حیات هنری افراد و جوامع با گسترش روزافزون  فناوری‌ها دگرگون شده است. این دگرگونی از یک‌سو به خلق آثاری منجر شده که پیشتر با ابزار و مصالح سنتی قابل دستیابی نبود و از سویی دیگر امکان جدیدی برای ارائه مجازی آثار هنری سنتی همچون مجموعه‌های موزه‌ها به مخاطبان بیشتری در سراسر دنیا فراهم آورده است...

 

مقدمه: من نمی‌توانم با چرتکه حساب و کتاب کنم. محاسبات ریاضی فراگرفته در دوران مدرسه امروزه کمتر به کارم می‌آید و هرگاه که نیاز به چنین محاسباتی داشته باشم با برنامک ماشین حساب گوشی تلفن همراهم مشکل را حل می‌کنم. دوست آهنگساز من به‌جای آنکه مانند آهنگسازان گذشته پشت پیانو بنشیند و با مداد و پاک‌کن نت‌ها را روی کاغذ برقصاند، جلوی مانیتور و صفحه متصل به آن نشسته و خلاقیت‌های ذهنی‌اش را به‌طور مستقیم به اطلاعات دیجیتالی تبدیل و در حافظه رایانه حک می‌کند. او هر زمان که حوصله داشته باشد به قطعه ساخته شده گوش و اگر دلش بخواهد تغییر می‌دهد. گسترش به ظاهر بی‌انتهای جهان مجازی همه شئونات زندگی آدمی رامتاثر کرده است. حتی خلق و ارائه زیبایی و هنر را. بدین ترتیب افق‌های آینده جهان هنر بیش از پیش با پیشرفت‌های صورت‌گرفته در گستره جهان مجازی ارتباط پیدا کرده است.

در طول تاریخ گاهی دیده‌ایم که برخی از فناوری‌ها و دستاوردهای علمی قبل از آنکه به واقعیت بپیوندندو در دسترس بشر قرار گیرند، در عالم هنر تخیل شده و تجسم یافته است. در واقع بخش مهمی از گستره هنر با تخیل آدمی سروکار دارد و بدین ترتیب آمال و آرزوهای آدمی پیش از تحقق در جهان واقع می‌تواند در آثار هنری تجلی یابد. یک اثر هنری مانند یک فیلم سینمایی می‌تواند فناوری پیشرفته‌ای را به تصویر بکشد که هنوز در جهان واقع امکان تحقق عملی آن وجود ندارد؛ ولی شاید بتواند پس از گذشت زمان و فراهم امکانات، به واقعیت بپیوندد. یکی از مشهورترین نمونه‌ها مربوط به پیش‌بینی‌های لئوناردو داوینچی است. داوینچی ماشین‌ها و فناوری‌هایی در ذهن و روی کاغذ ترسیم کرده بود که 500 سال بعد انسان توان ساخت آن را پیدا کرد.از آن‌جمله می‌توان به تانک، هلیکوپتر و آدم آهنی اشاره کرد. گاهی از عنوان «رسانه‌های نو» برای مشخص کردن آثاری که توسط رایانه و فناوری‌های وابسته‌ به آن تولید شده استفاده می‌شود. به هر صورت در همین حوزه رسانه‌های نو سخن را محدود به هنر دیجیتالی می‌کنیم. وقتی سخن از هنر دیجیتالی به میان می‌آید باید به لزوم وابستگی آن به علم و فناوری توجه داشت. هنر دیجیتالی در یک کلام هنری است که ابزار اصلی تولید آن رایانه است. فناوری‌های دیجیتال در عصر حاضر تأثیر شگرفی در حیات شخصی و اجتماعی انسان برجای گذاشته است. حیات هنری افراد و جوامع با گسترش روزافزون این فناوری‌ها دگرگون شده است. این دگرگونی از یک‌سو به خلق آثاری منجر شده که پیشتر با ابزار و مصالح سنتی قابل دستیابی نبود و از سویی دیگر امکان جدیدی برای ارائه مجازی آثار هنری سنتی همچون مجموعه‌های موزه‌ها به مخاطبان بیشتری در سراسر دنیا فراهم آورده است.

