نور میدلی و همکاران از گروه ارتباطات و روزنامه‌نگاری دانشگاه بارسلون و دانشکده‌های پزشکی دانشگاه آمریکایی بیروت، دانشگاه گلاسکو، دانشگاه لبنان و دانشگاه نورث وسترن ایالات متحده در مقاله‌ای با عنوان «تأثیرات ماسک صورت بر ارتباطات بین‌فردی طی همه‌گیری کووید19»^* به مسئله ارتباطات بین فردی در طول دوران کرونا پرداخته‌اند.

نور میدلی[1] و همکاران از گروه ارتباطات و روزنامه‌نگاری دانشگاه بارسلون و دانشکده‌های پزشکی دانشگاه آمریکایی بیروت، دانشگاه گلاسکو، دانشگاه لبنان و دانشگاه نورث وسترن ایالات متحده در مقاله‌ای با عنوان «تأثیرات ماسک صورت بر ارتباطات بین‌فردی طی همه‌گیری کووید19»^* به مسئله ارتباطات بین فردی در طول دوران کرونا پرداخته‌اند.

از دید نویسندگان، ارتباطات بین‌فردی در دوران همه‌گیری به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. فاصله‌گذاری اجتماعی و زدن ماسک‌ ضروری هستند، اما در ارتباطات روزانه میان افراد ایجاد چالش می‌کنند. ماسک‌های صورت، به‌ویژه صدا را خفه می‌کنند و حالات صورت را که به برقراری ارتباط کمک می‌کنند می‌پوشانند. نویسندگان در ادامه به بررسی نقش حالات چهره در ارتباطات می‌پردازند و نشان می‌دهند که چگونه ماسک صورت می‌تواند مانعی باشد برای ارتباطات بین‌فردی شود. ضمن اینکه مهارت‌هایی نیز برای آسان‌تر شدن ارتباط بین افراد دارای ماسک در طول همه‌گیری فعلی و نیز آینده ارائه می‌شود.

اقداماتی برای پیشگیری از گسترش ویروس به تغییر در نوع ارتباطاتی مثل احوالپرسی و دست دادن انجامید. چنین وضعیتی ایجاب می‌کرد که مردم علامت صلح یا دست روی سینه یا نامسته[2] را جایگزین برخی تماس‌های فیزیکی کنند. درواقع تأکید بر فضاهای شخصی و فاصله‌گذاری اجتماعی و نیز ارتباط گرفتن از فاصله دورتر بسیار افزایش یافته است. جلسات تجاری، کنفرانس‌ها و فعالیت‌های آموزشی نیز در شکل‌های مجازی و آنلاین و از طریق برنامه‌های اجتماعی مانند زوم، سیسکو وبکس، اسکایپ و تیم‌های مایکروسافت برگزار شدند. در این میان به‌ویژه ارتباط چهره به چهره به دلیل حضور ماسک تحت تأثیر قرار گرفت.

حالات و حرکات صورت نقش مهمی در برقراری ارتباطات بین‌فردی، فهم مطالب و رساندن پیام دارد و ماسک رو چهره مانع از مشاهده سخن گفتن افراد و درک عبارات آنها در طول مکالمه می‌شود و این اثرگذاری گفت‌وگو را کاهش می‌دهد.
 

نقش حالات صورت در ارتباطات

مردم حالات صورت یکدیگر را درک می‌کنند و این درک به پیش‌بینی رویدادها و موقعیت‌ها از جانب آنها کمک می‌کند. صورت به عنوان یک فرم و تصویر آناتومیک قابل تقسیم به بخش‌های فوقانی، میانی و زیرین است که هریک از این بخش‌ها  نقش مهمی در بیان احساسات و خلق و خوی فردی دارند. به عنوان مثال کنش‌هایی مانند لبخند زدن و دهان‌کجی ساختارهای زیرین صورت مانند دهان، لب‌ها و گونه‌ها را شامل می‌شود و این کنش‌ها اغلب در مکالمات روزانه ما جای می‌گیرند. حالت‌های حاصل از احساسات مختلف، در چهره نمایان می‌شود و این توسط سیستم کدگذاری کنشِ صورت تشخیص داده می‌شود؛ سیستمی که حرکات صورت انسان را با ظهور آنها روی صورت طبقه‌بندی می‌کند. حالات چهره توسط مجموعه‌ای از عضلات صورت تولید می‌شود. در بخش میانی صورت چین‌خوردگی بینی را داریم. پوست در کناره‌های بینی چین می‌خورد و به به سمت بالا کشیده می‌شود. این حالت برای رساندن نفرت استفاده می‌شود. بخش تحتانی صورت نیز واحدهای چندگانه‌ای مانند چانه، لب یا فک را در اشکال مختلف درگیر می‌کند و هریک از آنها یک احساس خاص را نمود می‌بخشند؛ حس‌هایی مثل خشم و ترس و شگفتی.

