- امید محمدیان پهلوان
- 1402-03-21 12:08:00
- کد مطلب : 4131
فضای اینترنت تنها به فضایی که در دسترس عموم قرار دارد، خلاصه نمی‌شود. اینترنت در اصل قسمت تاریکی و پنهانی دیگری دارد که «وب پنهان» نام دارد. دسترسی به این فضا برای همه کاربران شبکه اینترنت جهانی ممکن نیست. این فضا می‌تواند محل اقدامات غیرقانونی باشد. اطلاعات رد وبدل شده در این فضا، به صورت رمزگذاری‌شده و ناشناس انجام می‌شود. شناخت این فضا در کنار نقش رمزارزها که معروف‌ترین آنها، بیت‌کوین است و امروزه به یکی از جنبه‌های مهم ارتباطات و مبادلات بشری تبدیل شده، اهمیت دارد.
به طور کلی می‌توان فضای وب جهانی را به سه قسمت اصلی تقسیم کرد:
1.«وب سطحی» و معادل انگلیسی آن (Surface web) است. این قسمت اینترنت در اصل همان قسمتی است که ما با آن روزانه سروکار داریم. وب سطحی قسمتی از اینترنت و وب‌سایت‌هایی است که توسط موتورهای جست‌وجوی معروف و استاندارد اینترنتی مانند گوگول، یاهو و ... قابل ردیابی و نمایش هستند. به عبارتی هر وب‌سایتی که ساخته می‌شود باید در این موتورهای جست‌وجو خود را ثبت‌نام کند تا به کاربران عمومی نمایش داده شود. محتوای این وب‌سایت‌ها برای عموم کاربران در دسترس است و نیازی به داشتن حساب کاربری برای دسترسی به محتوای این وب‌سایت‌ها وجود ندارد.
2. «وب پنهان» یا «وب عمیق» با معادل انگلیسی (Deep Web). در قسمت قبل اشاره شد که برای دسترسی به محتوای بسیاری از وب‌سایت‌ها نیازی به ساخت و داشتن حساب کاربری خاصی وجود ندارد. اما این وضعیت برای تمامی وب‌سایت‌ها صدق نمی‌کند. به عنوان نمونه، سایت دانشگاهی را در نظر بگیرید که برای نمایش برخی از محتواهای وب‌سایت و همچنین ارائه خدمات به جامعه دانشگاهی خود، ناچار است که کاربران خود را مکلّف به داشتن حساب کاربری و ثبت‌نام در وب‌سایت کند.
به عبارتی، محتوای درون حساب‌کاربری یک دانشجو مانند اطلاعات شخصی آن، ریزنمرات و زمان‌بندی کلاس‌هایش نباید در دسترس عموم و سایر کاربران اینترنتی قرار بگیرد. این یک نمونه ساده و ابتدایی از فضای وب پنهان است. دراینجا اطلاعات شخصی یک عضو دانشگاهی از موتورهای جست‌وجو پنهان مانده و هرکسی نمی‌تواند و نباید به آن دسترسی داشته باشد.
همچنین فضای وب پنهان شامل وب‌سایت‌هایی می‌شود که سایت‌های خود را در موتورهای جست‌وجو استاندارد و معروف مثل گوگل، یاهو، بینگ و .. ثبت نکردند و یک کاربر عادی با مراجعه به مرورگرهای رایج مثل گوگل‌کروم، موزیلا فایرفاکس و ... و با استفاده از موتورهای جست‌وجوی مطرح، نه تنها نمی‌تواند محتوای درون آن وب‌سایت‌ها را ببیند بلکه اساساً توسط مرورگرها و موتورهای جست‌وجوی اینترنتی مذکور شناسایی و نمایش داده نمی‌شوند.
مثال سایت دانشگاه را مجدداً در نظر بگیرید؛ می‌توان این مثال را گسترش داد. به عبارتی، بسیاری از ادارات، سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌ها و یا حتی شرکت‌های بزرگ با یکدیگر ارتباطات و مبادلات بسیاری دارند که باید محتوای آنها پنهان بوده و در دسترس عموم قرار نگیرد. علاوه بر اینکه خود آنها هم مکاتبات و اطلاعات درون سازمانی دارند که باید از دسترس عموم پنهان بوده و در عین حال ناچاراً با استفاده از اینترنت تبادل اطلاعات می‌کنند. یعنی اطلاعاتی در اینترنت بارگذاری می‌کنند که در عین حال نباید سایر کاربران اینترنت جهانی به آن اطلاعات دسترسی داشته باشند. این اطلاعات در فضای وب پنهان یا وب عمیق قرار می‌گیرد.
