گفتمان‌های فراوانی پیرامون اربعین در رسانه‎ها شکل گرفته است که سعی می‌کند لایه‌های گوناگون این اجتماع بی‌نظیر را بازشناسی کند. همزمان رجوع به ذهنیت و خواست عمومی مردم (اعم از شرکت‌کنندگان و سایر مردم) از وجه اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوان به شناخت درست‎تر و دقیق‌تری از این اتفاق رو به رشد دست پیدا کرد. با این دغدغه مرکز پژوهش همشهری در قالب یک پیمایش علمی سعی کرده است دیدگاه شهروندان تهرانی را در این خصوص جویا شود.

بیان مسئله و طرح موضوع:
پیاده‌روی اربعین حسینی از وجوه ممتاز هجرت و انتشار پیام مظلومیت عاشورا در فرهنگ سیاسی شیعی است که به عنوان بزرگ‌ترین اجتماع انسانی جهانی با فرهنگ‌های متنوع برگزار می‌شود. این اجتماع با شکوه مذهبی افزون بر دارا بودن وجوه ممتاز شیعی، واجد پیام‌های عمیق سیاسی و اجتماعی برای جهان اسلام است. یکی از راه‌های بررسی وجوه سیاسی اجتماعی این رویداد، مطالعه‌‌ آن در بستر سنجش آراء و افکار شرکت‌کنندگان در این مراسم است؛ و البته به طور همزمان می‌توان به سراغ آراء و تفکرات همه اقشار جامعه رفت که به نوعی با این پدیده در ارتباط و یا تعامل هستند.
بسیاری از رفتارهای جمعی و تحرکات اجتماعی، در حکم علل پیشتاز و مؤثر در هویت‌سازی ملل است؛ از جمله این عناصر می‌توان به لایه‌های پیدا و پنهان هویت دینی در جامعه اشاره کرد. یکی از نشانه‌های هویت دینی در ایران جایگاه واقعه‌ی کربلا و کارکردهای آیینی دینی آن است که در ذهن و ضمیر شیعیان، دارای اعتبار و حجیت می‌باشد. در همین راستا پدیدة «پیاده‌روی اربعین» به عنوان نشانه‌ای از هویت فرهنگی، به شکل تازه‌ای بروز یافته است. بنابراین بازشناسی و واکاوی‌های حضور قدرتمند شیعیان در شکل‌گیری گفتمان عاشورایی هویتمدار، در حکم مسئله‌ی اصلی این پژوهش قرار گرفته است.
بر اساس همین موضوع و دغدغه، مرکز پژوهش همشهری، با توجه به اهمیت واقعه‌ی عاشورا و اربعین حسینی، نظرات مردم را درباره کارکردهای آیین پیاده‌روی اربعین جویا شده است. این پژوهش در نقطه آغازین، وضعیت حضور یا عدم حضور پاسخگویان و یا اطرافیان آنان را در راهپیمایی اربعین مورد ارزیابی قرار داده و سپس تلاش کرده‌ است برخی کارکردهای اربعین را از منظر شهروندان تهرانی مورد ارزیابی و سنجش قرار دهد.

روش پژوهش، جامعه آماری و حجم نمونه:
جامعه‌ آماری این پژوهش شهروندان تهرانی بالای 18 سال هستند. این نظرسنجی به روش پیمایش تلفنی و با استفاده از نمونه‌گيري تصادفي و طبقه‌بندی شده در قالب مصاحبه با 800 نفر از شهروندان تهراني در تاريخ‌هاي 5 الی 12 مرداد ماه 1402 انجام شده است.


هدف اصلی پژوهش:‌
 بررسی دیدگاه شهروندان تهرانی درباره سفرهای اربعین و کارکردهای گوناگون آن

اهداف فرعی:

• سنجش آمار پاسخگویان و اطرافیان آنان از حیث شرکت در پیاده‌روی اربعین
• وضعیت تعقیب برنامه‌های اربعین از رسانه‌ها (رادیو تلویزیون) توسط پاسخگویان
• بررسی کارکردهای گوناگون اربعین از جنبه‌های اخلاقی، دینی، امنیتی، روابط بین‌الملل، عقیدتی و معرفتی

 
یافته‌های تحقیق

جنسیت پاسخگویان
از میان 800 نفر پاسخگو به پرسشنامه، 50 درصد مرد و 50 درصد زن بوده‌اند.

سن پاسخگویان
48 درصد از پاسخگويان در اين تحقيق در گروه سني 30 تا 49 سال و 37 درصد دیگر 50 سال به بالا بوده‌اند. 15 درصد نیز در گروه سنی 18 تا 29 سال قرار داشتند.

