جفری برینارد در مقاله‌ای با عنوان سواری روی موج توئیتر در نشریه ساینس به مقوله روی آوردن ارتباطات علمی به پلتفرم رسانه‌های اجتماعی در طول همه‌گیری کووید 19 می‌پردازد و این سوال را مطرح می‌کند که آیا این رویکرد دوام خواهد داشت؟

جفری برینارد[1] در مقاله‌ای با عنوان سواری روی موج توییتر[2] در نشریه ساینس به مقوله روی آوردن ارتباطات علمی به پلتفرم رسانه‌های اجتماعی در طول همه‌گیری کووید 19 می‌پردازد و این سوال را مطرح می‌کند که آیا این رویکرد دوام خواهد داشت؟

در ژانویه 2020، حدود دو ماه پیش از اعلام همه‌گیری ویروس کرونا توسط سازمان بهداشت جهانی، بنهور لی،[3] ویروس‌شناس، توییتی منتشر  کرد که در پیوند با وب‌سایت virological.org  بود؛ وبسایتی که دانشمندان به تازگی توالی ژنتیکی سارس کووید 2[4] را در آن پست کرده بودند. پس از چند روز شرکت داروسازی مدرنا و مؤسسه ملی بهداشت ایالات متحده برنامه‌های خود را درباره ساخت واکسن موردنظرشان اعلام کردند؛ واکسنی که 10 ماه بعد مشخص شد یک پروتئین اسپایک را رمزگذاری می‌کند.

در روزگار گذشته ممکن بود مدت زیادی بگذرد تا چنین داده‌های مفیدی از طریق یک مجله علمی به دست دانشمندان علاقه‌مند برسد. اما در حال حاضر ظهور توییتر و دیگر پلت‌فرم‌های رسانه‌های اجتماعی به کاربرانی مانند بنهور لی این امکان را می‌دهد که در عرض چند ساعت درباره توالی سارس کووید سخن بگویند؛ این چنین اطلاع‌رسانی‌ لحظه‌ای است برای گفت‌وگوهای جهانی و تسریع تلاش‌ها برای توسعه واکسن‌ و درمان.

 

پیوند بین توییتر و علم

همه‌گیری کرونا باعث شد بسیاری از دانشمندان به رسانه‌های اجتماعی روی بیاورند تا یافته‌های جدید را به اشتراک بگذارند. خصوصاً توییتر بدل به منبعی برای کسب اطلاعات شد و همچنین منبعی برای افرادی که از اطلاعات نادرست می‌گریزند و به دنبال حقایق علمی‌اند.

همه‌گیری کرونا محدودیت‌های رسانه‌های اجتماعی را نیز پررنگ کرد. به عنوان مثال، شنیدن صدای ناهنجار پیام‌ها در توییتر برای دانشمندان دشوار است و اگرچه برخی از دانشمندان از این پلتفرم برای حضور آنلاین خود استفاده کرده‌اند، اما به ندرت در آن حضور حرفه‌ای دارند و درنهایت ممکن است تعداد دنبال‌کننده‌های قابل توجه توییتری که در طول همه‌گیری به دست آورده‌اند کاهش یابد. در این میان شهرت آنها در فضای دیجیتال آسیب می‌بیند و حتی مورد حملات شخصی شدید و تهدید به خشونت می‌شوند. البته با وجود چنین چالش‌ها و مشکلاتی، بسیاری از محققان بر این باورند که این بیماری همه‌گیر خواه ناخواه نحوه ارتباط برخی دانشمندان با یکدیگر و مردم را برای همیشه تغییر داده است.

