گزینشگری و تفکر انتقادی در انتخاب رسانه

مقدمه: سمانه بامشاد- تعاریف و تعابیر متفاوتی از سواد رسانه‌ای وجود دارد  براساس یک تعریف سواد رسانه ای نوعی درک متکی بر مهارت است که  براساس آن می توان  انواع رسانه‌ها و تولیدات رسانه‌ای را از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد. در واقع سواد رسانه ای نوعی گزینشگری بر مبنای تفکر انتقادی نسبت به رسانه و محتوی آن است.
از چنین منظری شناخت محصول نهایی یک رسانه از جهت  محتوایی می‌تواند از  جهت انصاف وعدالت ، بی طرفی ، قابلیت اعتبار واعتماد و صحت و دقت و مورد ارزیابی مخاطبان قرار گیرد.

در همین زمینه گفت وگویی با دکتر سید وحید عقیلی رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ای دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز  انجام داده ایم که در ادامه از نظرتان می گذرد.

*سواد رسانه ای چیست و از چه زمانی مطرح شده است؟

 مفهوم سواد رسانه ای حدودا دهه 1970 میلادی مطرح شد.  این مفهوم با تاخیری حدود 20 ساله وارد ایران شد واز سال 1990 نیز چاپ مقاله در مورد سواد رسانه ای در ایران را شاهد هستیم .

سواد رسانه ای یک بحث میان رشته ای است که در حوزه های دیگری چون ارتباطات انسانی ،روانشناسی ،جامعه شناسی نیز مطرح شده است

این بحث ابتدا در بین سالهای 1370 تا 1380در محافل آکادمیکی چون  دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه علامه طباطبایی مطرح شد و سپس به دلیل اینکه سواد رسانه ای فضای  مفهومی  مشترکی بین رشته های کامپیوتر ،علوم ارتباطات ،فضای مجازی را شامل می شود خیلی زود مورد توجه قرار گرفت.این نکته قابل توجه است که این موضوع در رشته های مختلف با تعاریف و شاخص ها و ملاک های متفاوت مطرح شده است.

*سوادرسانه ای درحوزه ارتبا طات اجتماعی چگونه تعریف می شود؟

 مجموعه ای ازروشها ، فنون و آمادگیهای مهارتی را سواد رسانه ای می نامند.سواد رسانه ای نوعی آموختن مهارتها است ،.مخاطبان متفاوتی در گروههای مختلف می توانند با نوعی تفکر انتقادی از پیامها یا محتوای فیلمها  بهره ببرند و ساده لوحانه ، هر پیامی را نپذیرند.

با این تعریف می توان گفت سواد رسانه‌ای محدود به شهروندان عادی نیست. خبرنگاران، روزنامه‌نگاران و به‌طور کلی کارگزاران رسانه نیز باید به این سواد مجهز باشند.انتشار فیلم آرشیوی از وقایع چند سال قبل در سیما یا چاپ تصاویر و اخبار بدون سند در برخی روزنامه‌ها نمونه‌های قابل بررسی و مطالعه‌ای از منظر سواد رسانه ای هستند.

‌* گفتید سواد رسانه ای نوعی مهارت آموزی است در این باره  بیشترتوضیح دهید؟

در پس هر پیام ارسالی نوعی اراده برای انتقال پیام و جود دارد که اتفاقی نیست و در کشورهایی که سواد رسانه ای تدریس شده است این موضوع به درستی مورد توجه قرار می گیرد . سواد رسانه ای به ما می اموزد:

1-    آسیب پذیری مخاطب در برابر هرپیام کم می شود.

2-  مخاطب از دلیل ارسال پیام  مطلع می شود و نظریه سودمندی که در مورد پیام هست در این باره  شکل  می گیرد.

3-  باعث خلاقیت و برخورد فعال  مخاطب با پیامهای مجازی می شود.

*سواد رسانه ای در فضای مجازی چگونه می تواند به مخاطب در شناخت پیامها  کمک  کند؟

بحث فضای مجازی دارای ملاکهای خاصی است. این فضا فارغ از زمان ومکان است.  سرعت  در این فضا حرف اول را می زندو دقت به پایین ترین سطح خود می رسد  که در نهایت می تواند  باعث بی اعتمادی  مخاطب شود.

 در این فضانوشتن جملات به شیوه های مختلف یا به زبان  کوچه و محاوره  به فرهنگ  فاخرو غنی  جامعه  ضربه می زند.

البته سواد رسانه ای به طور مستقل در این زمینه ورود پیدا نمی کند ولی بی ارتباط با آن هم  نیست زیرا ادبیات کاربران بایکدیگر متفاوت است.

 از سوی دیگرآموزش سوادرسا نه ای درکاهش جرایم سایبری ، فریب خوردن افراد وکاهش مخاطراتی که در این  فضا وجود دارد نقش تاثیر گذاری ایفا می کند.

*از منظر سواد رسانه ای پیامها ی مختلفی که در شبکه های اجتماعی تولید می شوند راچگونه می توان بازشناسی کرد؟

هر پیام رسانه ای  می تواند رویکرد ذهنی ، تفکر وانتقادات مشخصی  را از سوی  مخاطبان بر انگیزد. از سوی دیگر با تعدد شبکه ها  مخاطب قدرت انتخاب و گزینش  دارد و از بین شبکه و نیز پیامهای مختلف دست به انتخاب می زند .همین قدرت انتخاب و امکان مقایسه پیامها تفکر انتقادی وی را تقویت می کند.

 * شورای عالی فضای مجازی چقدر می توانددر این زمبته تاثیرگذار باشد؟

شورای عالی فضای مجازی می تواند تبیین کننده آموزش در فضای مجازی باشد .

در کشورهای آمریکا ، ژاپن، هلند سواد رسانه ای توسط دولت تببین می شود و در کشورکانادا این موضوع توسط سازمانهای مردم نهاد پیگیری می شود.

 در کشور ما این موضوع  می تواندبومی سازی شود و متولیان آن مشخص شوند که آیا آموزش پرورش است یا شورای عالی فضای مجازی

سرعت در فضای مجازی بعضی از بایدها و نبایدها وسیاستهای کلی نظام را مشخص می کند.با برنامه ریزی و مدیریت صحیح  نقش متولی سواد رسانه ای مشخص می  شود.