روزنامه‌نگاران علمی و پزشکی هنگام پوشش دادن اخبار پژوهش‌های تازه با وظیفه دشوار نوشتن درباره موضوعی که کاملاً برایشان تازه است روبرو هستند و مجبورند در مدت کوتاهی صحت و دقت خبرها را بررسی کنند و مطلبی جذاب ارائه کنند. در این رشته مطالب به نکاتی اشاره می‌کنیم که برای تجزیه ‌و تحلیل پژوهش‌ها، شواهد و مدعاهای پزشکی به کار روزنامه‌نگاران پزشکی می‌آید.

 روزنامه‌نگاران علمی و پزشکی هنگام پوشش دادن اخبار پژوهش‌های تازه با وظیفه دشوار نوشتن درباره موضوعی که کاملاً برایشان تازه است روبرو هستند و مجبورند در مدت کوتاهی صحت و دقت خبرها را بررسی کنند و مطلبی جذاب ارائه کنند. در این رشته مطالب به نکاتی اشاره می‌کنیم که برای تجزیه ‌و تحلیل پژوهش‌ها، شواهد و مدعاهای پزشکی به کار روزنامه‌نگاران پزشکی می‌آید.

***

...بخش دوم- بررسی های حیوانی و آزمایشگاهی

بررسی‌ها روی حیوانات و بررسی‌های آزمایشگاهی بسیار متفاوت از پژوهش‌هایی هستند که بر روی انسان‌ها انجام می‌شوند.

هنگامی‌که خبری درباره مؤثر بودن یک روش درمانی در گروهی از موش‌ها اعلام می‌شود، ممکن است بعدها معلوم شود که این درمان در انسان‌ها کاملاً بی‌تأثیر و/یا زیان‌بار است.

 در گزارش خبری پزشکی بر اساس بررسی‌های حیوانی (animal studies) باید تأکید شود که نتایج لزوماً قابل‌تعمیم به انسان‌ها نیستند.

همین امر درباره بررسی‌هایی که روی سلول‌ها یا بافت‌های مجزا در آزمایشگاه انجام می‌شوند و بررسی‌های آزمایشگاهی (lab studies) نامیده می‌شوند، هم صادق است. این نوع بررسی‌ها حتی از بررسی‌های حیوانی هم «مقدماتی‌تر» هستند.

بررسی‌های حیوانی و آزمایشگاهی سودمندی‌های خود را دارند. این بررسی‌ها می‌توانند پرسش‌های بنیادی در زیست‌شناسی را پاسخ دهند. برای مثال، دانشمندان ممکن است تأثیرات ژنتیکی بر فرایندهای بیماری در موش‌ها را به آزمایش بگذارند یا گروهی از ترکیبات دارویی را از لحاظ پاسخ‌های سمی در کشت‌های سلولی در آزمایشگاه غربالگری کنند یا اثرات درمانی بالقوه یک داروی ضدویروسی را در میمون‌ها بسنجند.

اگر یک سازمان خبری نتایج چنین پژوهش‌هایی را مهم تشخیص دهد، باید مراقب باشد در گزارشش درباره پیامدهای احتمالی این یافته‌ها برای بیماران انسانی اغراق نکند.

یک بررسی در موش‌ها که شیوه جدیدی را برای علاج احتمالی بیماری آلزایمر معرفی می‌کند، ممکن است ارزش خبری داشته باشد، چراکه درمان‌های فعلی برای آلزایمر فقط سیر این بیماری را کندتر می‌کنند و تأثیر علاج بخشی ندارند. ازآنجایی‌که درمان‌های فعلی برای آلزایمر چندان موثر نیستند، بیماران دچار آلزایمر و خانواده‌هایشان در انتظار خبری امیدبخش دراین‌باره هستند. در چنین وضعیتی مهم است که گزارش خبری با اغراق در یافته‌های به‌دست‌آمده امیدی دروغین به این افراد ندهد.

موش‌ها دچار بیماری آلزایمر یا پارکینسون نمی‌شوند، بنابراین در بررسی‌های حیوانی درباره این بیماری‌ها، موش‌ها طوری دست‌کاری می‌شوند که به صورت مدلی تجربی برای برخی خصوصیات این بیمارها درآیند. این مدل ممکن است فاقد بسیاری از جنبه‌های مهم دیگر بیماری باشد. این مدل در بهترین حالت برساخته‌ای مصنوعی از برخی از خصوصیات بیماری است.