نوع دیگری از محتوا که در فضای وب پنهان وجود دارد عبارت است از فراداده‌ها. فراداده‌ها با معادل انگلیسی آن (Metadata)، داده‌ای درباره داده‌ای دیگر است. به عنوان نمونه، در کتابداری، برگه فراداده شامل اطلاعاتی نظیر نام‌نویسنده کتاب، تاریخ چاپ، تعداد صفحات و .. کتاب می‌شود. در فضای رایانه‌ای نیز فرداده شامل اطلاعاتی از جزئیات اصلی و تشکیل‌دهنده یک داده به‌حساب می‌آید. مثلاً وقتی با یک دوربین دیجیتال یک عکس می‌گیریم، علاوه بر داده تصویری، داده متنی هم به عکس اضافه می‌شود که شامل مدل دوربین، تاریخ عکس و .. می‌شود. این داده متنی یک نوع فرادادهِ عکس دیجیتال به عنوان یک داده (عکس دیجیتال=داده) به‌حساب می‌آید.
با توصیفی که تا اینجا از فضای وب پنهان شد، می‌توان درک کرد که این بخشِ مفید و غیرقابل اجتناب فضای اینترنت و برای حراست از اطلاعات و حریم شخصی افراد است. اما همین فضا محرک و انگیزه‌ای برای سرقت اطلاعات حساس توسط هکرها است و همین موضوع شروع فضای تاریک‌تر وب پنهان است. در اصل خود فضای وب پنهان قسمت دیگری که با نام «وب تاریک» با معادل انگلیسی (Dark Web) دارد. به طورکلی در قسمت‌های وب پنهان و وب تاریک، اقدامات مجرمانه از هک و فروش اطلاعات شخصی و حساس افراد و سازمان‌ها تا خرید و فروش اقلام غیرمجاز مثل مواد مخدر، محتواهای جنسی غیرقانونی و ... انجام می‌شود. در قسمت بعدی به فضای وب تاریک می‌پردازیم.
3. «وب تاریک» معادل (Dark Web): «وب تاریک» که «وب نامرئی» هم نام دارد، در اصل در ادامه همان فضای گسترده «وب پنهان» است. در وب پنهان و بیشتر در وب تاریک، وب‌سایت‌ها و محتواهایی وجود دارد که می‌بایست برای دسترسی به آنها از چندین مرحله رمزگذاری عبور کرد. یعنی علاوه بر آنکه خود کاربر به شکل پنهان و با آی‌پی مخفی و رمزگذاری شده وارد فضای وب تاریک شده، محتواهای مورد نظرش نیز با چندین مرحله رمزگذاری و عبور از هر کدام آنها، بارگذاری و یا دریافت می‌شود. از این جهت است که این فضای وب را تاریک و نامرئی می‌گویند و در اصل قسمت کاربردی خلافکاران و قانون‌گریزان است. در وبِ تاریک؛ معاملات، تبادل اطلاعات و قول و قرارهای فی مابین که همگی در زمینه غیرقانونی و برای اعمال مجرمانه هستند، به شکل رمزگذاری‌شده انجام می‌شوند. برای اینکه با فضاهای مذکور بهتر آشنا شویم بهتر است که مثال کوه یخ را مرور کنیم.
یک کوه یخ در اقیانوس را در نظر بگیرید، بخش عمده کوه یخ در زیر آب قرار دارد و سطح قلّه آن بیرون است. این قسمت سطحی و قلّه، همان فضای اینترنت سطحی یا (Surface web) است که تنها 4 درصد اینترنت را تشکیل می‌دهد. یعنی عمده کاربران اینترنت جهانی، تنها با 4 درصد فضای کلی آن، روزانه سروکار دارند.
قسمت بعدی و میانه کوه یخ بیشترین بخش را تشکیل داده و در حدود بیش از 90 درصد فضای اینترنت را ساخته است. این بخش همان «وب عمیق» است که شامل محتواهای پنهان سایت‌های معمولی تا سایت‌های ثبت نشده در موتورهای جست‌وجو استاندارد معروف و همچنین شامل میزان عظیمی از داده‌ها و فراداده‌ها مربوط به اطلاعات شخصی و حساس افراد و ارگان‌ها است.
