منابع اطلاعاتی روزنامه‌نگاران

اشاره: مقتضیات روزنامه‌نگاری در فضای وب موضوع فصلی از کتاب جیمز گلن استووال،‌ استاد روزنامه‌نگاری دانشگاه آلاباماست که تا کنون دو قسمت آن از نظرتان گذشته است. در بخش نخست با عنوان 'گزارشگری برای وب'، تمایزات کلی گزارشگری در وب با رویه‌های قبلی مورد بحث قرار گرفت. بخش دوم به شرایط رشد یک گزارشگر توانا و کارآمد در فضای وب اختصاص داشت. اکنون و در بخش سوم؛ انواع منابع اطلاعاتی و نحوه استفاده از آنها تشریح شده است، با هم می‌خوانیم.

***

منابع اطلاعاتی برای روزنامه نگاران بسیار حائز اهمیت است، زیرا بدون اطلاعات، هیچ چیز  وجود ندارد. یک گزارشگر باید بداند اطلاعات کجاست و چگونه می‌تواند آن را بدست آورد.  بیشتر وقت گزارشگران، بخصوص در آغاز کار، صرف توسعه منابع اطلاعاتی و روشهای تحقیق می‌شود.

گزارشگران با سه دسته منبع سر وکار دارند: منابع شخصی ( افراد)، منابع مشاهده ای( رویدادها، مکانها و  مواردی که یک گزارشگر می‌تواند  ببیند) و منابع ذخیره شده مانند اطلاعات مندرج در کتابها، گزارشها، کتابخانه ها و... که به شکل چاپی یا الکترونیکی موجود است.  توسعه هر منبع نیاز  به یک مهارت متفاوت دارد.

بخش عمده اطلاعاتی که  گزارشگر مورد استفاده قرار می‌دهد به واسطه افراد بدست می‌آید. یعنی کسانی که گزارشگر با آنها صحبت می‌کند. افراد  نسبت به منابع ذخیره شده اطلاعات روزآمدتری دارند. گزارشگران گاهی نمی‌توانند در محل رخداد خبر حاضر شوند، در نتیجه کار اصلی آنها یافتن افراد و منابعی است که اطلاعات یا دیدگاه خاصی  نسبت به موضوع  خبر و گزارش دارند.

گزارشگران خیلی سریع یاد می‌گیرند که مردم، نه فقط به خاطر اطلاعاتی که  دارند، بلکه هم چنین به خاطر انرژی و جنب و جوشی که به مطلب وارد می‌کنند، مهم ترین و اساسی ترین بخش  هر مطلبی هستند. صحبت کردن با مردم و مشارکت دادن آنها در مطلب با اطلاعاتی که در اختیار دارند،  مهارتی است که هر گزارشگری باید آن را در خود بارور کند.

وب به روشهای مختلف به گزارشگر جهت توسعه منابع فردی  کمک می‌کند. اولین مسئله یافتن افراد به ساده‌ترین روش است. مجموعه‌ای مناسب از راهنماهای تلفن در وب قرار دارد  و یا شرکتها و سازمان‌ها معمولا لیست کارکنان و شماره تلفن آنها را روی سایت خود می‌گذارند. اپراتور این سایت‌ها تلاش زیادی می‌کنند تا این اطلاعات را روزآمد نگه دارند.  یافتن منبع اطلاعاتی مناسب به سختی روزهای قبل از پیدایی وب نیست.

پست الکترونیکی بخش دیگری از فن آوری مدرن است که به گزارشگر در توسعه منابع اطلاعاتی شخصی  کمک می‌کند. بسیاری از افراد حتی آنهایی که پست های اداری مهمی دارند، این روزها به نامه های الکترونیکی پاسخ می‌دهند (در آینده ممکن است این  وضعیت تغییر کند). پست الکترونیکی اغلب تنها راهی است که گزارشگر می‌تواند با افرادی که مسئولیت بالایی دارند یا به‌وسیله مسئول دفترها و معاونها محاصره شده‌اند، در ارتباط باشد. برخی از گزارشگران  حتی مصاحبه‌ها به جای تلفن را  با پست الکترونیکی یا سیستم های ارسال پیام‌های شخصی هدایت می‌کنند. با این وجود اکثر گزارشگران معتقدند که مصاحبه چهره به چهره بهترین نوع مصاحبه است و  مصاحبه تلفنی در مرحله بعد قرار دارد،  زیرا مصاحبه چهره به چهره نشانه هایی درباره واکنش های غیر کلامی مصاحبه شونده  می‌دهد که آنها را وادار به طرح سوالات دیگری می‌کند. اما گاهی اوقات مصاحبه از طریق پست الکترونیکی یا سیستم ارسال  پیام‌های شخصی تنها راه دسترسی سریع به اطلاعات مورد نظر است. یک مزیت مصاحبه از طریق پست الکترونیکی این است که یک سند مکتوب از اطلاعات مبادله شده تهیه خواهد شد و باعث جلوگیری از  بروز اشتباهات در نقل قول مستقیم می‌شود.