بخش میانی و تحتانی صورت در انتقال احساسات بسیار تأثیرگذار است. طبق مطالعات صورت‌گرفته در حوزه شناخت عاطفی و شیوه‌های پردازش بیان عاطفی در کودکان، دهان نقش مهمی دارد. برای نمونه دهان می‌تواند حالات خنثی بودن یا شادی در کودکان را به خوبی بازبنماید. همچنین حالاتی مثل تعجب، نفرت و خشم توسط بخش میانی و تحتانی صورت ابراز می‌شود. درواقع هرچند قسمت فوقانی صورت برای نشان دادن حالات و احساسات بسیار مهم است، نمی‌توان نقش برجسته قسمت‌های  میانی و تحتانی صورت را دست کم گرفت.
 

 ارتباط با چهره‌های ماسک‌دار

با شیوع کووید 19 پزشکان و کارشناسان به استفاده از ماسک در طول دوره پاندمی اکیداً توصیه کردند زیرا آزمایش‌های پیشین نیز  نشان می‌داد که ماسک‌های  P2 و جراحی در مقابله با آنفولانزا نیز مؤثر بودند. استفاده از ماسک با فاصله‌گذاری اجتماعی توأم شد. شستن مداوم دست‌ها نیز به کاهش سرعت انتشار ویروس و نیز کم شدن انتقال آن بین مردم کمک ‌کرد. ماسک با وجود نقش محافظتی مهمش در ارتباطات چهره به چهره افراد و تعاملات بین‌فردی چالش ایجاد می‌کند. ماسک دهان و بینی و درواقع بخش‌های میانی و تحتانی صورت را می‌پوشاند و صدا را خفه می‌کند و این به درک گفتار آسیب می‌زند. این حتی به ارتباط و گفت‌وگوی بین بیمار و پزشک نیز خلل وارد می‌کند و بر بیان درست عبارات توسط بیمار و نیز توانایی تعیین احساسات و عواطف بیمار و سنجش دقیق توسط پزشک تأثیر می‌گذارد. در این میان ممکن است ابراز همدلی پزشک از میان برود. درواقع پوشاندن قسمت پایینی صورت (بینی، گونه‌ها، دهان، دندان، بینی و چانه) بر درک آنها و انتقال اطلاعات مابین‌شان تأثیر منفی می‌گذارد. در نتیجه ادراک عاطفی کاهش می‌یابد و نقش بخش فوقانی صورت در بیان احساس افزایش می‌یابد.

به طور کلی ارتباطات غیرکلامی مانند حالات صورت 55 درصد از ارتباطات کلی افراد را تشکیل می‌دهد. چشم‌ها و دهان در این بین دو عضو اصلی هستند که به تعبیر ما از چهره و حالات دیگران کمک می‌کند اما با پوشیدن ماسک، افراد برای درک حالات دیگران بیشتر روی چشم‌ها تمرکز می‌کنند. تماس چشمی می‌تواند نشانگر همدلی و توجه به دیگران باشد و نیز برای مدیریت احساسات، ابراز علاقه یا برای کمک به ارتباطات به کار رود. با وجود این، تماس چشمی طولانی گاهی می‌تواند به بروز احساسات ناخوشایند منجر شود. برای مثال توجه واقعی به مسائل را بزرگ‌نمایی کند یا اینکه نشانه‌های پرخاشگری را انتقال دهد.

 جمعیت‌هایی در جهان هستند که چهره خود را  به دلایل مذهبی یا فرهنگی می‌پوشانند. در طول همه‌گیری آنفولانزای سال 1918، معمولاً در سراسر جهان از ماسک‌های صورت استفاده می‌شد. بعد از زمین لرزه بزرگ کانتو در ژاپن در سال 1923، به دلیل طوفان‌های آتشین و دود و خاکستر غلیظ موجود در هوا نیز استفاده از ماسک‌های صورت ناگزیر بود. سنگاپور و هنگ‌کنگ در دهه‌های 1950 و 1960 از همه‌گیری آنفولانزا رنج بردند و شیوع سارس در اوایل دهه 2000  برای چین، هنگ‌کنگ و تایوان دشواری به بار آورد. بنابراین استفاده از ماسک تبدیل به قراردادی اجتماعی شد و نیز نشانه‌ فرهنگی احترام به دیگران. با وجود این، پوشاندن بینی، دهان، و گونه‌ها در غرب در ارتباطات بین‌فردی مستلزم سازگاری بیشتر افراد است.
 