در نهایت قسمت زیرین، قسمت «وب تاریک» است. اعمال نظارت بر قسمت‌های وب پنهان و تاریک کار سختی است و مانند شنود و ردیابی تماس‌های تلفنی محلی نیست. حجم زیاد داده‌های موجود در فضای اینترنت، اولاً فضای بسیار متراکم و انبوهی را در اینترنت ایجاد کرده و همچنین عمده اطلاعات نهفته در این قسمت‌ها همگی رمزگذاری چندباره شده‌اند. نکته مهم درباره فضاهای وب عمیق و وب نامرئی (تاریک) ورود و فعالیت افراد به شکل ناشناس و با آی‌پی‌های مخفی و رمزگذاری شده‌است.
نکته مهم این است که به علت جرم‌خیز بودن و خطرناک بودن فضای اینترنت پنهان و تاریک، حتما افراد حتی غیرمجرم هم باید به شکل ناشناس وارد این فضا شوند چرا که در غیر اینصورت، عواقب غیرقابل پیش‌بینی زندگی آنها را تحت خطر قرار می‌دهد.
نکته دیگری که باید در نظر داشت که در بسیاری از متون عباراتی چون وب پنهان، وب تاریک، وب عمیق و حتی وب مات وجود دارد که آنها معادل هم گرفته می‌شوند. ولی تمام این عبارات به یک فضای واحد در اینترنت اطلاق نمی‌شود و با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. ضمن آنکه همچنان یک تعریف کامل و جامع از اینترنت پنهان وجود ندارد ولی به طورکلی هر قسمت از اینترنت که از طریق موتورهای جست‌وجوی متعارف قابل بازیابی نبوده و اطلاعات آن در دسترس نیست را اینترنت پنهان می‌گویند. این پنهان شدن اطلاعات ممکن است به «هر دلیلی» رخ دهد. به همین خاطر با انواع پنهان‌شدگی اطلاعات مواجه هستیم و فضای اینترنت پنهان به نواحی با ویژگی‌های مختلف قابل تفکیک است. اینترنت پنهان یک مفهوم گسترده و چند بعدی است. در ادامه تصویر کوه یخ را ببینید.
فروشگاه سیلکرود (جاده ابریشم) و معادل انگلیسی (Silk Road)، یک فروشگاه در دلِ وب تاریک بود که اولین نمونه کاربردِ بیت‌کوین در وب تاریک است. فروشگاه سیلکرود، که به اصطلاح آمازون مواد مخدر نام داشت، توسط راس ویلیام اولبریک ساخته شده بود. این جوان تگزاسی که هم اکنون 37 ساله است و به حکم دو بار حبس ابد و 40 سال حبس بدون امکان عفو، در زندان عمر خود را سپری می‌کند، در سال 2013، زمانی که پشت لپ‌تاپ خود، در کتابخانه دانشگاه نشسته و در حال چت کردن بود، توسط پلیس اف‌بی‌ای بازداشت شد. او فارغ‌التحصیل فیزیک در دانشگاه‌های دالاس تگزاس و ایالتی پنسیلوانیا است. سیلکرود به‌عنوان یکی از بزرگترین فروشگاه‌های مواد مخدر توسط او اداره می‌شد و به کاربران خود امکان پرداخت خدمات از طریق بیت‌کوین را ارائه کرده بود. پرداخت از طریق بیت‌کوین این امکان را به کاربران داده بود که خرید و فروش انواع مواد مخدر را به شکل ناشناس و مخفیانه انجام دهند.
در حقیقت بیت‌کوین و سایر رمزارزها یک سرویس پرداخت بدون واسطه را فراهم کرده‌اند. یعنی تبادلاتی که حامل ارزشی مادی است و این جابه‌جایی‌ها و تبادلات که باید ارزش مادی آن پرداخت شود، بدون واسطه‌هایی متمرکزی مانند بانک‌ها و پول‌های فیزیکی و رسمی یک کشور انجام می‌شود. در پرداخت با بیت‌کوین، دیگر نیازی به احراز و تایید هویت فرد پرداخت‌کننده و دریافت‌کننده پول وجود ندارد. اما این امکان، چیزی از اصل تراکنش‌های مالی و ضبط سوابق آن کم نمی‌کند. سابقه تراکنش‌های مالی بیت‌کوین کاربران در همان زنجیره‌های بلوکی که اشاره شد، ثبت و ضبط می شوند. در این حالت پلیس با دسترسی به سابقه تراکنش‌ها در همان زنجیره‌های بلوکی یا بلاک‌چین‌ها، کافی است دو طرف تراکنش را شناسایی کند.