 

شیار و شن

ژان پیر هِبرت هنرمند الگوریست و از پیشگامان خلق آثار هنری دیجیتالی به‌حساب می‌آید. او خلق نگاره‌های دیجیتالی را از میانه‌های دهه 70 میلادی آغاز کرد. او در خلق آثارش ابزار سنتی همچون مداد، قلم، قلم‌مو، آهن‌ربا و آونگ را با امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری رایانه‌ای در هم آمیخته و آثاری بدیع خلق می‌کند. کارهای هبرت برپایه الگوریتم‌هایی هست که خودش طراحی و تنظیم کرده و در این میان گاهی رسانه‌های جانبی همچون صدا را نیز در کارهایش اضافه می‌کند. در برخی از آثارش آب، شن و صدا به‌صورت چیدمان‌هایی هنری در می‌آید. الگوریتم‌های نوشته شده توسط هبرت از طریق رایانه ترجمه و به ابزارهای حرکتی منتقل و اثر آنها روی رسانه‌های مختلف همچون کاغذ یا شن نرم منتقل می‌شود. یکی از مجموعه آثار معروف هبرت صفحاتی پوشیده از شن نرم بوده که روی آنها یک گلوله فلزی با استفاده از رایانه و بر پایه الگوریتم‌های مشخص به حرکت درآمده و در اثر همین حرکت شیارهایی روی شن ایجاد شده و طرح‌های گوناگونی را به نمایش می‌گذارد.

در حوزه رسانه‌های دیجیتال و برای تولید آثار هنری با دو گروه از آثار روبه‌رو می‌شویم: نخست آثاری که در واقع همان رسانه‌های سنتی هنری‌اند ولی فناوری دیجیتال به روند خلق یا اجرا و نمایش آنها یاری رسانده است. در گروه دوم با آثاری مواجه می‌شویم که در روند تولید و خلق‌شان از فناوری‌های دیجیتال به‌طور مستقیم استفاده شده و در واقع آثاری هستند که بدون وجود فناوری‌های دیجیتال و با استفاده از مصالح سنتی قابلیت ایجاد نداشته‌اند.

گسترش رایانه‌های خانگی از میانه‌های دهه 90 میلادی و برقراری ارتباط جهانی از طریق شبکه اینترنت امکانات جدیدی در اختیار هنرمندان قرارداده است. در حوزه‌های اجتماعی گسترده‌تر برگزاری نمایشگاه‌های هنرهای دیجیتالی در نهادهای معتبر هنری در کنار برپایی رشته‌های دانشگاه برای آموزش‌های لازم و تحقیق در چنین حوزه‌هایی به رشد و بالندگی و اعتبار روزافزون این آثار یاری رسانده است.

در جهان هنر انتقادهای علمی و اندیشه‌های صاحب‌نظران همواره حائز اهمیت بوده است. مثلاً وقتی که فناوری عکس در سده نوزدهم ارائه شد منتقدان هنری آن‌را در مقایسه با نقاشی به‌عنوان یک هنر قلمداد نمی‌کردند، ولی با تمام فراز و نشیب‌ها این فناوری جدید به‌عنوان هنر عکاسی مطرح شد و گسترش یافت. ظهور فناوری دیجیتال و آثار تولیدشده برپایه آن نیز از همان دوران نخست با چنین انتقادهایی همراه بوده است.

