چگونه مطالب رادیویی بنویسیم؟

مقدمه: مهارت‌هاو تکنیک‌های نویسندگی در برنامه‌های رادیویی موضوع مجموعه گفتارهایی از استاد احمد سروری، تهیه‌کننده ارشد رادیوست. احمد سروری یکی از بزرگان عرصه رادیوست که سال‌ها درحوزه‌های مختلف مانند  تهیه‌کنندگی  و نویسندگی فعالیت داشته است. وی در این مجموعه ضمن اشاره به تفاوت‌ها و تمایزات نویسندگی برای رسانه‌های مکتوب و رادیو، روش‌ها و اصول نویسندگی در برنامه‌های رادیویی را شرح می‌دهد. در اولین بخش از این گفتارها وی به بررسی مسایل مربوط به سفارش تهیه متن برای برنامه‌های رادیو از سوی تهیه‌کننده می‌پردازد.

***

یکی از عوامل ذی‌نقش درتولید برنامه رادیویی نویسنده است. نویسنده فردی است صاحب ذوق، اهل اندیشه و مطالعه، دارای ذهنی نسبتاً خلاق و برخوردار از دانش زبانی و ادبی لازم در امر پیام رسانی و نیز دارای اطلاعات عمومی کافی در زمینه‌های مختلف که قادر است موضوعی را که در ذهن خود دارد یا از او خواسته می‌شود به نحوی موثر و جذاب و در عین حال روان و قابل فهم برای عموم مردم به شکل مطلوب و مناسب برای بیان شفاهی آماده کند.

مهارت نویسندگی در هر رسانه‌ای بخصوص رادیو به سه شرط وابسته است. نخست داشتن استعداد و قابلیت ذاتی و علاقه بسیار به نویسندگی. دوم آموختن اصول و مبانی نگارش و قواعد دستور زبان فارسی و سوم کارورزی در فن نویسندگی، یعنی بسیار نوشتن و بسیار خواندن. شرط اخیر یعنی کارورزی نسبت به دو شرط دیگر اهمیت بیشتری دارد چرا که تجربه رویارویی با مخاطب در موقعیت‌های مختلف ارتباطی و سلسله آزمون و خطاهاست که فردی که صاحب ذوق و قلم را به نویسنده‌ای ماهر و موفق در عرصه رادیو تبدیل می‌کند. از این رو کسی که بیرون از رادیو و در قلمرو رسانه‌های مکتوب تجربه نویسندگی دارد بالفعل نویسنده رادیو نیست. لازمه این کار کسب تجربه در نگارش گفتارهای شفاهی و متن‌های شنیداری است.

نویسندگی یا به عبارتی نگارش و تدارک متن برای هر برنامه رادیویی سه مرحله دارد: سفارش متن، نگارش متن و  ویرایش متن. در مرحله سفارش متن، تهیه‌کننده برنامه که در واقع طراح و تبیین کننده روند برنامه و اجزای آن است، مطالب مورد نیاز را که باید در برنامه خوانده یا اجرا شود به نویسنده سفارش می‌دهد. تهیه‌کننده در این مرحله به نویسنده می‌گوید چه مقدار مطلب لازم دارد؛ مثلاً 5 عنوان متن 6 عنوان یا هر تعداد که لازم است. به علاوه مشخص می‌کند که هر یک از این مطالب در چه موضوعی باید نوشته شود و حجم هر مطلب هم چقدر باید باشد؛ مثلاً نصف صفحه، یک صفحه، 5 سطر ، یک سطر یا دو سطر و امثال این‌ها. تهیه‌کننده همچنین در سفارش خود به نویسنده می‌گوید که هرکدام از این متن‌ها قرار است در چه جایی یا بخش‌هایی از برنامه خوانده شود. مثلا در مقدمه یا ورودیه برنامه یا قبل و بعد از فلان آیتم. مثلاً قبل از گزارش، بعد از نمایش یا قبل از گفتار کارشناس؛ در ادامه چه آیتمی و قبل از چه گفتاری قرار است استفاده شود تا متن پیوند مناسبی با اجزای قبل و بعد از خودش در برنامه داشته باشد و حالت انتزاعی پیدا نکند.

همین‌طور تهیه‌کننده در سفارش خود به نویسنده باید این‌را مشخص کند که هریک از متن‌ها چگونه و در چه قالبی برای کار شدن مناسب هستند. مثلاً فلان متن توصیفی و روایی باشد یا تحلیلی؛ یا مثلا در قالب دیالوگ و داستان کوتاه بیان شود یا جنبه شعری و ادبی داشته باشد. همچنین اینکه از منابعی انتخاب و بازنویسی شود یا از خود نویسنده باشد. یا اینکه ترکیبی از این دو باشد. مثلا گزیده ای از یک ماخذ انتخاب شود و نویسنده برای آن مقدمه‌ای کوتاه بنویسد، در مرحله سفارش علاوه بر این‌ها تهیه‌کننده باید کیفیت و نحوه اجرای متن را هم به نویسنده بگوید و مشخص کند کدام گوینده یا گویندگان برنامه را اجرا می‌کنند. آیا متن‌ها برای اجرای دو نفره باید نوشته شود یا یک نفره؟چرا که نویسنده در رادیو باید متن خود را متناسب با ظرفیت و اختصاصات اجرای گوینده برنامه و در سطح توانایی‌های او بنویسد. مثلاً ممکن است گوینده‌ای در اجرای اشعار عروضی با وزن‌های مهجور دچار مشکل باشد یا لحن و آهنگ بیان مناسبی در اجرای متون روایی و داستانی نداشته باشد. نویسنده در هنگام نوشتن متن باید به این موارد توجه کند.