تحصیلات پاسخگویان
در اين تحقيق، 48 درصد از پاسخگويان تحصيلات دانشگاهی و 50 درصد تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم داشتند.

وضعیت تاهل پاسخگویان
در اين تحقيق، 76 درصد از پاسخگويان متاهل و 24 درصد مجرد بوده‌اند.
 

منطقه محل سکونت پاسخگویان

منطقه محل سکونت	فراوانی	درصد
شمال تهران (مناطق 1 و 2 و 3)	138	17 %
شرق تهران (مناطق 4 و 8 و 13 و 14)	216	27 %
غرب تهران (مناطق 5 و 21 و 22)	117	15 %
مرکز تهران (مناطق 6 و 7 و 9 و 10 و 11 و 12)	140	17 %
جنوب تهران (مناطق 15 و 16 و 17 و 18 و 19 و 20)	189	24 %
جمع	800	%100

             
63 درصد از پاسخگویان اعلام کرده‌اند که در صورت موفق نشدن برای شرکت در مراسم پیاده‌روی اربعین، تمایل دارند در مراسم جاماندگان اربعین شرکت ‌کنند. از این میان، 21 درصد از پاسخگویانی که تمایل به شرکت داشتند اعلام کردند که تمایل دارند ولی امکان شرکت در مراسم جاماندگان (از میدان امام‌حسین تا حرم حضرت عبدالعظیم) را ندارند.
در مقابل 37 درصد از پاسخگویان خبر از عدم تمایل خود به شرکت در مراسم جاماندگان دادند.

• بررسی رابطه بین جنسیت و شرکت در مراسم جاماندگان سفر اربعین نشان داد که زنان (57درصد) تمایل بیشتری نسبت به مردان (43درصد) برای شرکت در پیاده‌روی جاماندگان را دارند

 

تمایل به شرکت در مراسم جاماندگان اربعین در تهران	فراوانی	درصد
تمایل دارم	334	42 %
تمایل دارم ولی امکان شرکت ندارم	165	21 %
تمایل ندارم	301	37 %
جمع	800	%100

   

• 64درصد از پاسخ‌دهدنگان موافق و یا تاحدی موافق این موضوع هستند که سفرهای اربعین به رونق سرمایه‌گذاری بیشتر در مرزها و رفع مشکلات اقتصادی و زیرساختی موجود منجر می‌شود.
• 76درصد از پاسخ‌دهندگان با موافقت کامل یا تا حدی موافق، معتقدند که سفر اربعین می‌تواند به ارتقا روابط دو ملت ایران و عراق و توسعه امنیت و تجارت کمک کند.
• 75 درصد از پاسخ‌دهندگان با این موضوع که پیاده‌روی اربعین باعث توسعه معنویت و اخلاق در جامعه می‌شود موافق و یا تا حدی موافق هستند.
• 74درصد پاسخ‌دهندگان موافق یا تاحدی موافق این موضوع هستند که دشمنان اسلام نسبت به سفر اربعین حساس‌اند و درباره آن شبهه‌افکنی می‌کنند.
• 81درصد پاسخ‌دهندگان موافق یا تاحدی موافق این موضوع هستند که در سال‌های آتی، مراسم پیاده‌روی اربعین به مرور جهانی‌تر خواهد شد.

 

5 دیدگاه شهروندان درباره دستاوردهای پیاده‌روی اربعین

میزان موافقت دیدگاه‌های شهروندان درباره پیاده‌روی اربعین	موافقم	تاحدی موافقم	مخالفم	نمیدانم	جمع
سفر پیاده‌روی اربعین منجر به سرمایه‌گذاری و رونق بیشتر در مرز دو کشور می‌شود	52 %	12 %	32 %	4 %	100%
سفر پیاده‌روی اربعین باعث تقویت روابط دو ملت ایران و عراق می‌شود	66 %	10 %	22 %	2 %	100%
پیاده‌روی اربعین می‌تواند موجب توسعه معنویت و اخلاق در جامعه شود	65 %	10 %	22 %	3 %	100%
دشمنان اسلام نسبت به پیاده‌روی اربعین حساس شده و درباره آن شبهه‌افکنی می‌کنند	66 %	8 %	20 %	6 %	100%
به مرور و در سال‌های آینده حضور در پیاده‌روی اربعین، جهانی‌تر می‌شود	74 %	7 %	15 %	4 %	100%
جمع پاسخگویان	800

خلاصه نتایج نظرسنجی:

