتصاد ادبیات حقوقی و قضایی متون بود و حتی سرمقاله های زیادی که بطور صریح و مستقیم دستگاه قضایی را نشانه می گرفت و خواستار اصلاح آن شد. یکی از این سرمقاله ها حتی صریحا با عنوان 'بدون امنیت قضایی منتظر بهبود وضع اقتصادی کشور نباید بود' منتشر شد.

این هدف گذاری بیشتر به این منظور انجام گرفته که نویسندگان اصلی این سرمقاله ها عمدتا وکلای حقوقی نهادها و موسسات آن زمان تهران بودند. دکتر محمود کیهان، دکتر احمد هومن و دکتر خشایار مهمترین نویسندگان سرمقاله ها بوده اند. اگرچه بعضا از سوی افراد نامدار دیگری هم سرمقاله نوشته می شد و حتی گاه مصاحبه هایی بجای سرمقاله انعکاس می یافت. اما شاکله مطالب حقوقی بود.

 

مقالات اساسی

روزنامه عصر اقتصاد، همچنین در صفحات نخست و دوم خود، مقالات اساسی را منتشر می نمود که کم و بیش دغدغه های آن زمان هیئت تحریریه این نشریه بود. مسائلی که تا آن زمان چندان در جامعه متداول نبوده و به تدریج ضرورت آن در گروه ها و مجامع اقتصادی ایجاد شده بود. یکی از آن مفاهیم ضرورت تدوین یک برنامه اقتصادی مدون از سوی حاکمیت بود. در آن زمان هیئتی از مستشاران امریکایی مسئولیت مدیریت اقتصاد کشور را برعهده داشتند. چندین مقاله و سرمقاله کاملا با اشاره به آن ها نگاشته شده است. موضوعاتی مانند بیمه، تاسیس وزارت کار، اصلاح نظام پولی، قواعد و قوانین مربوط به تاسیسس شرکت و بنگاههای اقتصادی و قوانین مربوط به عرضه و تقاضا از جمله این موارد بود. برخی از عناوین مقاله ها بدین شرح می باشد:

فوائد بیمه، احتیاجات کنونی ما فلاحت یا صناعت، چگونه می توان سرمایه دار شد، قانون عرضه و تقاضا، جریان سرمایه، بازار چیست، نظارت مقداری در بازرگانی، خدمت به مشتری، آبیاری در ایران و اهمیت آن، مخارج یک بنگاه اقتصادی، وضعیت کنونی جمعیت اروپا،  امریکا را بشناسید، اسناد خزانه، مسئله اصلاح پول ایران،

 

نویسندگان

جز سه نویسنده اصلی یعنی، دکتر محمود کیهان مدیر مسئول و سردبیر، دکتر احمد هومن و دکتر خشایار، نویسندگانی چون دکتر احمد خانبابا بیانی، محمدرضا خرازی، دکتر چهررازی، سیدحسن تقی زاده، عباس اردوبادی، صبور قره چه داغی، و تنی چند از نویسندگان گمنام دیگر، این نشریه نویسنده بارز دیگری نداشت. این نشریه کوشش داشت بیشتر مطالب و سخنرانی های دیگران را بازتاب دهد و کمتر خود اثری از خود برجای نهد اگرچه سرمقاله ها و مقاله ها عمدتا از طریق همین نویسندگان تهیه می شد.

 

گزارش ها و گفت‌وگوها

این نشریه طی دو سال از انتشار خود، دهها گزارش از وضعیت کلان اقتصادی منتشر ساخت که هرکدام آنها سندی برای تحلیل اقتصاد آن روز ایران است.  

گزارش از تدوین برنامه های اقتصاد مالی (میلیسپو) گزارش های مالی میلیسپو، نطق آنتونی ایدن در مجلس شورای ملی، گزارش رئیس زندان (انتقال سرپاس مختاری از بهداری) گزارش بانک شاهنشاهی، بررسی وضع هفتگی بازار، گزارش ماهیانه رئیس اداره کل دارایی، گزارشی از جلسه یادبود بیستمین سالمرگ لنین، گزارش ابوالحسن ابتهاج ـ رئیس بانک ملی وقت ـ گزارش از کنفرانس مالی قاهره، گزارش کنفرانس پولی...

