در فضای رسانه‌ای کشور، مدت‌هاست که این سوژه محل توجه و گفتگوست که وضعیت دین‌داری ایران پس از انقلاب به چه سمت و سویی رفته است؟ آیا سطح دینداری ارتقاء پیدا کرده و یا رو به افول نهاده است. هرکس بر اساس تعریف خود از دین، پاسخی به این سؤال می‌دهد. اما به ناچار برای توافق بر موضوع لازم است دین‌داری در سطوح و لایه‌های مختلف، تعریف و سنجش شود.

بیان مسئله و طرح موضوع:
در جامعه ما، محبت و ارادت به معصومین(ع) به عنوان پیشــوایان دین از قوی ترین دلالت های دینداری محسوب می‌شود. یکی از اصلی‌ترین و بارزترین نشانه‌های دینداری‌، مشارکت در مناسبت‌ها و مناسک دینی است که شاید برجسته‌ترین و فراگیرترین آن، شرکت در عزاداری‌های محرم و صفر است. چرا که افراد در این ایام معمولاً به واســطه غلبه فضای مناسکی در جامعه و ظهور پررنگ نمادهای عاشــورایی در اجتماعات، تحت تأثیر این نمادها احســاس معنویت بیشتری نسبت به ایام دیگر دارند و بیشتر به مفاهیم مقدس می‌اندیشند. بر اساس همین موضوع و دغدغه، مرکز پژوهش همشهری، با توجه به اهمیت ماه محرم و برپایی مجلس عزاداری امام حسین، نظرات مردم را درباره عزاداری در این ماه جویا شده است. این پژوهش به بررسی میزان و شیوه‌های مشارکت شهروندان تهرانی در عزاداری محرم پرداخته است.

کلیات و روش پژوهش:
این نظرسنجی به روش پیمایش تلفنی و با استفاده از نمونه‌گيري تصادفي و طبقه‌بندی شده، در قالب مصاحبه با 822 نفر از شهروندان تهراني بالاي 18 سال در تاريخ‌هاي 26 تیر تا 2 مرداد ماه 1402 انجام شده است. در این گزارش با بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به بخشی از نظرات مردم جامعه در مورد میزان مشارکت و شیوه‌های عزاداری آنها در ماه محرم دست پیدا کنیم.

پیشینه پژوهش
- محمد قدیر دانش در پژوهشی با عنوان: 'چگونگی اثرگذاری عزاداری حسینی در زنده نگهداشتن دین' ابعاد و چگونگی این اثرگذاری را با نگاه جامعه‌شناختی و روش تحلیلی تبیین می‌کند. طبق یافته‌های این پژوهش، مجالس حسینی از چند جهت در تقویت دین تأثیرگذار است. این مجالس از یک‌سو، با ایجاد هم‌بستگی اجتماعی، الگودهی، ایجاد فضای معنوی، شکل‌دهی به مراکز دینی ـ فرهنگی و تقویت عواطف و احساسات دینی و... جامعه دینی را نیرومند و پویا می‌سازد. از سوی دیگر با نشر معارف الهی، فرهنگ دینی را استمرار می‌بخشد و به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند و با احیای ارزش‌های دینی ـ همانند تولی، تبری، ترویج فرهنگ جهاد و شهادت‌طلبی ـ پایداری دین را بیمه می‌نماید. حاصل مجموع این کارکردها، زنده نگهداشتن دین و تقویت آن است. هدف این پژوهش از یک‌سو آشکارسازی نقش بی‌مانند عزاداری در احیای دین است که حکمت و کارکرد آن به شمار می‌آید و از سوی دیگر، جلب توجه بیشتر متولیان عزاداری و مبلغان به ظرفیت‌های موجود در آن است. (پایگاه خبری، تحلیلی آرمان هیات-1395)
- محمد حسین‌خانی و محمد که فلاح در پژوهشی با عنوان:  اثربخشی حضور در مراسم دهه ی اول محرم بر سطح دینداری عزاداران(1393)، با تأکید بر این که عزاداری محرم یک رفتار فرهنگی است که بر دیگر رفتارها ازجمله دینداری به عنوان مقوله اجتماعی تأثیر دارد، در این پژوهش به بررسی میزان اثربخشی عزاداری محرم در سطح دینداری دانشجویان دختر و پسر دانشگاه آزاد اسلامی واحد نظرآباد، سال تحصیلی 92-91 با استفاده از روش نیمه تجربی پرداخته است. گروه نمونه این پژوهش، 90 نفر (52 مرد، 38 زن) به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. نتایج نشان دادند که نمره دینداری دانشجویان در پس آزمون نسبت، به نمره پیش آزمون به طور معنادار بیشتر بود. این تفاوت معنادار در خرده آزمون های جهت‌گیری مذهبی نیز مشاهده گردید. همچنین نمره آزمودنی های مؤنث بیشتر از آزمودنی های مذکر بود. می‌توان گفت مناسک در دینداری دانشجویان، به ویژه دانشجویان دختر تأثیر داشته است.
- «جلوه‌های نمادین عزاداری ماه محرم در مناطق مختلف ایران»، عنوان مقاله‌ علمی پژوهشی است که علی آنی‌زاده (1389) در مجله فرهنگ مردم ایران منتشر کرده است، او ضمن توصیف این که نشانه‌های نمادین مذهبی در ایران، در باورهای باطنی و اعتقادات دینی مردم ریشه دارنـد، می‌نویسد: سوگ‌یادهای مذهبی ، از پرجلوه‌ترین نشانه‌های نمادین معنوی در ایران هستند که همواره با نوعی نمایش آیینی همراه بوده‌اند. رسانة ملی با نمایش سوگواری‌های مذهبی، نقش مهمی در تقویـت ارزش‌هـای اسـلامی و جانمایه‌های اعتقادی مردم مناطق مختلف ایران دارد. در این میان، بازنمایی رسـانه‌ای و تحلیـل و بررسی ژرفانگر نمادپردازی‌ها و شبیه‌سازی‌های عزاداری مـاه محـرم، بـه تحکـیم عقلانـی و خردورزانه باورهای عاشورایی مردم کمک بـه سـزایی خواهـد کـرد و ایـن رسـالت ، بـا تعمـق صاحبنظران در کنه معانی ابزارها، شخصـیت‌هـا و اسـباب و آلات و بـویژه اشـعار، رفتارهـا و مفاهیم عاشورایی در رسانه حاصل خواهد شد. در این بازنمایی می‌توان از شیوه‌های بیان خـود نمادها یعنی تمثال (تصویر)، نمایه (علی ) و سمبل (قراردادی) استمداد طلبید.