یک نکته مهم در خلق اثر هنری دیجیتالی آن است که خالق اثر علاوه بر خلاقیت هنری باید دانش و تسلط کافی به نرم‌افزارهای مربوطه و امکانات و محدودیت‌های آن داشته باشد. دانش کافی به کاربرد سخت‌افزاری را نیز در این میان نباید از یاد برد. بدین ترتیب چنین هنرمندانی بهتر است تا در جریان آخرین پیشرفت‌ها و به‌‌روزرسانی‌های برنامه‌ها و سخت‌افزارها دیجیتال قرار داشته تا بتوانند به نوبه خود آثاری متناسب با امکانات جدید خلق کنند. امکانات فزاینده و روز افزون دیجیتالی هنرمندان را تشویق و تحریک به خلق آثار جدیدی می‌کند. همچنین هنرمندان قادرند که در روند خلق صدها اثر را با جلوه‌های ویژه متفاوت تزئین و از بین آنها نسخه مورد نظرشان را انتخاب کنند. علاوه بر این‌ها هنرمندان می‌توانند هر زمانی بخواهند کار نهایی‌شان را تغییر دهندو نسخه‌ای نو با ویژگی‌های جدید خلق کنند.

اصل یا بدل

یکی از نکات جالب توجه در مقایسه آثار هنری سنتی و دیجیتال موضوع اصالت اثر است. برای روشن شدن این موضوع یک نقاشی روی بوم از یک نقاش را در نظر بگیرید. این نقاشی یکه و واحد است و هر گونه کپی یا عکس از آن به‌عنوان نسخه‌های بدلی یا ثانویه محسوب می‌شود. حال یک نقاشی گرافیکی از یک گرافیست را در نظر بگیرید که تمام نسخه‌های آن دارای یک ویژگی بوده و به هر تعدادی که تکثیر یا در دسترس قرار گیرد تفاوتی بین آنها دیده نمی‌شود. به عبارتی در این حالت اصالت یا عدم اصالت چندان مطرح نیست.

دموکراتیک!

دموکراتیزه شدن هنرهای دیجیتالی مثلاً گرافیک به این معنی است که امروزه اگر افراد توانایی کار با رایانه و نرم‌افزارهای کاربردی را داشته باشند بتوانند آثاری گرافیکی بر حسب سلیقه و حوصله و خلاقیت خود خلق کنند. مثلاً یکی از نرم‌افزارهای کاربردی برای نگارش متن مایکروسافت وُرد است. کسانی که با این نرم‌افزار کار می‌کنند قادرند تا با کمی جست‌وجو و حوصله در امکانات جانبی این برنامه تصاویر و طرح‌هایی هر چند ساده خلق کنند و حتماً نیازی به طی دوره‌های کلاسیک هنری همچون دوره‌هایی که برای خلق آثار هنری کلاسیک (مثلاً نقاشی رنگ و روغن) ندارند.

عکس دیجیتالی

نخستین عکس‌های دیجیتالی به صورت چاپی حاصل عملکرد چاپگرهای سوزنی بود که با سرعت کم و صدای پرینترهای سوزنی هنوز در برخی از ادارات و دفاتر دولتی برای چاپ سندها و قبض‌ها به چشم می‌خورد. در آن زمان که این چاپگرها تازه به بازار عرضه شده بود شاید مشاهده اینکه در یک دستگاه عکسی با قرارگرفتن نقاط بسیار کوچک در کنار هم حاصل شده و در دسترس قرار می‌گیرد موضوعی جدید و عجیب به نظر می‌رسید. امروزه که تکنولوژی‌های جدید چاپ رنگی ارائه شده دیگر اقبالی همچون گذشته به چاپگرهای سوزنی مگر برای مصارف ویژه به چشم نمی‌خورد.

مجسمه دیجیتالی

نسل جدیدی از مجسمه‌ها که با فناوری رایانه‌ای طراحی و اجرا شده با عنوان مجسمه‌های دیجیتالی شناخته می‌شود. نسل اول دستگاه‌هایی که چنین مجسمه‌هایی را تولید می‌کرد به شیوه کاهشی عمل می‌کرد؛ یعنی ماده‌ای را تراش می‌داد و شکل 3 بعدی طراحی شده را ایجاد می‌کرد. نسل بعدی و پیشرفته‌تری که ارائه شد با عنوان نمونه‌سازی سریع توانست همچون یک پرینتر آثار سه‌بعدی رابا استفاده از اشعه گاما از بخش پایین تا بالا نمونه‌سازی کرده و درنهایت به‌طور کامل در دسترس قرار دهد.