مهمترین این گزارش‌ها می‌توان به، گزارش های رسمی بانک ملی، وزارت دارایی، گزارش بهای عمده فروشی، گزارش وضعیت بازار، صورت مذاکرات مجلس اشاره کرد. گزارشی از جلسات اطاق بازرگانی و گزارش های از وضعیت اقتصادی شهرستان ها به طور منظم در این نشریه منتشر می شد. یکی از جذابترین موضوعات سخنرانی ها و نطق های نمایندگان مجلس بود. نطق و سخنرانی های دکتر محمد مصدق، سید ضیاءالدین طباطبایی، ناصر قلی اردلان، دکتر رضازاده شفق نیز از جمله مهمترین بخش های این روزنامه بود.

مصاحبه دکتر حسن مشرف نفیسی بجای سرمقاله و اظهارات کافتاردزه معاون امور کمیساریای خارجی شوروی از مطالب جذاب این نشریه طی دو سال انتشار آن بود. همچنین گزارش هایی که دکتر میلیسپو از وضعیت اقتصادی و مالی کشور ارائه می داد کاملا در این نشریه بازتاب می یافت و مخالفان او نیز در همین نشریه به او پاسخ می گفتند.

یکی از موارد منحصر به فرد در این نشریه گفت‌وگویی است با دکتر حسن مشرف نفیسی ـ وزیر سابق دارایی ـ که در دوره جنگ، به کشورهای خارجی سفر کرده بود و آخرین و به روزترین تحلیل ها را از اقتصاد منطقه داشت و در بخشی از این مصاحبه دکتر مشرف نفیسی آمده است:

«باید با نهایت تاسف اعتراف کرد در همه جا وضعیت از ایران بهتر است. در صورتی که نسبت به قبل از جنگ بهای اجناس در سایر کشورهای خاورمیانه از سه برابر تجاوز  نکرده در ایران ده برابر شده است. در همه جا اگر مقدار بعضی از اجناس از قبیل قند، نان، گوشت یا کره کم شده آنچه موجود است بین تمام مصرف کنندگان یکسان تقسیم می شود اما در اغلب نقاط ایران قند و چای، قماش و دارو و سایر مایحتاج اشخاص اصلا یافت نمی شود و یا اگر هم یافت شود بهای آن قدری گزاف است که اکثریت مردم استطاعت خرید آن را ندارند..... وقتی انسان از ایران به خارجه مسافرت می کند اولین چیزی که محسوس می باشد اینست که قوه خرید پول ایران در خارجه بیشتر از داخله است یعنی وقتی صد و سی ریال ایران را تبدیل به یک لیره می کنیم با یک لیره خارجه جنس وسایل زندگانی بیشتری بدست می آید تا با یکصد و سی ریال در داخله ایران. این خود دلیل دیگری است برای اثبات اینکه زندگانی در ایران گرانتر از سایر کشورهای خاورمیانه است.»

مشرف نفیسی در بخش دیگری از این گفت‌وگو نسبت به وضعیت حمل و نقل کشور گلایه هایی نمود که به نوعی وضعیت بغرنج آن سال ها را بازتاب می داد.

«شهرهای بزرگ ایران به دریا دسترسی ندارند. در ایران جز قسمت سفلای رود کارون رودخانه های قابل کشتی رانی نیست. فقط یک خط آهن وجود دارد که بهره برداری تجارتی می شود. بقیه حمل و نقل ایران  بایستی بوسیله کامیون و اتومبیل  انجام گیرد بدیهی است وقتی کامیون و اتومبیل  کمیاب شد و لاستیک و قطعات یدکی گیر نیامد بواسطه گرانی و قلت وسایل باربری فعالیت اقتصادی کشور فلج می شود و هیچ یک از نقشه های توزیع کالا و جیره بندی عملی نمی گردد. »(10)

 

رویدادهای جنگ

یکی از بخش های مهم عصر اقتصاد، انتشار اخبار و گزارش های جنگ بود. این روزنامه در ابعاد قابل ملاحظه ای اخبار جنگ را از داخل و خارج از ایران پوشش می داد. کم و بیش می شد از طریق همین روزنامه رویدادهای مهم جهانی جنگ را پیگیری کرد.