 دومین  منبع اطلاعاتی، مشاهده است. به این معنا که گزارشگر باید در محل رخداد خبر باشد. در چنین شرایطی گزارشگران باید چشم و گوش خود را باز و حواس خود را حسابی جمع کنند و اطلاعات مشاهده شده را به دقت ثبت و ضبط کنند. آنها باید دلیل حضور خود در محل و این‌که از این حضور چه چیزی می‌توانند بدست آورند را بدانند. باید بتوانند خودشان را در موقعیت رخداد قرار دهند، تا اطلاعات مورد نیاز را تهیه کرده و رخداد را به صورت مناسب پوشش دهند. هم چنین لازم است گوش به زنگ رخدادهای غیر منتظره باشند. برخی از منابع در وب می‌تواند به گزارشگر جهت حضور در صحنه کمک نماید، اما  وقتی آنجا هستند باید به توانایی‌های شخصی خود تکیه کنند.

سومین نوع منابع، منابع ذخیره شده است؛ جایی که وب تفاوت چشم گیری در کار گزارشگر ایجاد کرده است. تاثیر  وب در گزارشگری، همزمان با توسعه روزنامه‌نگاری وب  گسترش خواهد یافت.

منابع ذخیره شده

کیسی استنگل[1] مربی تیم بیس بال نیویورک یانکیز[2] در دهه 40 و 50  اغلب پاسخ‌های پیچیده، طولانی، گیج کننده و مغشوشی به گزارشگران می‌داد. سپس  اطناب کلام خود را این‌گونه تمام می‌کرد: 'بروید جستجو کنید.' این چالش بیشتر متوجه افرادی بود که به گفته‌های او اعتقادی نداشتند. البته اگر اصلا می‌فهمیدند او چه می‌گوید.

آنچه استنگل به گزارشگران می‌گفت، همان چیزی است که  ما امروزه می‌دانیم.  بخش زیادی از اطلاعات ذخیره شده در دسترس است و فقط باید جستجو شود. این اطلاعات شامل کتابها، گزارشها، مقاله ها، اطلاعیه های مطبوعاتی و اسناد است و حالا هم که وب  با آرایه شگفت انگیز خود از اطلاعات وجود دارد.

استفاده از منابع ذخیره شده برای روزنامه نگار ضروری است و عصر وب جستجوی اطلاعات را به عنوان  بخش اصلی فرآیند گزارشگری مطرح ساخته است. اما جستجوی اطلاعات گسترده ای که در وب قرار دارد، می‌تواند یک وظیفه تشویش آور باشد. از کجا شروع کنیم؟ این مسئله البته به موضوع گزارش  و اطلاعاتی که یک گزارشگر نیاز دارد، مربوط می‌شود. بسیاری از کاربران مجرب وب از وب سایت‌های پیشنهادی موتورهای جستجو  که اطلاعاتی درباره یک موضوع ارائه می‌دهند، استفاده می‌کنند. موتورهای جستجو به طور روز افزون در پیدا کردن اطلاعات و دسته بندی آن ها به صورتی که برای جستجوگر مفید باشد، کارآ و موثر هستند.

اساسا دو نوع موتور جستجو وجود دارد: human-powered و  crawler. موتورهای human-powered  اطلاعات انتقالی را دریافت می‌کنند و آنها را در فهرست ها سازماندهی می‌کنند. این فهرست ها با موضوعات کلی مانند علوم شروع  و سپس تخصصی تر می‌شوند. مانند ستاره شناسی که سپس به مقوله‌های خاص تر مانند ستاره شناس، سپیده دم و خسوف و کسوف تقسیم می‌شود. شخصی که به دنبال اطلاعات است مسیر این فهرست ها و زیر مجموعه ها را دنبال می‌کند تا اطلاعات مورد نیاز را به دست آورد.