 

چیدمان دیجیتالی و واقعیت مجازی

فناوری دیجیتال به میزان بالایی گستره امکانات خلاقانه موجود را برای هنرمندانی که در حوزه چیدمان کار می‌کنند افزایش داده و آنها را قادر ساخته تا بر روند کارشان تسلط بیشتری داشته باشند. سیستم‌های کنترلی اولیه که برای یک مصرف ویژه طراحی می‌شد معمولاً خیلی پیچیده و گران بود. پیشرفت‌های صورت گرفته در این حوزه همچون تولید سنسورها و میکروکنترلرهای جدید و کاراتر هنرمندان را قادر ساخت تا به توانایی‌هایی دست یابند که پیشتر امکانش وجود نداشت. نمونه‌هایی از این پیشرفت‌ها را می‌توان در محیط‌های فعل‌وانفعالی، ربوتیک و همچنین چیدمان‌های مبتنی بر دیتا که اطلاعات زمان واقعی (ریل تایم) را از اینترنت دریافت می‌کند مشاهده کرد. آثار هنری مرتبط با این حوزه امروزه به دلیل نظارت خلاقانه بالایی که در اختیار گذاشته و نیز اقبال بالایی که امروزه به هنرهای تعاملی و مخاطب‌مدار صورت گرفته گسترش بسیار زیادی یافته است. واقعیت مجازی امکان ایجاد تجربیات گسترده‌ای را فراهم می‌آورد. در این راستا، مخاطب یا شرکت‌کننده به یک دنیای کاملاً ساختگی که توسط هنرمند ساخته شده گام می‌گذارد. تجربه‌های مجازی بر پایۀ اثر هنری و سخت‌افزار و نرم‌افزار مورد استفاده شکل‌های گوناگونی را شامل می‌شود. در برخی از این تجربیات لازم است تا شرکت‌کننده لباس، کلاه یا دستکش ویژه‌ای بر تن داشته باشد و برخی از این تجربیات نیازمند برقراری ارتباط با اینترنت است.

موسیقی و دنیای مجازی

امکانات فناوری‌های دیجیتال بر موسیقی و هنرهای صوتی نیز قابل توجه بوده است. موسیقیدان‌ها توانسته‌اند در روند خلق و اجرا، به امکانات جدیدی دست یابند که آنها را قادر ساخته تا با دست بازتری به خلق یک آهنگ بپردازند و به راحتی بتوانند آن را اصلاح کنند. تکنولوژی «میدی» یا رابط دیجیتالی سازهای موسیقایی از دهه 80 میلادی به بازار عرضه شد. تکنولوژی میدی این امکان را در اختیار آهنگساز قرار می‌دهد که ویژگی‌های صوتی نت‌های موسیقایی همچون بلندای صوتی، زمان و همچنین ریتم را ذخیره کرده و اجرای آنها توسط انواع صداهای از پیش آماده را امکان‌پذیر سازد. بدین ترتیب یک آهنگساز فعال در حوزه دیجیتالی این امکان را می‌یابد که با دستگاه رایانه شخصی‌اش انواع قطعات موسیقی را به شکلی دیجیتال بسازد، تنظیم کند و تا مرحله نهایی یعنی ویراست‌های نهایی کارش را پیش ببرد و سرآخر آن را از طریق فضای اینترنت منتشر کند. گویی که یک نفر از مرحله نخست خلق قطعه تا تنظیم و اجرا و عرضه را به تنهایی به انجام می‌رساند.