در بخشی از این اطلاعات، البته رویکردهای اقتصادی بین الملل نیز مطرح بود. گردانندگان عصر اقتصاد گاها اخباری را مد نظر قرار می دادند که معمولا تجار و صاحبان کالا از طریق آن، آینده اقتصادی کشور را پیش بینی می کردند. چندانکه در شماره نخست سال نوی دومین سال انتشار آن در مقاله ای با عنوان «روش اقتصادی دولت در سال نو» نوشته بود «شکی نیست که پیش آمد جنگ مهیب فعلی بیش از هر چیز  در اوضاع اقتصادی ما تغییرات عمومی وارد ساخت. اندوخته ها و ذخیره ها را از  بین برد و از آن مهمتر  بنیه مالی جامعه را واژگون ساخت با اینکه خزانه معمور و معتبر داشتیم حالت پریشانی و آشفته ای دارا شدیم و صحبت از قرض و استقراض به میان آمد و زمزمه وام به گوش رسید. بازرگانی خارجی قلع شد. زمینه کالا کم و سطح هزینه زندگی عمومی بطور عجیبی بالا رفت و گرانی طاقت فرسا روی آورد، در تولیدات وقفه پدیدار گشت ،وسایل تولید مختل و رشد کارها از هم گسیخت، بهم خوردگی و آشفتگی در پول و تورم اسکناس حادث گردید اینها نتایج جنگ بود.»(7)

عصر اقتصاد گاها گزارش یا مقالاتی در باره جنگ منتشر می کرد که اهمیت جنگ بین الملل را پیش از گذشته عیان می سازد. یکی از این گزارش ها انتشار خبری پیرامون توافق کشورهای شوروی، امریکا و انگلیس بود. «خبرگزاری شوروی اطلاع می دهد روزنامه کراسنایازوزدامینگارد که خبر انجمن روزولت، چرچیل، و استالین مانند برق در جهان پراکنده شده و در کشورهای دشمن تولید اضطراب و اختلال بزرگ نمود.» با همین رویه در بخش دیگری از روزنامه به انتشار مقاله گوبلز وزیر تبلیغات هیتلر اشاره شده است.

مقاله ای که از طرف گوبلز بنام «تجربیات جنگ» نگاشته و از سوی خبرگزاری آلمان انتشار یافته است این حقیقت را کاملا تایید می کند که گوبلز در این مقاله حالت هشدار را اعلام نموده و هیچ چیز وعده پیروزی در جنگ نداده است:  جنگ برای ما هنوز خیلی حوادث عجیب و نامعلوم در بردارد و ما باید تا اخرین دقیقه این نبرد عظیم در میهن خویش تزلزل ناپذیر باقی بمانیم.

گوبلز از آلمانی ها درخواست کرده است یک ایمان قطعی و اطاعت کورکورانه نسبت به هیتلر نشان دهند. گوبلز در این مقاله می گوید که تعصب یک بیماری به خصوص نیست بلکه یک صفت خوبی است. مقاله او مملو از اشارات و تهدیدات جالب توجه می باشد و اظهارات وی دلیل بر آن است که یک مبارزه پنهانی سختی برعلیه هیتلر برپا شده است.

روی سخن گوبلز بیشتر با کسانی است که زمام امور این برهه دارند. تاکنون هیچ مقاله ای بنام گوبلز نوشته نشده بود که بدین گونه آثار ضعف و سستی نازی ها در آن هویدا باشد. در هر سطر از اظهارات گوبلز  خطر جانگدازی که آلمان فاشیست و طرز جنگ او را تهدید می نماید تایید می شود  و نشان می دهند که آلمان دیگر مایل نیست در این لحظات آخر جنگ از هیتلر پیروی نماید. گوبلز از المانی ها درخواست می کند که از سران آلمان هیتلری پشتیبانی نمایند و دفاع از آن ها را بر عهده برگیرند.»(11)