پیوند بین توییتر و علم دیرتر از آنچه محققان حوزه ارتباطات علمی مطالعه می کنند، رخ داد. یک دهه پیش بسیاری از افراد پیش‌بینی می‌کردند که دانشمندان به رسانه‌های اجتماعی به عنوان مکملی برای کانال‌های سنتی مانند ایمیل، جستجوگرهای گوگل و جلسات علمی رجوع خواهند کرد. هرچند در ابتدا بسیاری از محققان نسبت به توییتر -که در سال 2006 شروع به کار کرد- روی خوش نشان ندادند. بررسی‌های پیش از همه‌گیری کرونا نشان می‌دهد که کمتر از 2 درصد از دانشمندان  و کمتر از یک نفر از هر پنج محقق در ایالات متحده و اروپا، حساب توییتر داشته‌اند.  البته محققان حوزه علوم بهداشتی و اجتماعی بیشتر در توییتر فعال بوده‌اند.

گفت‌و‌گو در مورد مقالات تحقیقاتی جدید در توییتر به سرعت اتفاق می‌افتد، سپس به زودی مانند نقل روایات خبری پایان می‌یابد. استنادها و نقل‌قول‌های این مقالات در ماه‌های پس از نشر در سایر مجلات بیشتر منتشر می‌شوند. در نمودار زیر درصد مقالات پژوهشی مورد اشاره در توییتر در ماه‌های پس از انتشار آمده است.

 

محققان حتی نسبت به غول رسانه‌های اجتماعی یعنی فیس‌بوک -که عموم مردم دسترسی بیشتری به آن نسبت به توییتر دارند-  با شک و تردید می‌نگریستند. در عوض، آنها جذب پلتفرم‌های آنلاینی شدند که برای دانشمندان طراحی شده بود. اما وقتی که همه‌گیری کرونا اوج گرفت و محققان نیاز به انتقال اطلاعات به یکدیگر و عموم مردم را حس کردند، مزایای بسیاری را در توییتر دیدند. به گفته مرکز تحقیقاتی پیو،[5] بیش از 200 میلیون کاربر فعال روزانه، یعنی حدود یک چهارم بزرگسالان ایالات متحده به توییتر پیوستند. این دسترسی گسترده امکان استفاده از یک پلتفرم واحد برای به اشتراک گذاشتن یافته‌های تحقیقاتی با همکاران و با مردم و نیز انجام مباحثه را به دانشمندان داد. قابلیت‌های تعاملی توییتر نیز به جذابیت آن افزوده است. برای مثال، کاربران می‌توانند توییت‌های دیگران را با «لایک کردن» یا بازنشر[6] کردن آنها برای فالوورهای خود تقویت کنند.

توییتر و کووید 19

توییتر درمورد نوشته‌های مربوط به کووید 19 نیزفعال است. طبق تحقیقات، حدود 51 درصد از مقالات علمی تحقیقی مجلات درباره کرونا در حداقل یک توییت تا ماه می 2021 آمده است و این آمار نسبت به رسانه‌های دیگری مثل فیس‌بوک، یوتیوب، ویکی‌پدیا و.. بیشتر است. گفتنی است این آمار نسبت به قبل از همه‌گیری کرونا بالاتر است زیرا طبق مطالعات موجود، پیش از این فقط 10تا 30 درصد از مقالات علمی در توییتر آمده‌ است.

موگه سویک[7] از دانشگاه سنت اندروز[8] (قدیمی‌ترین دانشگاه اسکاتلند) ازجمله دانشمندانی است که سرسختانه درباره بیماری کووید-19 توییت کرد. پیش از همه‌گیری کرونا، توییت‌های او درباره سل و اچ‌آی‌وی فقط حدود 2000 دنبال‌کننده داشت اما در حال حاضر او بیش از 170 هزار دنبال‌کننده دارد که در میان آنها اعضای پارلمان بریتانیا، دانشمندان و روزنامه‌نگاران  هم حضور دارند. سویک می‌گوید هرگز فکر نمی‌کرده تا این حد موردپذیرش باشد؛ هرچند این امتیاز با مسئولیت‌های زیادی همراه است.