سیلکرود به کاربران خود سرویسی به نام «تامبلر» (tumbler) ارائه داده بود که از طریق آن می‌توانستند بیت‌کوین‌ها از طریق چندین کیف پول واسطه جابه‌جا کنند تا مبدأ پول را پنهان کنند. اما در نهایت ادعا شده که کار ردیابی پول‌های مبادله شده بین کاربران سایت و کیف پول موجود در لپ تاپ اولبریک برای پلیس کار ساده‌ای بود و به‌عنوان یکی از ادله‌های محکم پلیس به منظور محاکمه اولبریک بود. البته کاملاً مشخص نیست که آیا اولبریک خودش از این سرویس استفاده کرده یا اینکه اساساً سرویس مذکور به او کمکی نکرده بود.
در نهایت، وجود فضای وب پنهان و وب تاریک، به دلیل استفاده ضروری از اینترنت و همچنین حفاظت از اطلاعاتی حساس و شخصی محیطی اجتناب‌ناپذیر و البته نیازمند به نظارت است. بحث نظارت بر فضای گسترده اینترنت به‌منظور مقابله با تبه‌کاران و خلافکاران چالش‌های بزرگی به‌خصوص از جنبه حقوقی را برای آزادی اطلاعات و حریم شخصی دیگر کاربران اینترنت جهانی به‌وجود می‌آورد. در عملیات دولت‌ها برای رصد قانون‌شکنان، تروریست‌ها یا باندهای مواد مخدر ممکن است افرادی رصد و شنود شوند که لزوماً خلافکار نیستند. به هرحال هرچقدر به منظور پاسداشت حریم شخصی افراد، دولت‌ها نظارت خود بر فضای وب پنهان کمتر و مشروط به الزامات حقوقی دست‌وپا گیر کنند، بهشتی امن‌تر برای خلافکاران فراهم می‌آید که به دور از چشم ناظران اقدامات مجرمانه خود را در فضایی مخفی در میان انبوهی از داده‌ها و به شکلی ناشناس و رمزگذاری شده انجام دهند. از جمله بزرگترین چالش‌های معروف در زمینه نظارت بر اینترنت، مربوط به افشاگری‌های تاریخی ادوارد اسنودن می‌شود.
اسنودن که از کارمندان سابق سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا بود، در سال 2013، از عملیات بزرگ «جاسوسی و مراقبت گسترده جهانی» و پریزم پرده برداشت. در یک نمونه، یک سند فوق سری را در اختیار روزنامه گاردین قرار داده بود که اختیار قانونی سازمان امنیت ملی ایالات متحده آمریکا بدون نیاز به حکم قضایی، به منظور جاسوسی از «ایمیل‌ها»، «پیامک‌ها» و «مکالمات تلفنی» شهروندان آمریکایی بر همگان را آشکار کرد. همچنین اسنودن در خصوص سامانه محرمانه «ایکس‌کی‌اسکور» اطلاعاتی را ارائه داده است. سامانه ایکس‌کی‌اسکور یک سامانه پیچیده است که بنا به ادعای اسنودون امکان نظارت گسترده تقریباً نامحدود بر هر کس در هر جای جهان را می‌دهد. البته کارشناسان هم درخصوص توانایی این سیستم، نظری واحد ندارند. همچنین آژانس امنیت ملی ایالات متحده آمریکا هم ادعا دارد که استفاده از این برنامه، محدود است. در آخر، برای حل این چالش‌ها همچنان راه درازی وجود دارد که قوانین محکم، شفاف و دقیقی برای هم امکان نظارت و ردگیری خلافکاران فراهم باشد و هم دولت‌ها خارج از صلاحیت‌های خود سوءاستفاده نکنند.
منابع:
ارزدیجیتال. (1396, آذر 25). سیلک رود (Silk Road)؛ به آمازون مواد مخدر خوش آمدید! بازیابی از ارزدیجیتال: https://arzdigital.com/welcome-to-amazon-drug/
منصوریان, ی. (1383). اینترنت پنهان و منابع اطلاعاتی نهفته در اعماق نامرئی شبکة جهان گستر وب . کتابداری و اطلاع رسانی, 1-25.
ویراساینس. (1398, آبان 01). وب تاریک: در دنیای اینترنت پنهان چه میگذرد؟. بازیابی از ویراساینس:
/وب-تاریک-در-دنیای-اینترنت-پنهان-چه-میگذرد/ https://www.virascience.com/post