موتورهای جستجویی که از تکنیک crawler  استفاده می‌کنند به نرم افزاری که به صفحه وب دسترسی دارد، وابسته هستند و کلمات کلیدی را در عنوان یا متن صفحه، جستجو می‌کنند. این نرم افزار، کلید واژه ورودی را از طریق خواندن صفحات وب و اطلاعات مرتبط جستجو می‌کند. به هر حال موتور جستجو با تکنیک  crawler  ممکن است هزاران صفحه در وب با کلید واژه eclipse پیدا کند و فقط یک بخش از آنها مطلبی درباره ستاره شناسی باشد. اما سوال اساسی اینجاست که یک دانه گندم چگونه از انبار کاه بیرون کشیده می‌شود؟! و موتور جستجوی الکترونیکی چگونه آن دسته از مطالبی را که به مبحث ستاره شناسی مربوط می‌شود، پیدا می‌کند؟  

اکثر موتورهای جستجو از ترکیب تکنیک‌های crawler, Human-powered  استفاده می‌کنند. به علاوه اپراتور موتورهای جستجو در نرم افزار یک مجموعه روش‌های تحلیلی را می‌گنجانند که به موتور اجازه تعیین این نکته که آیا وب سایت یا صفحه وب به موضوع مورد نظر مربوط می‌شود یا خیر را می‌دهد. بنابر این واژه eclipse ممکن است در فهرست  مرتبط با ستاره شناسی  و در مجاورت کلماتی مانند ماه یا خورشید واقع شود.  این‌که موتور جستجو چگونه کار می‌کند، فراتر از حوصله این مطلب است. آنچه باید مورد توجه روزنامه نگار وب  باشد، نتایج جستجو ست. آیا موتور جستجو سرعت دارد و  نتایج خوبی بدست می‌آید؟ چون موتورهای جستجو با روش‌های مختلف کار می‌کنند،  فهرست های متفاوتی در یک موضوع ایجاد می‌کنند، در نتیجه  بسیاری از روزنامه نگاران وب از چندین موتور جستجو استفاده می‌نمایند تا اطلاعات بیشتری در خصوص یک موضوع بدست آورند.  

به هر حال اگر روزنامه‌نگار وب روش مکان یابی  اطلاعات را بداند، می‌تواند خیلی راحت‌تر به اطلاعات مورد نظر دسترسی پیدا کند و شاید نیازی به موتورهای جستجو پیدا نکند. همان‌طوری‌که قبلایادآوری شد، برخی از منابع استاندارد  وجود دارد که روزنامه نگاران  با توجه به ماهیت موضوعات تحت پوشش و نوع اطلاعاتی که  به خبر تبدیل می‌شود، بارها و بارها به آن ها مراجعه می‌کنند.

چنین منابعی، منابع دولت محلی، ایالتی و فدرال است.یکی از مشاغل اصلی هر شرکت دولتی، جمع آوری اطلاعات و ارائه خدمات است. بنابراین یکی از بهترین راههای بدست آوردن اطلاعات درباره جنایات ( نرخ قتل، قربانی ها، بزهکاری نوجوانان و غیره) مراجع قضایی است. اطلاعات درباره تولید انواع غلات، مکان رشد و آخرین فنون کشت را می‌توان از سازمان تحقیقات کشاورزی بدست آورد. اطلاعات درباره تعلیم و تربیت، فارغ التحصیلان و نحوه توزیع رشته های تحصیلی در مدارس  از دفاتر پژوهشی آموزش وپرورش بدست می‌آید. اینها فقط چند مثال محدود از مکان یابی اطلاعات است.

خارج از حوزه دولت، روزنامه نگاران اطلاعات  را از انجمن‌های صنفی  و افراد مستقل که به موضوعات خاص علاقمندند،  بدست می‌آورند. تقریبا  هر حرفه و یا حوزه صنعتی، یک انجمن صنفی بزرگ دارد. گاهی اوقات تعدادی از این انجمن ها،  اطلاعات درباره کارکنان، بهره وری و دیگر مسایل آن حوزه را روزآمد می‌کنند.