انیمیشن و ویدئوی دیجیتال

انتقال از شیوه‌های سنتی تهیه انیمیشن، فیلم و ویدئو به شیوه‌های دیجیتالی تأثیر عمیقی بر هنرمندان و تجارت چنین آثاری برجای گذاشت. انیمیشن‌ها سنتی توسط دست تولید می‌شد و انیماتورها هزاران طرح و نقاشی را طی مراحلی وقت‌گیر و پرهزینه و گاه به‌صورت گروهی به انجام می‌رساندند. یکی از نخستین تأثیرات فناوری دیجیتال بر انیمیشن ظهور دوربین‌های دیجیتالی بود که بخش مهمی از اجرای مراحل وقت‌گیر دوربین‌های قدیمی را کوتاه‌تر و آسان‌تر کرد. امروزه در جریان سیستم تولید دیجیتالی انیمیشن، طرح‌ها پیش از آنکه توسط خروجی‌هایی همچون فیلم، ویدئو یا سایر رسانه‌های دیجیتالی ارائه شود اسکن، رنگ‌آمیزی و تنظیم شده و هر گونه تغییرات مرتبط با جلوه‌های ویژه ‌ روی آن صورت می‌گیرد. هنرمندان آثاری با کیفیت بسیار بالا تولید کرده و مجموعه این محصولات دیجیتالی را روزبه‌روز در سطح جامعه گسترده و فرهنگ بصری را مورد تغییر قرار داده و شکل می‌بخشند.

نرم‌افزار، پایگاه داده‌ها و بازی‌های رایانه‌ای هنری

در حالی‌که بنیان رسانه‌های دیجیتال بر شکل‌های سنتی هنری استوار است، ولی نرم‌افزار، پایگاه داده‌ها و بازی‌های ریانه‌ای هنری خود روی دوش فناوری دیجیتال ایستاده است. هنرهای نرم‌افزاری و گیمی (مربوط به بازی‌های رایانه‌ای) را می‌توان به‌عنوان کارهایی تعریف کرد که به‌صورت کدهای قابل اجرا توسط هنرمند به تنهایی یا با همکاری برنامه‌نویس رایانه نوشته می‌شود. اجرای این برنامه در واقع آن چیزی است که اثر هنری را خلق می‌کند. از جمله این آثار می‌توان به طراحی تعاملی (اینتراکتیو)، موسیقی نرم‌افزاری، انتقال داده‌ها، گیم‌های هنری و نمونه‌های فراوان دیگر اشاره کرد.

هنر اینترنتی (نِت آرت)

از همان دوران نخست راه‌اندازی شبکه بین‌المللی اینترنت هنرمندان نیز همچون سایر اقشار جامعه شروع به استفاده از این فناوری نوین کردند، ولی پیشرفت و برجستگی قابل توجه فعالیت‌های آنها در بهره‌گیری از این فناوری از اواسط دهه90 میلادی با ارائه موتورهای جست‌وجوی اینترنتی به ظهور رسید. این هنرمندان اینترنت را همچون رسانه‌ای نهایی برای ارائه کارهای‌شان برگزیدند. هنر اینترنتی را می‌توان گونه‌ای از هنر نرم‌افزاری دانست ولی نکته برجسته و متمایز آن تعداد بالای هنرمندانی است که در این حوزه وارد شدند. آنها توانستند از امکانات گسترده اینترنت برای برقراری ارتباط جهانی و ساخت وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های شخصی بهره جویند. این امر چالشی جدید و جدی برای نمایشگاه‌های سنتی و موزه‌های هنری به‌حساب می‌آمد و پهنه‌ای نو با امکاناتی جدید در اختیار هنرمندان قرار داد. ولی در میان این همه پیشرفت سرسام‌آور و پرشتاب یک نکته را نباید از نظر دور داشت و آن کهنه و منسوخ شدن سریع آثار هنری به دلیل به روز شدن و ارائه سریع نسخه‌های جدید از امکانات دیجیتال بود. این موضوع باعث شده تا عمر مفید یک اثر بسیار کوتاه شده و با ارائه امکانات جدید به‌زودی جای خود را به آثار نو دهد. به عبارتی دیگر این آثار نیز تا حدودی همگام با پیشرفت فناوری هر روز نیاز به پیشرفت در شیوه خلق و ارائه داشته و بدین ترتیب آثار کهنه نیز همچون نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای کهنه به بایگانی سپرده و به‌زودی فراموش می‌شود.