یافته‌های تحقیق
به نظر شما عزاداری‌های محرم چقدر در بین مردم رواج دارد؟
85 درصد از شهروندان تهرانی (زیاد و تاحدی) معتقدند که عزاداری‌های محرم در بین مردم رواج دارد  و تنها 15 درصد از شهروندان در حال حاضر میزان رواج عزاداری ها را کم می‌دانند.

• بین جنسیت و میزان رواج عزاداری محرم در جامعه رابطه معناداری وجود دارد. زنان بیشتر از مردان معتقدند که عزاداری‌های محرم در جامعه رواج دارد. ( 89 درصد در مقابل  درصد81 )

• بین سن و میزان رواج عزاداری محرم در جامعه رابطه معناداری وجود دارد. هر چه سن بالاتر می رود بیشتر معتقدند که عزاداری‌های محرم رواج زیادی در جامعه دارد. (18 تا 29 سال، 78 درصد - 30 تا49 سال، 85 درصد و بالای 50 سال، 87 درصد

 
شیوه های مشارکت در عزاداری محرم

• 85 درصد از پاسخگویان در هیئت ها، مساجد و جلسات عزاداری شرکت می‌کنند.
• 83 درصد از پاسخگویان به صورت شخصی عزاداری می‌کنند، مانند خواندن دعا و زیارت، نصب پرچم و کتیبه
• 80 درصد از پاسخگویان با تماشای برنامه‌های محرمی رادیو و تلویزیون در عزاداری مشارکت می‌کنند.
• 75 درصد از پاسخگویان به دسته روی های خیابانی و شرکت در ایستگاه های صلواتی علاقه دارند
• 68 درصد از پاسخگویان از طریق برنامه‌های محرمی اینترنت و شبکه‌های مجازی عزاداری می‌کنند.
• 61 درصد از پاسخگویان علاقه به شرکت مراسم های تعزیه و شبیه خوانی دارند.

نذری دادن و نذری گرفتن
87 درصد از پاسخگویان اهل نذری دادن و نذری گرفتن هستند.
از میان پاسخگویان زنان بیشتر از مردان اهل نذری دادن و نذری گرفتن بودند (92 درصد در مقابل 81 درصد)
 

آیا اهل نذری دادن و نذری گرفتن هستید؟	فراوانی	درصد
بله	714	87%
خیر	108	13%
جمع	822	100

آیا در محرم (تاسوعا - عاشورا) مشکی می‌پوشید؟
83 درصد از پاسخگویان در ماه محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا مشکی می‌پوشند.
زنان بیشتر از مردان اعلام کردند که در محرم لباس مشکی می پوشند. (88 درصد در مقابل 78 درصد)
 

آیا در ایام محرم (تاسوعا و عاشورا) مشکی می‌پوشید؟	فراوانی	درصد
بله	681	83%
خیر	108	17%
جمع	822	100

 
نقش عزاداری‌های محرم در معنوی‌تر شدن جامعه
78 درصد از شهروندان تهرانی (زیاد و تاحدی) عزاداری‌های محرم را در معنوی‌تر شدن جامعه موثر می‌دانند. 16 درصد نقش عزاداری‌های محرم را کم اعلام کردند و تنها 6 درصد از پاسخگویان معتقدند عزاداری‌های محرم تاثیری در معنوی تر شدن جامعه ندارد.
زنان بیشتر از مردان معتقد بودند که عزاداری های محرم در معنوی تر شدن جامعه نقش زیادی دارد.(82 درصد در مقابل 74 درصد)
 