سازمانها، شرکتها و اشخاص، وب سایت های ویژه را  جهت ارائه اطلاعات درباره خودشان طراحی و نگهداری می‌کنند. یک  جنبه مفید بسیاری از  وب سایت ها این است که  اسامی آن دسته از کارکنان سازمان را که می‌توانند  برای جمع آوری اطلاعات مربوط به یک مطلب به گزارشگر کمک کنند، فهرست می‌نمایند.

به علاوه، وب تقریبا منابع اطلاعات تخصصی درباره هر موضوع را گسترش داده است:

 گروههای خبری.  گروههای خبری تابلوهای اعلانات  مربوط به یک موضوع واحد هستند. جایی که پیام ها به آن ارسال می‌شود، راجع به آنها بحث صورت می‌گیرد و پرسش و پاسخ مطرح می‌شود. می‌توانید گروههای خبری مناسب را در هر زمینه‌ای پیدا کنید. احتمالا تعدادی از کارشناسان را خواهید یافت که می‌توانند پاسخ سوالات شما را بدهند. (موضوعات گروه‌های خبری متنوع است و از تعمیر ماشین و بازی بیس بال تا نجات یافتگان از سرطان  طیف بندی می‌شود.)

روزنامه نگاران هم چنین می‌توانند اطلاعات ذخیره شده را در سرویس های اطلاعاتی بر خط یا الکترونیکی جستجو کنند. چنین سرویس‌هایی امکان مشترکین را به طیف وسیعی از اطلاعات مانند روزنامه ها، مجلات، برنامه‌های تلویزیونی، گزارشهای دولتی، اسناد قانونی، دایره المعارف ها، برگه های فهرست نویسی کتابخانه‌ها و بسیاری از منابع دیگر فراهم می‌کنند.

اطلاعات ذخیره شده چه از یک کتابخانه بدست بیاید و چه از طریق اینترنت، گزارشگر را با سه مسئله اساسی مواجه می‌کند:

مسئله اول مدیریت است:  شما مطلب مورد نیاز را چگونه پیدا می‌کنید؟ گاهی جستجو به آن سادگی هم که به نظر می‌آید، نیست. وقتی  با حجم زیادی از اطلاعات روبرو هستید که از طریق اینترنت قابل دسترس است، مسئله  دارای ابعاد مختلفی می‌شود. اکثر گزارشگران قبل از استفاده  از کتابخانه یا موتور جستجوی اینترنت راه‌های کشف منابع اطلاعاتی را از طریق تجربه گسترش می‌دهند و در می‌یابند که چه نوع اطلاعاتی در دسترس است و در کجا قرار دارد.

مسئله دوم مدیریت اطلاعات است. در حال حاضر تقریبا درباره هر موضوعی اطلاعات زیادی در دسترس است. گزارشگر باید در خصوص اطلاعات مورد نیاز برای اهداف روزنامه نگارانه تیزبین باشد. باز هم تجربه بهترین همراه گزارشگر در حفظ تمام اطلاعاتی است که  باید داشته باشد. چنین تجربه‌ای به داشتن یک سیستم بایگانی سازماندهی شده  که باعث می‌شود برای جمع آوری همان اطلاعات بیشتر از یک دفعه وقت صرف  نشود، کمک می‌کند.

مسئله سوم قابلیت اطمینان است. آیا اطلاعاتی که گزارشگر بدست آورده، صحیح است؟ چگونه می‌توان این موضوع را فهمید؟ ارزیابی این امر همیشه برای گزارشگران یک مسئله بوده و با گسترش اطلاعات قابل دسترس پیچیده تر هم شده است. گزارشگران می‌باید  منبع اطلاعاتی را از نظر قابلیت اطمینان به طور دقیق تحت نظر داشته باشند و اگر درباره منبع اصلی شک دارند،  باید تلاش نمایند  در صورت امکان همان اطلاعات را از یک منبع دیگر هم کسب کنند و به خاطر داشته باشند که صرف وجود مطلبی در یک کتاب یا روی صفحه وب به معنای صحیح بودن آن نیست.

منبع:

Source: WEB JOURNALISM: Practice and promise of a New Medium /James Glen Stovall, 2004

1.Casey Stengel

2. New York Yankees baseball team