تلفن همراه و هنر

فناوری‌های روزافزون جانبی تلفن‌های همراه امکان خلق آثار هنری و به اشتراک گذاشتن آنها را در حوزه جهانی فراهم آورده است. بدین ترتیب آثار هنری مذکور اعم از بصری، صوتی و چند رسانه‌ای نه‌تنها قابلیت بهره‌برداری را برای شخص دارنده گوشی بلکه برای حوزه گسترده‌ای از مخاطبان چه به‌صورت گزینشی و چه به‌صورت همگانی فراهم می‌آورد.فراهم آمدن امکانات عکس‌برداری توسط گوشی‌های تلفن همراه باعث شده تا امروزه بسیاری از نمایشگاه‌های عکاسی و مسابقاتی که در این حوزه صورت می‌گیرد بخشی را به عکس‌های گرفته شده توسط گوشی‌های همراه اختصاص دهند. نمونه دیگری از فعالیت‌های هنری مرتبط به گوشی‌های همراه مسابقاتی است که در گوشه و کنار جهان در حوزه فیلم‌های کوتاه برداشته شده توسط گوشی‌های همراه برگزار می‌شود. در حوزه موسیقی نیز آهنگسازان حرفه‌ای و آماتور زیادی هر روزه به طراحی و ساخت زنگ‌های متنوع موبایل مشغولند. این‌ها تنها چند نمونه از کارآیی‌های گوشی‌های تلفن همراه در ارتباط با خلق و ارائه آثار هنری است. پیشرفت سریع فناوری‌های دیجیتالی مورد استفاده در این گوشی‌ها در واقع آنها را به نوعی رایانه شخصی تبدیل کرده است. بدین ترتیب برای تولید یک اثر هنری دیجیتال تقریباً هر بهره‌ای می‌توان از آن برد. مواردی همچون طراحی گرافیکی، افکت‌گذاری، نمایش از طریق پروژکتور و غیره.

ورود گوشی آزاد!

شاید پیشتر در بسیاری از موزه‌ها و نمایشگاه‌ها ورود یا استفاده از گوشی‌های همراه ممنوع بود ولی همه‌گیر شدن استفاده از این ابزار مسئولان چنین مکان‌هایی را به فکر واداشت تا بپذیرند که جنگیدن با این فناوری روبه‌توسعه در نهایت برای‌شان بردی ندارد. بدین ترتیب آنها به این فکر افتادند که چگونه از این ابزار فراگیر به نفع فعالیت‌های‌شان بهره گیرند. یکی از این تمهیدات مفید طراحی و ساخت اپلیکیشین‌های هوشمند مخصوص موزه‌هاست. این اپلیکیشین‌های هوشمند روی گوشی بازدیدکنندگان نصب می‌شود و به آنها این امکان را می‌دهد تا هنگام قدم زدن در موزه و قرار گرفتن در جلوی آثار هنری بتوانند به متنی که توضیحات کافی درباره اثر مذکور را در اختیار گذاشته دسترسی پیدا کرده و بهره بیشتری نسبت به امکانات سنتی همچون پلاکاردها و تابلوهای راهنما ببرند. اپلیکیشن‌های مزبور توضیحات و راهنمایی‌های مفیدی درباره جزئیات موزه در اختیار قرار داده و حتی برخی از آنها مسیر راهروها و بخش‌های مختلف را نشان داده و بازدیدکننده را راهنمایی و مسیر مورد نظر را به او نشان می‌دهد. توضیحات مزبور هم به‌صورت متن و هم به شکل صدای از پیش ضبط شده در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