• 70 درصد از پاسخ‌دهندگان در صورت فراهم بودن شرایط سفر، علاقه‌مند به شرکت در پیاده روی اربعین هستند.
• این نظرسنجی در بازه زمانی سفر اربعین انجام شده است، از این رو به نظر می‌رسد که بخشی از جامعه آماری این پژوهش در سفر اربعین بوده‌اند، بنابر از میان پاسخگویان  25 درصد اعلام کردند که تجربه سفر پیاده‌روی اربعین را داشته‌‌اند و 75 درصد تاکنون موفق به شرکت در مراسم پیاده‌روی اربعین نشده‌اند.
• اکثریت پاسخگویان '81 درصد' اعلام کردند که اقوام و آشنایانشان تجربه سفر اربعین را داشته‌اند.
• 71 درصد از پاسخگویان به میزان 'زیاد' و 'تاحدی' با کمک دولت به زائران پیاده‌روی اربعین موافقند.
• 63 درصد از پاسخگویان اعلام کرده‌اند که در صورت موفق نشدن برای شرکت در مراسم پیاده‌روی اربعین، تمایل دارند در مراسم جاماندگان اربعین شرکت ‌کنند. از این میان، 21 درصد از پاسخگویانی که تمایل به شرکت داشتند اعلام کردند که تمایل دارند ولی امکان شرکت در مراسم جاماندگان (از میدان امام‌حسین تا حرم حضرت عبدالعظیم) را ندارند.
• 64 درصد از شهروندان تهرانی معتقدند که پیاده روی اربعین منجر به سرمایه‌گذاری و رونق بیشتر در مرز دو کشور ایران و عراق می‌شود. (موافق و تاحدی موافق)
• 76 درصد از پاسخگویان اعلام کردند که سفر پیاده روی اربعین می‌تواند به ارتقاء روابط بین دو ملت ایران و عراق و توسعه امنیت و تجارت دو کشور کمک کند. (موافق و تاحدی موافق)
• 75 درصد از شهروندان تهرانی معتقدند که پیاده روی اربعین می‌تواند باعث توسعه معنویت و اخلاق در جامعه شود. (موافق و تاحدی موافق)
• 74 درصد از پاسخگویان اذعان داشتند که دشمنان اسلام نسبت به سفر اربعین حساس شده و سعی می‌کنند درباره آن شبهه افکنی کنند. (موافق و تاحدی موافق)
• 81 درصد از تهرانی‌ها معتقدند که در سالهای آتی و به مرور حضور در پیاده روی اربعین جهانی‌تر خواهد شد. (موافق و تاحدی موافق)

•  71درصد از پاسخگویان اعلام کردند که برنامه‌ها و گزارش‌های تلویزیون درباره سفر اربعین را تماشا کرده‌اند. همچنین رابطه‌معنادار میان تماشای برنامه‌ها و جنسیت وجود دارد به‌طوریکه زنان بیشتر از مردان اعلام کردند که برنامه‌های ویژه اربعین تلویزیون را تماشا می‌کنند. (55 درصد در مقابل 45 درصد)

• از میان 800 نفر پاسخگو به پرسشنامه، 50 درصد مرد و 50 درصد زن بوده‌اند.
• میان جنسیت و علاقه به پیاده‌روی اربعین رابطه معناداری وجود دارد به‌طوریکه زنان بیشتر از مردان اعلام کردند که اگر شرایط سفر مهیا باشد علاقه‌مند به شرکت در پیاده‌روی اربعین هستند. (52.5 درصد در مقابل 47.5 درصد)
• رابطه معنادار میان جنسیت و تجربه سفر پاسخ‌دهندگان حاکی از آن است که مردان (57درصد) بیشتر از بانوان (43درصد) تجربه سفر اربعین را داشته‌اند.
• بررسی رابطه بین جنسیت و شرکت در مراسم جاماندگان سفر اربعین نشان داد که زنان (57درصد) تمایل بیشتری نسبت به مردان (43درصد) برای شرکت در پیاده‌روی جاماندگان را دارند.
• 48 درصد از پاسخگويان در اين تحقيق در گروه سني 30 تا 49 سال و 37 درصد دیگر 50 سال به بالا بوده‌اند. 15 درصد نیز در گروه سنی 18 تا 29 سال قرار داشتند.
• در اين تحقيق، 48 درصد از پاسخگويان تحصيلات دانشگاهی و 50 درصد تحصیلات دیپلم و زیر دیپلم داشتند.
• 76 درصد از پاسخگويان متاهل و 24 درصد مجرد بوده‌اند.