رویکرد سویک برای توییت کردن، ترکیب یافته‌های چندین مقاله علمی است تا متخصصان بتوانند از آن استفاده کنند و غیرمتخصصان نیز مشکلی در درک آن نداشته باشند. او این کار را به شیوه‌ای که توییتر از سال ۲۰۱۷ امکان استفاده از آن را مهیا کرده، انجام می‌دهد. رویکرد سویک محبوبیت پیدا کرده است  و دیگر کاربران توییتر بیش از 200 پست او را در مورد مقالات تحقیقاتی کووید 19 دست‌کم 12 هزار بار بازنشر کرده‌اند. هرچند دیگر محققان شیفتگی چندانی به  قابلیت تریدینگ [9]توییتر ندارند، فرایند آن را دست و پا گیر می‌دانند و معتقدند گنجاندن نمودارهای علمی در آن دشوار است. اما به نظر می‌رسد با رویکرد تریدینگ محتوا توسط افراد بیشتری دیده می‌شود.

سویک در سال 2020 توییتی با این موضوع که اتاق‌هایی که تهویه ضعیف دارند، چگونه خطر انتقال ویروس همه‌گیر کرونا را افزایش می‌دهند، ارسال کرد و برجسته شدن این موضوع منجر به توقف بسیاری از گردهمایی‌های دولتی شد. سویک مقاله خود با موضوع تهویه ضعیف مکان‌ها را در مجله بیماری‌های عفونی بالینی منتشر کرد و پست‌های او توسط دانشگاه هاروارد بازنشر شد و این به دعوت به همکاری از او انجامید و نتیجه کار هم سه مقاله علمی مشترک درباره بیماری کووید 19 بود. درواقع رسانه اجتماعی مثل توییتر مسبب این همکاری بود.

به عقیده سویک تعیین کمیت تأثیر توییت‌های او دشوار است اما سخن گفتن درباره بیماری کووید 19 و دادن پاسخ خوانندگان باعث ایجاد حس اعتماد در آنان می‌شود. او اذعان می‌دارد که صرفاً با اشتراک‌گذاری حقایق نمی‌توان با اطلاعات نادرست مقابله کرد بلکه باید از حقایق به عنوان پایه و اساس یک گفتگوی استراتژیک بهره برد.

توییتر؛ محلی برای به چالش‌کشیدن مطالب علمی درباره کووید 19

با وجود اینکه برخی از کاربران برای کسب آگاهی درست و شفاف به توییتر روی آورده‌اند، اما برخی دیگر این پلتفرم را مملو از اطلاعات گمراه‌کننده یا نادرست کرده‌اند. در این مورد می‌توان به  توییت‌هایی اشاره کرد که بیشتر قصد سردرگمی خوانندگان را داشته‌اند. گاه توییتِ برخی از دانشمندان نیز به این وضعیت نابسامان دامن می‌زند؛ برای مثال عنوان کردن مطالعات و تحقیقاتی که شتاب‌زده انجام شده‌اند یا طرح‌های مشکل‌زا دارند. درواقع این وضعیت به یک شمشیر دو لبه شباهت دارد و این شمسیر دولبه را می‌توان در فهرست فانگ [10]از 50 حساب برتر توییتر مشاهده کرد که پست‌های مربوط به مقالات کووید 19 در آنها بیشترین بازتوییت‌ را داشته است. علاوه بر گزارش سویک، این فهرست شامل گزارش‌های دانشمندان دیگری است که سعی کرده‌اند برترین تحقیقات موجود را برجسته کنند؛ در این باره می‌توان به تحقیقات اریک توپول،[11] مدیر مؤسسه تحقیقاتی اسکریپس،[12] و چندین مجله برجسته علمی اشاره کرد؛ اما در همین فهرست، نام دیدیه رائولت،[13] میکروبیولوژیست بحث‌برانگیز فرانسوی نیز به چشم می‌خورد که نوشته‌های بسیاری را درباره استفاده از هیدروکسی کلروکین[14] برای درمان کووید 19 توییت‌ کرده و این در حالی است که  شواهد اندکی مبنی بر مؤثر بودن این دارو وجود دارد.

