احمد توکلی مدرس روزنامه نگاری در حاشیه نمایشگاه مطبوعات دیدگاه‌های خود را در مورد چالش‌های آموزش و تربیت روزنامه‌نگار در ایران و نیز آینده روزنامه‌های چاپی با خبرنگاران در میان گذاشت که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.

اشاره: فریبا نباتی- احمد توکلی مدرس روزنامه نگاری در حاشیه نمایشگاه مطبوعات دیدگاه‌های خود را در مورد چالش‌های آموزش و تربیت روزنامه‌نگار در ایران و نیز آینده روزنامه‌های چاپی با خبرنگاران در میان گذاشت که در ادامه از نظرتان می‌گذرد.

***

دانشگاه های روزنامه نگاری ما چندین مشکل اساسی و پایه ای دارند. نکته اول این است که شیوه گزینش دانشجو در دانشگاه های ما اشتباه است. من شخصاً معتقدم که با دانشجوی ادبیات می توان روزنامه نگار بهتری تربیت کرد، حتی دانشجویانی که ریاضی و فیزیک خوانده اند ذهن مناسبتری برای روزنامه نگار شدن دارند. نظام آموزشی ما این تلقی را دارد که چون روزنامه نگار با ادبیات سر و کار دارد حتماً باید از رشته علوم انسانی انتخاب شود.

نظام آموزشی ما از پایه مشکل دارد به این دلیل که فکر می‌کند دانشجوی تنبل تنها می تواند وارد رشته علوم انسانی شود و چاره دیگری ندارد و متاسفانه این قبیل دانشجویان وارد حوزه روزنامه نگاری می شوند و علیرغم اینکه ادبیات خوانده اند اما نمی توانند حتی یک انشای خوب بنویسند.

از سوی دیگر محیط دانشگاه‌های روزنامه نگاری ما مشکل دیگر این حوزه است به عنوان مثال در رشته هنر به فرد می گویند که طراحی بکند و در واقع کارهای عملی از دانشجو می‌خواهند اما در ادبیات و روزنامه نگاری حتی از دانشجو نمی خواهیم که یک نامه بنویسد و دانشجو در ترم های آخر تازه متوجه می شود که وارد چه حوزه ای شده است و گاهی مشاهده می شود که دانشجو به رشته روزنامه نگاری ابراز بی علاقگی می کند و این نشان از گزینش های اشتباه ما در دانشگاه دارد.

دانشگاه های ما به لحاظ آموزشی هم دچار مشکل هستند افرادی مانند آقای قاضی زاده صرفاً به این دلیل که مدرک لازم را ندارند نمی توانند در دانشگاه تدریس کنند اما در سوی دیگر آدم هایی هستند که مدرک دارند اما از روزنامه نگاری چیزی بلد نیستند. در دوره کارشناسی دروسی برای دانشجویان در نظر گرفته شده که بهتر است این دروس به دوره ارشد منتقل شود و در سطح کارشناسی مباحث تکنیکی مثل تکنیک های خبر نویسی، گزارش نویسی و مصاحبه را به دانشجویان آموزش دهیم.

کمبود لوازم و امکانات آموزشی در دانشگاه ها مشکل دیگر روزنامه نگاری ما است. ارتباطات بیش از هر علمی تغییرات را به خود دیده است و سرعت این تغییرات بسیار بالا است ولی متأسفانه ما هنوز در سیستم چندین سال قبل مانده ایم و مباحث پنجاه سال پیش غرب را در دانشگاه ها تعلیم می دهیم. همچنین در بعضی از دانشگاه ها وسایل مورد نیاز مانند رایانه برای خبر نوشتن و بررسی سایت ها و اخبار در اختیار دانشجو قرار داده نمی شود. در نتیجه با این همه مساله بسیار دشوار است که روزنامه نگار حرفه ای تربیت کنیم و به قول معروف از کوزه همان برون تراود که در اوست.

تجربه و دانش مکمل یکدیگر هستند و طبیعتاً وقتی شما از راه آموزش مسائل و تکنیک هایی را درک می کنید در عمل متوجه می شوید که دانش صد در صد پاسخگوی شما نیست. فوت و فن هایی وجود دارد که در بستر تجربه به دست آید. پس باید هر دو را با هم داشت. اگر کسی بدون علم آکادمیک و یادگیری فنون روزنامه نگاری شروع به کار کند مثل آدمی است که یک مسیر طولانی را پیاده طی می کند در حالی که دانش مانند دوچرخه یا موتور سیکلت است. حرفه ای شدن کمک می کند که مسیر پیشرفت را سریع تر طی کنیم. بنابراین علم و تجربه در روزنامه نگاری لازم و ملزوم یکدیگر هستند.

ورود افراد به حوزه رسانه و یا ورود شان به رشته روزنامه نگاری در دانشگاه به صورت اتفاقی است و تحت شرایط خاصی وارد این حوزه می شوند. به نظر من دوران دانشجویی بهترین فرصت برای دانشجویان این رشته است تا وارد فضای کار شوند و مسائل عملیاتی روزنامه نگاری را یاد بگیرند توصیه من این است که حتی به صورت رایگان هم شده در رسانه ها کار کنند چرا که این پلی است بین عمل و تئوری.

یکی از پاشنه آشیل های روزنامه نگاری ما عدم تخصص گرایی است. ما نیاز به روزنامه نگار و خبرنگار تخصصی داریم. در دنیایی که سرعت حرف اول را می زند تخصص بسیار مهم می شود چرا که شما نمی توانید همه کاره و یا به نوعی آچار فرانسه باشید و به تمام حوزه ها و مسائل بپردازید. اگر می خواهیم رشد کنیم باید متخصص شویم.

درباره آینده روزنامه های چاپی باید گفت این بحث مربوط به سالهای گذشته است. از زمان ورود اینترنت و ماهواره به عرصه رسانه همیشه این سؤال مطرح بود که آیا کاغذ ماندگار است یا نه؟ روزنامه نگاری مکتوب همیشه راهی برای فرار از نابودی پیدا کرده است  و هنوز افراد زیادی داریم که خود را درگیر فضای مجازی نکرده اند و تا وقتی این افراد وجود دارند روزنامه های چاپی هم به حیات خود ادامه می دهند. البته ما روزنامه نگاران به وسیله تکنیک های ویژه ای گام به گام به سمت ارتقای این نوع روزنامه نگاری پیش می رویم.

ما خودمان را نباید با غرب مقایسه کنیم. در غرب با وجو د اینکه شبکه های تخصصی متعددی در زمینه های مختلف وجود دارد اما باز هم تیراژ کتاب در آنجا میلیونی است و دلیل این امر کتاب خوان بودن مردم غرب است. ما در اخبار نمی توانیم از نرم خبر استفاده کنیم و خبر نویس های ما این توانایی را ندارند و تنها دلیل این امر عدم مطالعه ما و به ویژه عدم مطالعه در زمینه ادبیات و رمان است. اساساً ما ایرانی ها عادت به کتاب خواندن نداریم و همین باعث می شود که خبر را به بدترین شکل بنویسیم. بنابراین اگر روزنامه نگاری چاپی از بین برود مطمئناً در ایران زودتر از غرب شاهد این زوال خواهیم بود.