پوشش خبری یافته‌های بررسی‌های حیوانی یا آزمایشگاهی به عنوان اخبار سلامت انسان در بسیاری موارد درست از کار درنمی‌آید، چراکه یافته‌های این بررسی‌های انجام‌شده در کشت‌های سلولی یا حیوانات را نمی‌توان به‌طور مستقیم به انسان‌ها تعمیم داد.

البته پژوهش‌های حیوانی ممکن است اطلاعاتی به دست دهد که به کار بررسی‌های انسانی بیایند، چراکه بسیاری از فرایندهای شیمیایی در گونه‌های پستانداران مشابه و گاهی یکسان هستند.

بررسی‌های آزمایشگاهی هم درواقع بررسی یک واکنش زیست‌شیمیایی در لوله آزمایش یک مدل بسیار ساده‌شده از زیست‌شناسی انسان هستند؛ در چنین بررسی‌ای اثرات سایر دستگاه‌های بدنی حذف شده‌اند.

بررسی کردن همین فرایند زیست‌شیمیایی در موش بافتار یا کانتکست یک ارگانیسم زنده و دارای کارکرد را به پژوهش می‌افزاید؛ اما حتی مدل‌سازی حیوانی نیز با مدل‌سازی فیزیولوژی کامل انسانی فاصله زیادی دارد. حتی در مواردی که ترکیبات بیوشیمیایی در مدل حیوانی با انسان مشابه هستند، محیطی که آن‌ها در آن عمل ممکن می‌کنند با انسان متفاوت است.

چگونگی پوشش خبری

 یکی از کارهایی که برای دادن گزارشی واقع‌گرایانه از بررسی‌های حیوانی یا آزمایشگاهی می‌توان کرد، تأکید بر نوع بررسی در عنوان مطلب با آوردن کلماتی مانند «حیوانی» یا «سلولی» است.

نکته دوم این است که گزارش خبری باید آشکارا به مخاطبان بگوید هر یافته مثبتی در این بررسی گرچه به مجموعه دانش در این مورد می‌افزاید، اما این یافته‌ها به‌طور فوری تغییری در شیوه درمان بیماری ایجاد نخواهند کرد.

یک راه برای تأکید بر این تفاوت، تخمین زدن مدتی است که طول خواهد کشید تا این نتایج جدید تأثیری واقعی بر پزشکی و درمان بیماری‌ها بگذارد یا ذکر کردن قدم‌هایی که هنوز لازم است برداشته شود تا آزمایش بر روی انسان‌ها امکان‌پذیر شود، مثلاً یادآوری چهار مرحله‌ای که هر کارآزمایی بالینی درمانی جدید بر روی انسان‌ها باید بگذراند و ممکن است سال‌ها طول بکشد.

این گذر از بررسی حیوانی به بررسی انسانی نه‌تنها ممکن است مدت‌ها طول بکشد، بلکه ممکن است اصلاً صورت نگیرد.

گزارشگران باید هم موفقیت‌ها و هم شکست‌ها در بررسی‌های متفاوت درباره یک بیماری معین یا به‌طورکلی به میزان شکست‌ها در مداخلات درمانی‌ای اشاره کنند که در ابتدا در بررسی‌های حیوانی امیدبخش به نظر می‌رسیدند، اما به مرحله کارآزمایی بالینی در انسان‌ها نرسیدند.

هنگام بیان یافته‌های بررسی حیوانی یا آزمایشگاهی بهتر است از کلماتی بیش‌ازحد خوش‌بینانه مانند «راهگشا»، «نویدبخش» یا «علاج بخش» خودداری کنید.

در عوض بهتر است از کلمات و عباراتی استفاده کنید که باعث شود خوانندگان درباره یافته‌های به‌دست‌آمده احتیاط به خرج دهند، مثلاً این یافته‌ها «مقدماتی» هستند یا این یافته‌ها «حاکی از آن هستند» (به جای این یافته‌ها «ثابت می‌کنند»).

این دو نکته کلیدی درباره بررسی‌های حیوانی و آزمایشگاهی همیشه به یاد داشته باشید:

۱- یافته‌های این بررسی‌ها به عنوان شواهدی برای تصمیم‌گیری بالینی درباره انسان‌ها در پایین‌ترین رده اعتبار قرار می‌گیرند.

۲- این بررسی‌ها بیشتر به کار ایجاد فرضیه‌هایی می‌آیند که در بررسی‌های پیشرفته‌تر باید امتحان شوند.