تقویت ارتباط با ماسک‌های صورت

با توجه به اهمیت ماسک صورت در کاهش شیوع کووید19، تعدیل ارتباطات برای سازگاری با هنجارهای جدید ضروری است. نویسندگان مقاله برای بهبود کیفیت ارتباطات بین‌فردی هنگام استفاده از ماسک تدابیری را مطرح می‌کنند:

شرح عکس 1:

ماسک‌های صورت بخش‌های میانی و تحتانی صورت را می‌پوشانند. به این ترتیب، حالات صورت مربوط به دهان، لب‌ها، دندان‌ها و بینی در طول ارتباطات بین فردی پوشانده می‌شود.

 (A) شادی معمولاً زمانی درک می‌شود که گوشه‌های لب‌ها به سمت بالا بروند. در چهره‌های با ماسک با تمرکز روی چین و چروک‌های اطراف چشم‌ها می‌توان شادی افراد را دریافت. (B) غم، ابروها، چین‌های بینی و گوشه‌های لب را دربرمی‌گیرد. با این حال مورد دوم با ماسک  پوشانده شده  است (C) حالت خشم در چهره بر حرکت رو به پایین و مرکزی ابروها، خیرگی چشم‌ها و باریک شدن ابروها تاکید دارد. گوشه‌های لب در شکل دوم  با ماسک پوشانده می‌شود. (D) حالات تعجب و شوک معمولاً با ابروهای بالاداده و لب بالایی برجسته  نمود می‌یابد که در مورد دوم پوشانده شده است. (E) چین و چروک بینی و بالا بردن لب بالایی احساس نفرت را  نشان می‌دهند و ماسک‌های صورت هر دو حالت را می‌پوشانند. (F) احساس گناه معمولاً با اندکی  بالا انداختن ابروها و کشش دهان به تصویر کشیده می‌شود که در شکل دوم با ماسک صورت پوشانده می‌شود.

شرح عکس 2:

ماسک‌های محافظ شفاف صورت و شیلدها حالات صورت را در طول ارتباطات بین‌فردی حفظ می‌کنند. با این محافظ‌های صورت به راحتی می‌توان احساسات شاد (A)، غم (B)، خشم (C)، تعجب (D)، نفرت (E)  و ترس (F) را از طریق واکنش‌ها و حالات چهره فرد تشخیص داد.
 

1. افزایش آگاهی درباره استفاده از ماسک صورت و شناخت چالش‌های ارتباطی حاصل از آن

پرداخت به مشکلات و نگرانی‌های اساسی مربوط به استفاده از ماسک در کنار تأکید بر اهمیت آن به عنوان ابزاری حفاظتی علیه عفونت اهمیت بسیاری برای متخصصان دارد. این نگاه ممکن است  پذیرش مردم و تعهد آنها به استفاده از ماسک را کاهش دهد؛ بنابراین دانشمندان و کارشناسان می‌توانند از طریق رسانه‌های اجتماعی، مصاحبه‌ها و پادکست‌ها از گسترش فرضیه‌های نادرست جلوگیری کنند و با افزایش آگاهی مردم درمورد چالش‌های موجود و مسائل بهداشتی، آنها را توانمند سازند.

2- شناخت بخش فوقانی صورت از طریق ابروها، چشم‌ها و و قسمت بالایی گونه‌ها در خلال روابط بین‌فردی

بستن چشم‌ها هنگام موافقت و بالا انداختن ابرو هنگام مخالفت می‌تواند در روابط بین‌فردی اتخاذ شود. در مطالعات حوزه ارتباطات ابروها توجه اندکی را به خود معطوف کرده‌اند. تحقیقات پیشین نشان می‌دهد که ابروها نقش مهمی در بیان حالات عاطفی، ارتباطات غیرکلامی و زیبایی‌شناسی صورت دارند. حتی ابروها ممکن است به اندازه چشم‌ها در ارتباطات بین‌فردی تاثیرگذار باشند. غیاب کنش ابرو در صورت‌های آشنا به اختلال در تشخیص ما از حالت چهره آنان منجر می‌شود و گاه نقش ابرو در این میان از چشم هم بیشتر است.

3-تأکید بر اهمیت ارتباطات غیرکلامی مانند زبان بدن در طول ارتباط

افراد برای تسهیل روند ارتباطات غیرکلامی می‌توانند از دستان خود برای بیان ایده‌هایشان استفاده کنند. ارتباطات غیرکلامی در تسهیل فرآیند ارتباط ضروری است و این تأثیر بسیاری بر محیط اجتماعی دارد و می‌تواند به اشکال مختلف مانند حالات چهره، حرکات بدن و پیام‌های چشمی ظاهر شود. درواقع این گونه ارتباطی می‌تواند ارتباطات کلامی را  پشتیبانی کند یا جایگزین آن شود.