برخی از دانشمندان در تلاش برای جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست، دیدگاه های رائولت را به چالش کشیده‌اند و چنین واکنشی را لازم می‌دانند زیرا یک مقاله یا ادعای علمی نیازمند مدت زمانی برای بررسی است و بدیهی است که در هنگام یک بیماری همه‌گیر طولانی‌مدت باید  انتظار کشید.  آنها از توییتر به دلیل دادن امکان برای به چالش کشیدن سریع ادعاهای علمی  -که شواهد اندکی و ناقصی دارند-  پشتیبانی می‌کنند.

بسیاری از مقالات علمی مربوط به کووید 19 نیز که ممکن است بر سیاست‌های عمومی تأثیر بگذارند در توییتر بررسی انتقادی شده‌اند. برای مثال یک محقق به اشتباه ادعا کرده بود که داروی ضد انگلی ایورمکتین[15] می‌تواند بیماری کرونا را درمان کند. یکی دیگر از دانشمندان  هم به این نتیجه رسیده بود که ماسک‌های پنبه‌ای از انتقال گونه‌های پیش از امیکرون جلوگیری نمی‌کنند. چنین مواردی البته نادرند. برای مثال، وبلاگ Retraction Watch نام بیش از 200 مقاله چاپ شده و در مرحله چاپ را فهرست می‌کند که ادعا و فرضیه آنها رد شده است، اما نشریه ساینس گزارش کرده که تنها حدود 10 مقاله از این فهرست در توییتر  توسط همکاران علمی بررسی شده است.

بر اساس نظرسنجی موسسه پژوهشی [16]RoRI در سال 2021، واکنش و آرای علمی محققان نسبت به نوشته‌های پیش از چاپ 673 دانشمند درباره کووید 19، از طریق ایمیل (65 درصد) دو برابر رسانه‌های اجتماعی (30 درصد) است و این آمار نشان می‌دهد دانشمندانی که برای نقد مقاله‌ها از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند از منظر حرفه‌ای مورد توجه قرار نمی‌گیرند. بسیاری از دانشمندان نیز در رزومه خود به توییت‌های خود اشاره‌ای نمی‌کنند و صرفاً مقالات ژورنالی‌شان را فهرست می‌کنند؛ ضمن اینکه افرادی که علناً یافته‌ها را به چالش می‌کشند و از آنها انتقاد می‌کنند ممکن است در معرض مشکلات شغلی نیز قرار بگیرند. به هرحال نام یک داور نشریه علمی معمولاً ناشناس می‌ماند، اما در توییت‌های دانشگاهی نام افراد درج می‌شود.

تحقیقات کنونی درباره توئیت نشان می‌دهد که دانشمندان اغلب برای دیده شنیدن در رسانه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند. برای مثال، براساس یک مطالعه، توییت‌هایی که با مقالات علمی پیوند دارند معمولا خواهان کمتری دارند. یک مقاله علمی در سال 2021 هم می‌گوید که از 1.1 میلیون توییت درباره مقالات علمی منتشرشده قبل از همه‌گیری کرونا، نیمی از آنها هیچ کلیکی برای بازدید نداشته‌اند و مابقی نیز فقط یک یا دو مورد را جذب کرده‌اند. تحقیقات دیگر هم حاکی از آن است که توییت دانشمندان پیش از اینکه به دست افراد غیرمتخصص برسد، باید تعداد زیادی از دنبال‌کنندگان انتقادی توییتر را جذب کند. بر اساس تحقیقات استفانی هاستین،[17] دانشمند حوزه اطلاعات از دانشگاه اتاوا و همکارانش، اگر محققان به جای توییت مقاله خود، مقالات خبری را که به یک مقاله علمی اشاره دارند، توییت کنند، ممکن است موفقیت بیشتری برای گرفتن ارتباط با غیردانشمندان در توییتر داشته باشند. چنین مطالعاتی طلایه‌دار تلاش‌های نوین علمی برای بررسی نقش توییتر در ارتباطات علمی هستند.