تاثیر عزاداری‌های محرم در معنوی‌تر شدن جامعه	فراوانی	درصد
زیاد	439	53%
تا حدی	203	25%
کم	31	16%
اصلا	49	6%
جمع	822	100

 

اهمیت آشنا کردن فرزندان با امام‌حسین و فرهنگ عاشورا
88 درصد از پاسخگویان (زیاد و تاحدی) معتقدند باید فرزندان را با امام حسین و فرهنگ عاشورا آشنا کرد. 10 درصد از پاسخگویان اهمیت این موضوع را کم  و تنها 2 درصد مخالفت کرده اند.
زنان بیشتر از مردان از مردان اعلام کردند که باید فرزندان را با فرهنگ عاشورا آشنا کرد. (93 درصد در مقابل 83 درصد)
 

اهمیت آشنا کردن فرزندان را با امام حسین و فرهنگ عاشورا	فراوانی	درصد
زیاد	526	64%
تا حدی	199	24%
کم	78	10%
اصلا	19	2%
جمع	822	100

 

سن پاسخگویان
49 درصد از پاسخگويان در اين تحقيق در گروه سني 30 تا 49 سال و 86 درصد دیگر 50 سال به بالا بوده‌اند. 13 درصد نیز در گروه سنی 18 تا 29 سال قرار داشتند.

تحصیلات پاسخگویان
در اين تحقيق، 51 درصد از پاسخگويان تحصيلات دانشگاهی و 46 درصد تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم داشتند.

وضعیت تاهل پاسخگویان
در اين تحقيق، 76 درصد از پاسخگويان متاهل و 24 درصد مجرد بوده‌اند.

جمع‌بندی نظرسنجی:

• 85 درصد از شهروندان تهرانی (زیاد و تاحدی) معتقدند که عزاداری‌های محرم در بین مردم رواج دارد .
• 85 درصد از پاسخگویان در هیئت‌ها، مساجد و جلسات عزاداری شرکت می‌کنند.
• 83 درصد از پاسخگویان به صورت شخصی عزاداری می‌کنند مانند خواندن دعا و زیارت، نصب پرچم و کتیبه
• 80 درصد از پاسخگویان با تماشای برنامه‌های محرمی رادیو و تلویزیون در عزاداری مشارکت می‌کنند.
• 75 درصد از پاسخگویان به دسته روی های خیابانی و شرکت در ایستگاه های صلواتی علاقه دارند
• 68 درصد از پاسخگویان از طریق برنامه‌های محرمی اینترنت و شبکه‌های مجازی عزاداری می‌کنند.
• 61 درصد از پاسخگویان علاقه به شرکت در مراسم های تعزیه و شبیه خوانی دارند.
• 87 درصد از پاسخگویان اهل نذری دادن و نذری گرفتن هستند.
• 83 درصد از پاسخگویان در ماه محرم به ویژه تاسوعا و عاشورا مشکی می‌پوشند.
• 78 درصد از شهروندان تهرانی (زیاد و تاحدی) عزاداری‌های محرم را در معنوی‌تر شدن جامعه موثر می‌دانند.
• 88 درصد از پاسخگویان (زیاد و تاحدی) معتقدند باید فرزندان را با امام حسین و فرهنگ عاشورا آشنا کرد.
• از میان 822  نفر پاسخگو به پرسشنامه، 50 درصد مرد و 50 درصد زن بوده‌اند.
• 49 درصد از پاسخگويان در اين تحقيق در گروه سني 30 تا 49 سال و 86 درصد دیگر 50 سال به بالا بوده‌اند. 13 درصد نیز در گروه سنی 18 تا 29 سال قرار داشتند.
• 51 درصد از پاسخگويان، تحصيلات دانشگاهی و 46 درصد تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم داشتند.
• در اين تحقيق، 76 درصد از پاسخگويان متاهل و 24 درصد مجرد بوده‌اند.
• بین جنسیت و میزان رواج عزاداری محرم رابطه معناداری وجود دارد. زنان بیشتر از مردان معتقدند که عزاداری های محرم در جامعه رواج دارد. ( 89 درصد در مقابل  درصد81 )
• بین سن و میزان رواج عزاداری محرم در جامعه رابطه معناداری وجود دارد. هر چه سن بالاتر می رود بیشتر معتقدند که عزاداری های محرم رواج زیادی در جامعه دارد. (18 تا 29 سال، 78 درصد ، 30 تا49 سال 85 درصد و بالای 50 سال 87 درصد)
• از میان پاسخگویان زنان بیشتر از مردان اهل نذری دادن و نذری گرفتن بودند (92 درصد در مقابل 81 درصد)
• زنان بیشتر از مردان اعلام کردند که در محرم لباس مشکی می پوشند. (88 درصد در مقابل 78 درصد)
• زنان بیشتر از مردان معتقد بودند که عزاداری های محرم در معنوی تر شدن جامعه نقش زیادی دارد.(82 درصد در مقابل 74 درصد)
• زنان بیشتر از مردان از مردان اعلام کردند که باید فرزندان را با فرهنگ عاشورا آشنا کرد. (93 درصد در مقابل 83 درصد)