4- توجه بیشتر در هنگام روابط بین‌فردی و مواجهه مستقیم با شریک ارتباطی

 چنین کنشی تضمین می‌کند که ارتباط‌گیرنده توانسته توجه مخاطبش را جلب کند و هیچ چیز مانع دیدار چشم در چشم آنها نمی‌شود. ارتباط همزمان، یک شکل مستقیم از ارتباط است که بر جلب توجه و انتقال پیام موردنیاز تمرکز دارد. براساس گزارش‌ها، افرادی که ارتباط همزمان (مانند تلفن یا ارتباط چهره به چهره) برقرار می‌کنند، ضرورت یک وضعیت را سریع‌تر از کسانی درک می‌کنند که پیام‌های رسمی را از طریق کانال‌های ناهمزمان (مانند متن‌ پیامک‌ها) می‌گیرند.

5- بلندتر یا آهسته‌تر صحبت کردن در محیط‌های آرام

مهارت سخنوری و افزایش میزان صدا در یک محیط آرام به افراد ارتباط‌گیرنده کمک می‌کند تا بر خفگی و کاهش صدا -که ممکن است ناشی از ماسک صورت باشد- غلبه کنند. فرضیه سلسله مراتبی می‌گوید که وقتی یک فرد در آغاز نتواند از طریق ارتباط به اهداف اجتماعی دست یابد، به تلاش برای رسیدن به آن ادامه می‌دهد، اما سرعت گفتار و شدت صدای خود را تغییر می‌دهد.

6- اتکای بیشتر به ارتباطات از راه دور برای تعاملات بین‌فردی

 پیشرفت‌های تکنولوژیک می‌توانند نقش مهمی را در تسهیل ارتباطات و تعاملات زنده بین افراد ایفا کنند. ارتباطات از راه دور از طریق اسکایپ، فیس‌تایم و سیسکو وبکس از عوامل کلیدی در زنده نگه داشتن بخش‌های آموزشی، اقتصادی و بهداشتی در طول شیوع این بیماری بوده است.

7- تولید ماسک صورت شفاف (شیشه‌ای) یا محافظ صورت

 با چنین ماسک‌هایی افراد قادرند حالات چهره و احساسات یکدیگر را ببینند، بدون اینکه خودمراقبتی آنها تهدید شود.  ین نوع ماسک همچنین به افراد اجازه می‌دهد تا به راحتی با هم ارتباط برقرار کنند و مکالمات یکدیگر را درک کنند. سالمندان و افراد دچار اختلال شنوایی برای برقراری ارتباط بسیار متکی به حالات چهره هستند درحالی‌که ماسک‌های پارچه‌ای و جراحی در توانایی آنها برای درک و انجام مکالمات معنادار مشکل‌آفرین است. استفاده از ماسک‌های صورت شفاف یا شیلد به این افراد کمک می‌کند تا لب‌خوانی کنند و گفت‌وگوهای مناسبی با هم داشته باشند.

8- انجام پیمایش‌های مقطعی برای بررسی تأثیر ماسک صورت بر ارتباطات

این گونه مطالعات از نظر کمی و کیفی به سنجش تأثیر همه‌گیری و استفاده از ماسک‌های صورت بر ارتباطات بین‌فردی کمک می‌کند؛ ضمن اینکه باید تفاوت‌های فرهنگی در ارتباطات و تأثیر ماسک‌های صورت بر گروه‌های مختلف اجتماعی را پیش چشم داشته باشد.

نویسندگان مقاله پس از ارائه راهکارهای فوق به نتیجه‌گیری از بحث خود می‌پردازند. از دید آنها در حال حاضر، ماسک‌های صورت همچنان حضور دارند، همچنان که ما به تلاش جهت جلوگیری از گسترش ویروس کووید ادامه می‌دهیم. با وجود این، شناخت مشکلات و چالش‌های مؤثر روی ارتباطات سالم هنگام استفاده از ماسک برای وفق دادن بهتر خود با هنجارهای حاصل از آن ضروری است. علاوه بر این، توسعه استراتژی‌ها و مهارت‌هایی که می‌توانند ارتباط ما با هم را -با وجود ماسک‌های صورت- آسان‌تر کنند، در تلاش‌ برای کنترل همه‌گیری کووید19 و هر بیماری مسری دیگری که ممکن است در آینده شیوع پیدا کند، اهمیت بسیار دارد.

منبع:

* Mheidly, Nour et.al  (2020). “Effect of Face Masks on Interpersonal Communication During the COVID-19 Pandemic” Fronties in Public Health, available at: https://www.frontiersin.org.