شبکه‌های اجتماعی و هنر

شبکه‌های اجتماعی که هر روز بر تعداد و امکانات آنها افزوده می‌شود علاوه بر امکانات عمومی فناوری‌های دیجیتالی هرروز قابلیت‌های جدید را عرضه کرده که در روند خلق و ارائه آثار هنری تأثیرات قابل توجهی داشته است. در واقع اجتماع مجازی افراد گردهم به بستری مجازی تبدیل شده که هنرمند در این بستر می‌تواند در زمان واقعی به خلق اثر هنری‌اش در گوشه‌ای از دنیا مشغول شود و مخاطبان او از سراسر دنیا شاهد این روند بوده و گاهی با نظرات‌شان او را در خلق اثر راهنمایی کرده یا نقدهای خودشان را از روند اجرای آن در اختیار هنرمند قرار دهند و احتمالاً او را در راستای اعمال تغییراتی مبتنی بر نقدهای وارده ترغیب کنند. از طرفی دیگر امکانات عمومی بیشتر شبکه‌های اجتماعی همچون دکمه لایک یا محدوده اظهار نظر یا قابلیت کامنت‌گذاری ابزارهایی راهنما بوده که به ایجاد انگیزه برای هنرمند می‌تواند یاری رساند. در عین حال باید آسیب‌های احتمالی را نیز در این حوزه در نظر داشت به‌طوری که گاهی راهنمایی‌های غلط یا مخرب می‌تواند به نوبه خود تأثیراتی مخرب در روند خلق اثر هنری داشته باشد.

 

فناوری‌های آینده

از یک دیدگاه کلی هنر چه دیجیتالی و چه آنالوگ همواره با مقولاتی همچون زیبایی‌شناسی، دریافت، تغییر شرایط آدمی در روند توسعه فرهنگی و سیاسی، گستره روحی و احساسی، رابطه شخص با جامعه و مسائلی از این دست در ارتباط بوده است. هنر همواره بازتابی از ویژگی‌های تغییرات فرهنگی بوده و فناوری در تعریفی عام همواره بخش مهمی از این دگرگونی‌های فرهنگی را تشکیل داده است. سرعت غیرقابل تصوری که از دهۀ 90 بدین سو در تغییرات فناوری دیجیتال صورت گرفته است، آینده این فناوری‌ها و تغییرات در مجموع ارائه مفهومی نو از هنر را پیش می‌کشد که پیش‌بینی آینده آن چندان ساده نیست. با این حال نشانه‌هایی حاکی از گسترش فصل مشترک فناوری دیجیتال و علوم زیستی و نانوتکنولوژی یکی از این پیش‌بینی‌ها را شامل می‌شود. بدین ترتیب فناوری دیجیتال روزبه‌روز پیشرفت کرده و گستردگی آن نه تنها به حوزه اختصاصی خودش بلکه بسیاری از گستره‌های دیگر زندگی بشر را نیز تحت تأثیر قرار داده و به بخشی جدایی‌ناپذیر در حوزه فعالیت‌های هنری تبدیل

می‌شود.

در مجموع امکانات روبه توسعه فناوری‌های دیجیتال مرزهای جهان واقعیت و جهان مجازی را بیش از پیش در هم آمیخته و زندگی امروزی و آینده بشری را به شکلی پیچیده درگیر خود کرده به‌طوری که از برخی از دیدگاه‌ها زندگی آینده بشری بدون وجود این فناوری‌ها با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. در چنین وضعیتی و با حضور مؤثر و تعیین‌کننده واقعیت‌های مجازی و تأثیر شگرف آن در زندگی روزمره آدمی، عالم هنر نیز هر روز بیش از پیش به این جهان مجازی وابستگی پیدا کرده و افق‌های آینده مسیر خلق و ارائه آثار هنری به‌شکلی جدایی‌ناپذیر با جهان مجازی که خود ناشی از پیشرفت روزافزون فناوری دیجیتال بوده گره خواهد خورد.