گاهی اخبار این روزنامه،  مربوط به کشورهای متفقین نگاه جدیدی به تجار و بازرگانان ایرانی می داد. اطلاعات مفیدی در باره متحدان آلمان در آن زمان می توانست روزنه جدیدی در اقتصاد ایران باشد. ایرانی که در انتخاب بین متحدین و متفقین در تردید بود و گاه به این سو و گاه به آن سو کشیده می شد. اطلاعات مربوط به اقتصاد ژاپن با عنوان «وضع اقتصاد ژاپن» یکی از این همین موارد بود. «اکنون که یکی از دول محور در حمله متفقین به زانو درآمد و دولت آلمان با یکی از دشوارترین دوره های تاریخ خود مواجه گردیده بی مناسبت نیست نظری به اوضاع اقتصادی ژاپون انداخته ببینیم سومین دولت محور از نظر اقتصادی در دنیای امروز چه مقامی دارد....

با ورود ژاپون در جنگ فعلی تقریبا تمام واردات آهن و فولاد این کشور قطع گردیده و ژاپون ناچار است به منابع خود و به آهن و فولادی که از مالزی و فیلیپین (نواحی اشغال شده ژاپون) بدست می آورد اکتفا نماید. در این قسمت به اینکه ژاپون کارخانه های متعددی را به صنایع آهنی و فولادی تبدیل  نموده و یا راههای علمی جدیدی برای استفاده از مواد آهنی خود پیدا کرده است که با اشکالات زیادی مواجه گردیده، مخصوصا از نظر کشتی سازی خیلی در مضیقه می باشد و در اثر بسته شدن راه و واردات ناچار است اغلب کارخانه هایی را که مواد خام  آن ها از خارج وارد می گردید بسته و یا به کارخانه مهمات تبدیل نماید.»(12)

گردانندگان عصر اقتصاد با تشبیه اثرات جنگ و نتیجه آن، سعی داشتند شبیه سازی معادلات حاکم بر جنگ را در اقتصاد کشور تسری بخشند. یکی از این تحلیل ها، حضور قاطعانه شوروی در برابر آلمان ها، شاهد مثال این موضوع است. «اگر اخبار جنگ سال قبل و امسال را ملاحظه کنید می بینید گاهی آلمان ها مدعی هستد که اتحاد جماهیر شوروی هر روز لشکریان تازه نفس را وارد میدان جنگ می کند اگر این ادعا کاملا صحیح نباشد. ولی باید بطور منطقی قبول کرد که اگر اتحاد جماهیر  شوروی جمعیت کافی نمی داشت در این دو سال اخیر به فتوحات عظیم نائل نمی شد کثرت نفوس وسیله تضمین استقلال سیاسی علل و یکی از وسایل مهم ازدیاد ثروت است.

مالکین در ایران بخوبی می دانند که اگر دهات ها با جمعیت کافی می داشت تا چه اندازه ممکن بود از زمین های حاصلخیز این کشور پهناور استفاده شود یکی از علل عدم توسعه ی کشت توتون در شمال ایران نداشتن کارگر و جمعیت کافی برای چیدن برگ نبات است.

پس می بینیم که جمیت کشور رکن اول حیات اجتماعی و سیاسی آن است زیرا اقتصاد صنعت و فلاحت که تمام تشکیلات سیاسی دولتی متکی به آن هاست بدون داشتن جمعیت کافی توسعه پیدا نخواهد کرد. برای تولید ثروت بوسیله احداث کارخانه جات ممکن است ماشین جای آدم را بگیرد ولی برای توسعه فلاحت و بسط بازار فروش و مصرف کردن ثروت و تحصیل سود حتما جمعیت سالم و غنی لازم است که قوه خرید کافی داشته باشد.(13)

 

جایگاه بر مطبوعات:

یکی از بخش های این روزنامه نظری بر مطبوعات بود که از دومین سال انتشار در این نشریه متداول شد. این بخش به انعکاس مطالبی اشاره داشت که جریده های دیگر پیرامون اقتصاد کشور منتشر می ساختند.

در این دوره نشریاتی چون اطلاعات، کیهان، ایران، ستاره سرخ، داریا، اقدام، میهن، پرورش، ستاره، پارس، ندای عدالت، رستاخیز ایران، مهر ایران، زندگی، پیغام، نقش جهان.... منتشر می شد که همه این ها مباحثی را در این نشریه به خود اختصاص می داد.