طبق یافته‌های یک مطالعه‌ علمی که در سال 2020 منتشر شد، برخی از حساب‌های توییتری که پیام‌های ضد واکسن را منتشر می‌کنند، به همان میزان هم مقالات علمی طرفدار واکسن را توییت می‌کنند. بنابراین درک بهتر رفتار این حساب‌های توییتری می‌تواند به سیاست‌گذاری دانشمندان برای تعامل با آنها و دریافت دلایل ارائه نادرست آنها از حقایق و نیز درک اینکه چرا پست‌های آنها جلب توجه می‌کند کمک کند.

با کاهش همه‌گیری کرونا، این سوال برای دانشمندان و محققان پیش می‌آید که آیا این پلتفرم می‌تواند تحقیقات یا حرفه آنها را پیش ببرد یا خیر. شواهد در این باره گوناگون است.  مطالعات کاستاس کومسانا[18] و همکاران از دانشگاه لیدن ارتباط اندکی بین توجه یک نشریه به رسانه‌های اجتماعی و تعداد استنادهای علمی آن (چه قبل از همه‌گیری و چه در طول آن) می‌یابد.

امروزه بسیاری از دانشگاه‌ها فعالیت‌های عمومی دانشمندان را نیز در ارزیابی‌های حرفه‌ای در نظر می‌گیرند، اما درباره نقش رسانه‌های اجتماعی در این باب اتفاق نظر وجود ندارد. با این حال، هاستاین پیشنهاد می‌کند که دانشمندان به ارائه معیارهای استراتژیکی برای فعالیت در توییتر یا سایر رسانه‌های اجتماعی جهت برجسته کردن مقالاتی که برای مخاطبان غیردانشگاهی اهمیت دارند، بیندیشند. کاستاس کومسانا نیز عقیده دارد که حتی اگر معیارهای رسانه‌های اجتماعی نتوانند جایگزین استنادها و داوری‌ها برای سنجش کیفیت علمی شوند، اقدامات جدید رسانه‌ای می‌تواند به عنوان مکملی برای درک شدن محققان، جلوگیری از نادیده گرفته شدن آنها یا رفع سوءتفاهم‌ها درباره کارشان عمل کند.

نکاتی برای مبتدیان توییتر

 از آنجا که محققان بسیاری برای برقراری ارتباط با همکاران و مردم به توییتر روی می‌آورند، مطالعات دانشگاهی و دیگر تحلیل‌ها به شناسایی شیوه‌های و روندهای توییت برای جذب مخاطبان به خود پرداخته‌اند. در اینجا به چند نکته درین باره اشاره می‌شود:

- به طور مرتب توییت کنید. کاربرانی که توییت بیشتری می‌کنند، دنبال‌کننده‌های بیشتری نیز  جذب می‌کنند.

 - تصاویری از نمودارها یا جدول‌های مقالات را در توییت خود قرار دهید.

- درباب کنفرانس‌هایی که در آن شرکت می‌کنید با استفاده از هشتگ کنفرانس توییت کنید.

 - برای ارتباط گرفتن با افراد غیرمتخصص از به کار بردن اصطلاحات تخصصی خودداری کنید یا آنها را توضیح دهید. به سوالات مطرح شده با حسن نیت پاسخ دهید. حداقل به 1000 دنبال‌کننده توجه کنید. طبق یک مطالعه روی بوم‌شناسان این کار باعث می‌شود محققان و دانشمندان به افراد غیرمتخخص و عادی هم دسترسی بیابند.

 - طناز باشید. اریک توپول، زیست‌شناس، که بیشترین بازتوییت را درباره مقالات علمی مربوط به کووید 19 دارد،  کاریکاتورهایی با موضوع همه‌گیری را نیز توییت‌ می‌کند.

- لینک مقالات علمی را قبل از نظر دادن درباره آنها توییت نکنید. نظرها می‌توانند به ارزش مقالات بیفزایند.

-گروه‌های دانشگاهی را با ارائه آموزش‌های استفاده از توییتر تشویق کنید و به تنظیم  دستورالعمل‌هایی درباره استفاده از توییتر بپردازید زیرا در بسیاری از دانشگاه‌ها فقدان این دستورالعمل‌ها را شاهدیم.

منبع:

https://www.science.org/content/article/twitter-transformed-science-communication-pandemic-will-last