همچنین این نشریه در کنار انعکاس گزیده های نشریات دیگر، اخبار توقف و بازگشایی نشریات دیگر را نیز منعکس می ساخت. اخباری که به جهت انتشار مقالات و گزارش های ضروری تر، می توانست از سوی عصر اقتصاد نادیده گرفته شود.

در همین زمینه در شماره چهارم این روزنامه این خبر درج شده بود: «فرمانداری نظامی تهران از روزنامه اقدام رفع توقیف کرده است و امروز روزنامه منتشر خواهد شد.....  روزنامه فکر جوان که از روزنامه های کهن سال و آّبرومند کشور است و چندی در محاق تعطیل بود بار دیگر شروع به انتشار کرد و آسمان مطبوعات را از پرتو خود روشن ساخته است. ما از انتشار مجدد این روزنامه بسیار خوشوقتیم و توفیق مدیر محترم آن اقای آزاده گیلانی که از عناصر آزادیخواه و روشنفکران این مملکت هستند و سایر کارمندان جوان فکر فکر جوان از خدا خواستاریم.»(14)

 

منابع خارجی

نشریه عصر اقتصاد عمدتا از منابع داخلی استفاده می کرد و در برخی از شماره ها مقالاتی از تایمز مالی، دی تزایتونگ (لندن) نشریات جامعه ملل، ایمپریال ریویو، فرانسه آزاد،  طنین (ترکیه) اکونومیست، سندی تایمز بهره می گرفت. این مقالات عمدتا با الگوبرداری از توسعه کشورهایی چون ترکیه، امریکا، هندوستان و مقالاتی از بانک بین المللی ترمیم و توسعه، انجمن..... به راهگشایی مسایل اقتصادی ایران می پرداخت. عصر اقتصاد همچنین علاقمند بود که سخنرانی های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حقوقی را منتشر سازد.

انتشار سخنرانی هایی در باره دانشگاه تهران، (زهرا خانلری) از روند مدیریت دانشگاه تهران (علی اکبر سیاسی)، دکتر خانبابا بیانی، دکتر فضل الله شیروانی، قدرت الله سیرتی، نطق دکتر مصدق، ضیاءالدین طباطبایی، نطق انتونی ایدن در مجلس شورای ملی و پرفسور بوز (رئیس کل شورای فرهنگی بریتانیا در خاورمیانه) از همین جنس بود.

 

اعلان نامه ها:

یکی از خصیصه های این روزنامه انتشار اعلان نامه ها بود. انتخابات اطاق بازرگانی، نتایج انتخابات مجلس شورای ملی، فوت رجال سیاسی و اقتصادی، لیست اعضای کابینه، انتشار نشریات، آگهی های حصر وراثت، آگهی های بنگاههای صنعتی و تجاری.... بخشی از اطلاع رسانی این نشریه بود که با دقت و وسواس انجام می گرفت و مخاطبان ویژه ای نیز داشت.

 

 

منابع:

1ـ عصر اقتصاد، سرمقاله، سال اول، شماره 4، دی 1322

2ـ عصر اقتصاد، سرمقاله، سال اول، شماره اول، آذر  1322

3ـ همانجا

4ـ همانجا

5ـ عصر اقتصاد، سرمقاله، شماره 20، سال اول، بهمن1322

6ـ عصر اقتصاد، سرمقاله،شماره 134، سال دوم، 11 آبان 1323،

7ـ عصر اقتصاد، سرمقاله، سال دوم، شماره 92، فروردین 1323

8ـ عصر اقتصاد، سرمقاله، سال اول، شماره 80، اسفند 1322

9ـ عصر اقتصاد، سال دوم، شماره 84، فروردین ماه سال 1323

10ـ عصر اقتصاد، سال دوم، شماره 89، فرودین ماه سال  1323

11ـ عصر اقتصاد، سال اول، شماره 4، ص2، 1322

12ـ عصر اقتصاد،  سال اول، شماره 12، 1322

13ـ عصر اقتصاد، سال اول، شماره 12، 30 آذر، 1322

14ـ عصر اقتصاد، سال اول، شماره 4، مهر ماه، 1322